Historia Naturalis: De Avibus

Marcel De Cleene, emeritus professor aan de Universiteit van Gent, maakte na zijn onvolprezen boeken over planten (De Historia Naturalis, over heilzame planten, en de Naturalis Historia, over andere vergeten toepassingen van planten) nu een boek over vogels. Een prachtig boek, gebaseerd op gedegen onderzoek van historische bronnen, en aangekleed met schitterende historische prenten. De moeite waard voor liefhebbers van vogels, en dan vooral van symboliek en achterliggende betekenis. Want daarop ligt in dit boek de nadruk.

In De Avibus wordt een veertigtal vogelsoorten of groepen van vogels besproken vanuit cultuurhistorisch oogpunt. Gelardeerd met bijzonder fraaie oude prenten. Erg mooi en vooral indrukwekkend. De rijkdom van de gepresenteerde kennis, gecompleteerd met een uitgebreide lijst noten, een goede literatuurlijst, en een prima index, maken het een bijzonder boek en een goed startpunt voor iedereen die van vogels houdt en meer wil weten, of wil uitzoeken, over de culturele betekenis van vogels. Geweldig om te hebben, als cadeau te ontvangen of te geven aan een vogelaar.

In ‘De Avibus’ worden in veertig hoofdstukken evenzoveel vogelsoorten of groepen behandeld, van Aalscholvers tot Zwanen. Sommige hoofdstukken zijn kort. Over die vogels is blijkbaar weinig te vinden of te vertellen. Zo moet bijvoorbeeld de aalscholver het met een halve pagina tekst doen – dat levert in combinatie met twee historische prenten en een titelblad overigens wel vier pagina’s boek op. En er zijn een paar vogelsoorten waar tien of meer bladzijden over worden volgeschreven, bijvoorbeeld arenden, duiven, kippen, kraaien en uilen. Het gaat dus in dit boek ook niet zozeer over specifieke vogelsoorten, maar eerder over groepen. Alle duiven, alle arenden, alle kraaiachtigen worden op een hoop geveegd. Maar zo is dat in historische bronnen vaak ook; niet altijd is terug te vinden om welke soort het exact ging.

Na een korte algemene inleiding, is de informatie over elke vogelgroep is gerangschikt onder kopjes. Bijvoorbeeld over die vogel in de symboliek (zo werd de kraanvogel door de oude Grieken en Romeinen gezien als symbool van trouwe liefde), in de heraldiek, in rituelen, in magie en volksgeloof, in de taal, enzovoorts.

De focus van de opgevoerde vogels ligt op Europese culturen, met soms uitstapjes naar het oosten of heel soms naar het westen. Als laatste vind je vaak een algemeen kopje ‘Weetjes‘. Wist u bijvoorbeeld dat Agrippina, de echtgenote van de Romeinse keizer Claudius, een lijster had die nazei wat het volk hem zei? En dat iets dergelijks in Rome nog nooit eerder was vertoond? De lijster als luister. Nu weet je het.

Er zijn op dit boek kleine dingetjes aan te merken. Door de manier waarop de informatie geordend is ontstaat bijvoorbeeld hier en daar wat dubbeling. Dat is in principe voor een naslagwerk goed, maar als je het doorleest valt het op. En ik vind persoonlijk de prenten bij de verschillende vogels soms wat ongelukkig gekozen. Waarom bijvoorbeeld is bij het hoofdstuk over de zwaluw een plaatje geplaatst van een gierzwaluwsoort uit Louisiana? En waarom is bij de wielewaal gekozen voor een illustratie met daarop een Chinese wielewaal?

Maar dat maakt het geheel van dit boek niet minder indrukwekkend en prachtig. Het is een uniek werk dat een vogelliefhebber gewoon wil hebben, moet hebben. En dat geldt ook hen die een beetje interesse hebben in cultuurgeschiedenis.