Deze pagina is op 10 mei 2024 gepubliceerd
Leestijd: 8 minuten
Inhoudsopgave
Capsicum annuum var. annuum
Paprika (Nederlands); bell pepper, sweet pepper, mangoes (Engels); Paprika, Gemüsepaprika (Duits); aubergine, poivron, piment doux (Frans); pimiento morrón, pimiento dulce (Spaans); peperone (Italiaans)
Groente
De paprika is een zoete, niet-scherpe, grote, dikvlezige holle peper met de vorm van een bel. We eten deze als groente in tegenstelling tot de pittige pepers, die als specerij worden gebruikt. In de Duitse taal is men helder: er zijn Gemüsepaprika‘s (groentepaprika) en Gewürzpaprika‘s (specerijpaprika). Die laatste wordt overigens in Duitsland ook Chili genoemd.
Paprika’s vormen de Grossum Groep van C. annuum (een Groep – met hoofdletter – is een botanische aanduiding voor een aantal cultuurvariëteiten van dezelfde soort, die dezelfde kenmerken hebben). In deze groep wordt door de planten geen of onmerkbaar weinig capsaïcine aangemaakt.
Naam
Wat wij paprika noemen is de Hongaarse, algemene naam voor (rode) pepers, scherp of zoet. De Grieken noemden peper peperi of piperi, iets noordelijker, op de Balkan, werd het peperke, piperke of paparka en toen de peper in 1569 in Hongarije was aangeland, werd het daar paprika [1]. Sterker nog: het woord paprika stamt uit de regio Szeged.
Typen paprika
Historie
De geschiedenis van de paprika is gelijk aan die van de peper, tot pakweg 1900, dan wordt de paprika of bell-pepper populair en begint een eigen ontwikkeling.
In 1609 schrijft Garcilaso de la Vega in zijn Commentarios reales de los Incas, dat er in Peru een peper is die anders is dan de andere: dik, lang maar zonder noemenswaardige punt. De lokale bewoners noemen het rocot uchu (dikke peper), om het te onderscheiden van de rest. Thans wordt de naam rocoto gebruikt en het is geen C. annuum, maar een C. pubescens. Deze is overigens niet zoet, maar pittig als een habanero, doch met een duidelijk ander aroma dan soortgelijke scherpe pepers.
Peper in de vorm van een bel of blok, bestond dus al in de pre-Columbiaanse tijd. De Britse boekanier Lionel Wafer was de eerste die in 1681 de naam bell-pepper gebruikte, toen hij het over pepers in Panama had. Als piraat was Wafer gewond geraakt en door zijn collega-piraten daar achtergelaten. Hij werd opgenomen door de inheemse bewoners van de regio Darién (dat ligt tegen Colombia aan).
Zijn boek A new Voyage and Description of the Isthmus of America verscheen in 1699. (Istmus betekent landengte.) Onduidelijk is hoe groot deze bell pepper is en of deze zoet of scherp van smaak is. Volgens [8] is het niet aannemelijk dat dit dezelfde bell pepper is als wat we tegenwoordig als zodanig kennen. Dat kan. Alles muteert in de loop der tijd. Maar opmerkelijk is wel dat de inheemse bevolking de bird-pepper (C. annuum var. glabriusculum) prefereert. Vermoedelijk omdat deze scherp is, scherper dan habanero [3 EN].
Hongarije vormde een deel van het Ottomaanse Rijk. De Turken hadden eerder Portugese koloniën in Perzië (Iran) en India veroverd en zo de peper leren kennen. Ze zaaiden en plantten het eind 16e eeuw in het zuiden van het huidige Hongarije. Voordat de Hongaren het de naam paprika gaven, noemden ze het törökbors, dat Turkse peper betekent. Intensieve kweek begon eind 19e eeuw in twee gebieden: rond Szeged en rond Kalocsa [7]. Door kruising en selectie ontstond een niet-scherpe variatie. In [4] staat Szeged expliciet als plaats van herkomst vermeld. Daar zou het in 1920 zijn gebeurd. Wij denken dat dit dan een zoete puntpaprika betreft; Hongarije is immers daar om gekend. Dus de niet-scherpe paprika zou nog maar honderd jaar bekend zijn [5]? Wij denken van niet. (Tussen haakjes: sinds 1990 wordt jaarlijks in Kalocsa het Kalocsai Paprikafesztivál gehouden.)
In Spanje kennen ze de pimiento lamuyo. Een zoete grote paprika met vierkante vorm, die in de regio Murcia is ontstaan. Die zou al eeuwenlang (!) deel van het lokale dieet uitmaken. Ze zijn er in verschillende kleuren.
Misschien is dat de piment doux d’Espagne, die in Les Plantes Potagères et le Culture Maraicchère (1803) van Ernest Berger wordt genoemd: “Het is de grootste in zijn soort, zeer mild en zeer gewaardeerd in het zuiden van Frankrijk en in Spanje, waar hij bijna overal wordt geteeld.”
California Wonder
Veel bronnen noemen California Wonder (Calwonder, Cali Wonder) de moeder aller blokpaprika’s is. Het zou in 1928 (soms lezen we 1828) door teler C.C. Marse op de markt zijn gebracht. Die teler is digitaal onvindbaar. Wij ontdekten dat Southern California Seed Co in 1925 Southern California Wonder annonceerde. Dat is ongeveer rond dezelfde tijd als in Szeged de zoete paprika was ontstaan. In haar bericht uit 1926 zegt Southern California Seed Co dat ze in 1925 onvoldoende zaad hadden.
Album Vilmorin
Op een plaat van Album Vilmorin treffen we de Amerikaanse zoete blokpaprika aan. Blokkiger kan haast niet. In Vilmorin’s Les Plantes Potagrères (1883) staat de Piment Gros Carré Doux, met de Engelse vertaling bell pepper, large bell. Behalve een plantbeschrijving staat er dat hij laat vrucht geeft en het bewaren ervan lastig is.
In Dictionère Vilmorin des Plantes Potagères (1946) lezen we dat de teelt van peper/paprika lijkt op die van de aubergine. Ook wordt de piment géant de Chine vermeldt: “fruit obtus, très gros, rouge brillant; chair éspaisse et douce” (stompe, zeer grote, helderrode vrucht; dik, zacht vruchtvlees).
We stellen vast dat de zoete al dan niet blokvormige groentepepers, die wij paprika noemen, al lang bestaan. Ze zijn allemaal groot en vlezig – je zou haast zeggen dat het gehalte capsaïcine in een grote vrucht sterk is verdund. Paprika is plofpeper 🙂
Gezondheid
Het was de Hongaarse chemicus Albert Szent-Györgyi die ontdekte dat, vooral de rode, paprika vitaminebommen zijn. Ze bevatten evenveel vitamine C als een citroen. Voor zijn ontdekking kreeg hij in 1937 de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde.
Nederland
In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd in het Proefstation te Naaldwijk getest met paprika’s die in Nederland zouden kunnen worden geteeld. Goede (Amerikaanse) rassen waren, uiteraard California Wonder, maar ook Yolo Wonder en Keystone. Het proefstation ontwikkelde een eigen ras voor Nederland met de welluidende naam Propa, die in 1965 werd uitgegeven. In 1985 bedroeg het areaal 303 hectare [11], in 2022 wordt bijna 1.500 hectare benut voor de paprikateelt. Het is bijna het grootste en ook meest bekende groentegewas van Nederland geworden. En dat allemaal onder glas. (Scherpe paprika’s worden nauwelijks geteeld.)
Waar we in den beginne alleen maar groene (onrijpe) en rode blokpaprika’s kenden, worden ze nu in diverse vormen en negen kleuren geteeld. De industriële paprika wortelt doorgaans op steenwolmatten. (In 2018 bezochten we paprikateler Barendse DC in Middenmeer, lees dit.)
Blok en punt
V.w.b. deze paragraaf danken wij Jan Velema voor het uitzoekwerk.
Als het om de blokpaprika’s gaat heten die in het Nederlands ‘geblokt’, in de VS spreek men van California en Engelstalige landen ‘bell pepper‘, in Hongarije en Turkije ‘bloky‘ – wat aangeeft dat het daar amper voorkomt, anders had er wel een Hongaarse en Turkse naam voor zijn geweest. In Spanje heeft men de grote, eerdergenoemde ‘lamuyo’ (ook in ItaliË) en in Turkije is er een ras ‘dolma’, hoewel het woord dolma duidt op gevulde groente.
Als het over puntpaprika’s gaat is er in Nederland ‘zoetpunt’, in Spanje ‘dolce Italiano‘, die ook in Italië wordt gebruikt, naast ‘corno di torro‘ (hoorn van de stier) en in Turkije ‘kapya‘.
In Hongarije kent ‘zöldpaprika‘ beter bekend als ‘Hungarian wax‘ – een kleinere punt met een wijd bereik aan pittigheid, van 1.000 tot 1.,000 op de Scoville-schaal. En men kent de ‘tv paprika‘, waarbij tv staat voor ‘tölteni való‘ wat ‘om te vullen’ betekent. Dus wat in Turkije ‘dolma’ is.
Wereld en de Lage Landen
Top 10 wereldproductie FAO code 0401 (Chillies and peppers) 2022 [25]:
| in miljarden of miljoenen kilo’s | t.o.v. jaar ervoor | ||
| 1 | China | 16,8 miljard kg | -0,32% |
| 2 | Mexico | 3,1 miljard kg | +20,47% |
| 3 | Indonesië | 3,0 miljard kg | +9,95% |
| 4 | Turkije | 3,0 miljard kg | -2,35% |
| 5 | Spanje | 1,5 miljard kg | +1,44% |
| 6 | Nigeria | 700,7 miljoen kg | +0,26% |
| 7 | Egypte | 681,1 miljoen kg | -5,79% |
| 8 | Verenigde Staten | 551,3 miljoen kg | +6,64% |
| 9 | Algerije | 486,6 miljoen kg | +38,31% |
| 10 | Nederland | 435,0 miljoen kg | -1,14% |
Nederland is misschien lang niet de grootste producent (nou ja, tiende plek), maar wel de op een na grootste exporteur van paprika’s (zoete pepers) en chilipepers.
Spanje is #1 met een exportwaarde van $ 1140 miljoen, 22,4% van het wereldtotaal, Nederland volgt dicht daarop met $ 1100 miljoen en 21,6%, Mexico is #3 met $ 985 miljoen en 19,4% (cijfers FAO, 2017) [23].
Voedingswaarde
Paprika, 100 gram rauw:
| calorieën | 26 kcal |
| water | 94,1 gr |
| eiwitten (proteïne) | 1,1 gr |
| vet (lipiden) | 0,2 gr |
| koolhydraten | 2,9 gr |
| voedingsvezel | 3,6 gr |
| suikers | __ gr |
| disachariden | die, als ze er zijn, vormen een onderdeel van de koolhydraten |
| mineralen | natrium 1,5 mg; kalium 174 mg; calcium 10 mg; magnesium 11 mg; fosfor 21 mg; ijzer 402 µg; koper 73 µg; zink 145 µg, mangaan 126 µg; selenium 4,3 µg; jood __ µg; chloride __ mg |
| Vitaminen: | |
| Retinol (A) | 179 µg (en beta caroteen 16 µg) |
| thiamine (B1) | 49 µg |
| riboflavine (B2) | 43 µg |
| niacine (B3) | __ µg |
| pantotheenzuur (B5) | 230 µg |
| vitamine B6 | 239 µg |
| folaten (totaal – B11/ B9) | 57 µg |
| cobolamines (B12) | __ |
| ascorbinezuur (C) | 117 mg |
| vitamine D | __ |
| vitamine E (alfa-tocopherol) | 5,5 mg |
| Vitamin K (phylloquinone) | 11 µg |
| Aminozuren | o.a. 9 mg aan tryptofaan; 49 mg threonine; 45 mg leucine; 50 mg lysine |
| Lipiden: | |
| Verzadigde vetten | 48 mg (waaronder 36 mg palmitinezuur; 12 mg stearinezuur) |
| Enkelvoudig onverzadigd | 7 mg (7 mg oliezuur) |
| Meervoudig onverzadigd | 87 mg (85 mg linolzuur; 49 mg alfalinoleenzuur) |
| Cholesterol | __ |
| Oxaalzuur | 16 mg |
| Purine | 55 mg |
Teelt
Rassen
Oud: California Wonder (type A 1928), misschien een nazaat van Piment carré doux d’Amerique (1886); Austrocapi (type C 1980); Giallo rotondo die Capriglio (type G); King of the North (type E, geschikt voor buiten in noordelijker gebieden, misschien in de Lage Landen); (Jimmy) Nardello (type C <1887 door Guiseppe Nardello uit Basilicata, Lucanië, naar de VS meegenomen)
Ziekten en plagen
Literatuur (identiek aan wat bij pepers staat, maar vanwege de verwijzing met nummers in de tekst, staat hier dezelfde lijst): [1] Peppers, the domesticated Capsicums, Jean Andrews, 1995; [2] The Times concise atlas of world history, 1982; [3] Wikipedia NL/DE/EN/FR 05-2024; [4] Paprika: A Spicy Memoir from Hungary, Joanne Sasvari, 2006; [5] Nutzpflanzen, 8e druk, 2012; [6] Das große Biogarten-Buch, Arche Noah, 2013; [7] Das Lexikon der alten Gemüsesorten, Arche Noah, 2014; [8] Peppers, vegetable and spice capsicums, CABI, 2012; [9] Deutschlandfunk Kultur, Der Stolz einer Nation, 2014; [10] Comparison of Farmers’ Market and Supermarket Produce: Tomatoes and Bell Peppers, Journal of Food Science, vol. 44, 1979; [11] Teelt van paprika, Proefstation voor tuinbouw onder glas te Naaldwijk, maart 1987; [12] Teelt van paprika onder glas, J. Govers, 1966; [13] Sturtevant’s Edible Plants of the World; [14] Ajíes Peruanos, Sazón para El Mundo, 2009; [15] Cornucopia; [16] Vegetables of South-East Asia, G.A.C. Herklots, 1972; [17] Spicemad.com/rocoto peppers 09-05-2024; [18] Les Plantes Potagères et La Culture Maraichère, Ernest Berger, 1803; [19] USDA National Nutrient Database for Standard Reference; [20] Der kleine Souci – Lebensmitteltabelle für die Praxis, 6e druk, 2023; [21] Origine des plantes cultivées, Alphonse de Candolle, 1885; [22] Pepper Crop under Climate Change: Grafting as an Environmental Friendly Strategy, Itech Open Science, maart 2018; [23] Capsicum – an abbreviated compendium, Journal of the American Society for Horticultural Science, januari 2019; [24] https://www.worldstopexports.com/; [25] Tridge, fresh bell-pepper 12-05-2024; [26] Food Plants of the World; [27] Handboek Ecologisch Tuinieren; [28] Planten voor Dagelijks Gebruik; [29] Groente & Fruit Encyclopedie; [30] The Vegetable Gardener’s Bible; [31] HDRA Encyclopedia of Organic Gardening; [32] Thomas Eikelenboom, per e-mail d.d. 3 februari 2016 v.w.b. bewaren zelfgemaakte sambal.
