Eeuwig moes is een kool die – in principe – nooit bloeit, maar alleen vegetatief wordt vermeerderd (stekken, afleggen). En daardoor blijft dezelfde plant eigenlijk eeuwig groeien. Zo zou je de naam kunnen verklaren. Duizendkoppig verwijst naar het feit dat er in bladoksels jonge scheuten worden aangemaakt.
En ja, er wordt wel door enkele handelaren zaad aangeboden van eeuwig moes, want enkele planten bloeien. Soms. (En pas op dat u niet met iets anders wordt opgescheept.)
Tot deze familie kolen behoren zo’n vierenzestig kolen, waaronder veel sierkolen. Omdat er door stekken of afleggen wordt vermeerderd moeten ze dus wel op een of andere manier heel sterk op elkaar lijken.
Genetische verschillen
Wat wij niet beseffen is dat de plant, als genetische bron, niet als zaad (op Spitsbergen) kan worden bewaard, maar alleen levend. Het CGN in Wageningen (Centrum voor Genetische Bronnen Nederland) heeft er zevenenveertig, die in West Europa voorkomen, onder haar hoede. In totaal zijn, eind vorige eeuw, vierenzestig voorkomens c.q. ogenschijnlijk verschillende exemplaren van eeuwig moes aan een RAPD-analyse onderworpen (een vorm van grove DNA-analyse, gebaseerd op patronen, niet op de DNA-keten zelf). Grofweg zijn er zeven “verschillende” vormen van eeuwig moes. Maar liefst tweeëntwintig (van de vierenzestig) waren, op basis van deze analysemethode, vrijwel hetzelfde. Twee planten uit Portugal vertoonden de grootste genetische variatie [1].
Historie
Eeuwig moes wordt als een van de eerste in cultuur gebrachte wilde kolen beschouwd. Het werd geselecteerd en geteeld voor blad en dientengevolge is er een variant ontstaan die niet – of zelden – bloeit. De meeste planten zijn geheel steriel.
Eeuwig moes komt uit Italië en is zeker tweeduizend jaar oud. De Romeinen brachten het naar onze streken. Plinius de Oudere beschreef deze kool vermoedelijk als tritian kool [1]. Hij beschreef ook al de speciale methode voor vegetatieve vermeerdering: een tak min of meer horizontaal planten, met alleen de top boven de aarde. Rond die tijd is de kool ook steriel geworden [3].
Vroeger kwam de plant in geheel West Europa voor. Eeuwig moes is veel in zowel Nederlands als Belgisch Limburg geteeld, maar vandaag de dag mag ze als zeldzaam worden beschouwd. Ze wordt nog geteeld in Nederland, België, Duitsland, op sommige plekken in Frankrijk, Groot-Brittannië, Ierland, Portugal. Buiten Europa is ze waargenomen in Brazilië, op Haïti en in Ethiopië.
Vroeger was het een voedergewas voor de dieren en een vroege voorjaarsgroente. De overlevering wil dat Karel de Grote gek was op stamppot eeuwig moes. (Bedenk: niet met aardappelen, maar net zoals bij hutspot, vermoedelijk met pastinaak en misschien ook wel wortelen.) Als Karel ergens een slag moest leveren, stuurde hij mannen vooruit die ter plekke stekken eeuwig moes in de grond staken. In die tijd kon een beleg van een stad of gebied heel lang duren. Bij het transport bewaarden de mannen de stekken op hun bezwete blote bast, onder hun kleding. Het vocht van het zweet hield de stekken goed. Eeuwig moes kan dus wel wat zout verdragen – het lijkt ook wel wat op zeekool.
[Noot MergenMetz: Dit verhaal is alleen op enkele Nederlandstalige websites te vinden. Niet in het Duits <“Karl der Große” “Ewiger Kohl”> of < Karl der Große” “Tausendkopfkohl”> en niet in het Engels <“Charllemagne” “perennial kale”>, dus is het de vraag of het niet gewoon een aardig verhaal is. Broodje Aap, zo u wilt.]
Culinair
Het blad wordt (voortdurend) geplukt en gebruikt zoals andere koolbladeren gebruikt zouden worden. Heel jong blad is ook lekker om rauw te eten.
Bewaren
Blad van eeuwig moes is in een open plastic zak enige dagen in de koelkast te bewaren. Maar waarom zou u dat doen?
Voedingswaarde
Van eeuwig moes is ze nergens te vinden, we nemen die van bladkool (zoals ook boerenkool). Per 100 gram rauw:
|
calorieën |
50 kcal (laag, dus) |
|
water |
84,46 gr |
|
eiwitten (proteïne) |
3,3 gr |
|
vet |
0,7 gr (91 µg verzadigde vetzuren, 338 µg meervoudig onverzadigde vetzuren) |
|
koolhydraten (sacharine) |
10,01 gr |
|
voedingsvezel |
2 gr |
|
suikers |
1,86 gr (sucrose 0,1 gr, glucose 1,05 gr, fructose 0,71 gr) |
|
mineralen |
rijk: calcium (135 mg), ijzer (1,7 mg), magnesium (34 mg), fosfor (56 mg), kalium (447 mg), natrium (43 mg), zink (0,44 mg) |
|
ascorbinezuur (C) |
120 mg |
|
thiamine (B1) |
110 µg (= 0,11 mg) |
|
riboflavine (B2) |
130 µg |
|
niacine (B3) |
1 mg (= 1000 µg) |
|
pantotheenzuur (B5) |
|
|
271 µg |
|
|
29 µg |
|
|
769 µg |
|
|
vitamine D |
0 |
|
(alfa-tocopherol) |
|
|
817 µg |
|
|
Cholesterol |
0 |
Blanko waarden zijn onbekend. Dit is alles wat we hebben kunnen vinden [4].
Teelt
|
Zaaien |
n.v.t. |
|
Uitplanten |
Vermeerderen door stek of afleggen in het voorjaar tot begin van de zomer |
|
Oogst |
Maart tot het door de winter niet meer kan. |
|
Winterhard |
In de tuin van MergenMetz heeft eeuwig moes de winter 2010-2011 en maar de strenge vorst in februari 2012 niet overleefd – of wel: enkele liggende stengels blijken als afleggers toch wortel te schieten en uit te lopen. |
|
Na pakweg -20o C – februari 2012 |
Plantafstand: een plant kan makkelijk een vierkante meter innemen. En ze kan ook wel anderhalve meter hoog worden. U bepaalt hoe u ze behandelt, wanneer u ze stekt, snoeit et cetera. Water: Geen bijzonderheden BemestingEigenlijk vraagt deze kool niet zo veel. Dat wil zeggen: het is een vaste plant, dus wat compost en mest erbij ieder jaar is wel bevorderlijk. Bodem & standplaatsElke grond en in principe elke niet te zeer beschaduwde plek RassenWe hebben geen goed zicht gekregen op de namen van de planten zoals die genetisch zijn onderzocht. In het betreffende rapport heten ze ‘perennial kale’. We zijn tegengekomen: Chou Daubenton (Daubenton Panaché, d’Aubenton panaché). Deze zou een jaar of zeven leven, maar er zijn verklaringen van veertig jaar oud. Er is zaad van te koop. |
|
30 maart 2012: dood |
|
|
30 maart 2012: Hé!? |
Pas op: er wordt zaad van stengelkool (tree kale) en ook ragged Jack aangeboden als ware het eeuwig moes (perennial kale). Oké, deze planten leven langer dan één jaar.
Zaadteelt
Als u geluk heeft, gaat de plant bloeien. Of noem het pech, want dan heeft u geen steriele vorm, dus o.i. geen echt eeuwig moes.
Ziekten en belagers
Tot onze eigen grote verbazing niet of nauwelijks. We lezen wel eens dat slakken een aanval willen ondernemen, maar dat is in onze moestuin niet gebeurd.
Als iemand voor mij kleine plantjes heeft van meerdere verschillende soorten, dan houd ik mij aanbevolen. Sinds vorig jaar heb ik bij Daniel Rühlemann twee soorten gekocht; een groene en een bonte. Meer heeft hij niet. Nico Vreeken (www.vreeken.nl) heeft ook twee soorten. Bij Den Ouden Hoeve (Belgische webste) heb ik net alle drie van hun soorten gekocht.
Er zijn bij ons weten maar twee: groene en bontbladige. En ik denk dat je met Nico Vreeken Ton Vreeken bedoelt. Wij hebben de groene.
Klopt, ik bedoel Ton. Die fout maak ik wel vaker. Ik heb jarenlang in Westfriesland gewoond (Bovenkarspel en omstreken) en daar is de naam Vreeken veelvoorkomend. Als er maar twee soorten zijn, waarom staat in het artikel dan, “Grofweg zijn er zeven “verschillende” vormen van eeuwig moes”? Wat zijn die soorten? Ik heb gezien, dat ik ook de naam van het bedrijf van Maarten en Lotte fout heb; moest zijn “Den oude Kastanje”. Zij hebben nog een derde soort, die wordt geadverteerd als een kruising tussen boerenkool en eeuwig moes. Ik heb alle drie bij hen besteld – ben benieuwd wat dat wordt. De beide soorten die ik in de tuin heb, heb ik nu op kweek gezet in plantenaarde. Ben benieuwd of dat wat oplevert. Voor permacultuur is dit i.i.g. een heel bruikbare plant.
Je hebt gelijk, bij CGN zijn er, op basis van DNA-vergelijk, zeven bekend. Ik heb er maar twee (hier) in omloop gezien. Let er wel op dat je het eens in de drie jaar verplant. Anders gaat de plant wegens uitputting – het zijn strontvreters – toch verzwakken en dood.
https://www.denoudekastanje.be/producten/plantgoed/groenten-en-vruchten/77-eeuwig-moes-brassica-oleracea-var-ramosa
Leuk, de verwijzing naar Den Oude Kastanje. Wij verkopen het zelf ook. Maar 2 euro bij Den Oude Kastanje is wel een erg lage prijs – moet een ministekje zijn. Er moet BTW af, rest: 1,83. De basiskosten van potje (ca. 10 cent), eko steker (2 cent), biologische aarde (10-20 cent) en minstens twee keer verpotten (arbeid = 1 minuut is ca 35 cent) is totaal dan al meer dan 50 cent. Maar je stekt of verpot niet alles in 1 minuut. Van de resterende 1,33 moeten alle andere kosten worden betaald. En liefst een winstje overhouden.
Kan je niet gewoon mest of kompost toevoegen elk jaar? Dat lijkt me makkelijker. In heb net Een plantje binnen en zal er wel stekjes van nemen volgend jaar. Voor zekerheid dus op een andere plek zetten.
Ik heb de Eeuwige moes een aantal jaren geleden gekocht bij Vreeken.nl
Door stekjes heb ik ze vermeerderd tot een stuk of 10 planten.
De helft staat in de halfschaduw, de rest in de zon.
We eten hem regelmatig en elk jaar bloeien er 1 of 2
Eén jaar heb ik last van rupsen gehad, maar die konden er niet tegen op eten 🙂
Leuk en lekker 🙂 Dat bloeien is curieus. Een zeldzaamheid, maar niet uitgesloten.
Beste Sjoerd,
Wat gebruik je van de eeuwige moes voor een stek?