Zo snel mogelijk: Weg ermee!

De plastic verpakking om komkommers en andere groente en fruit blijkt nauwelijks effect te hebben op de houdbaarheid. Het leidt zelfs tot meer voedselverspilling. Dat komt doordat de consument meer koopt dan hij nodig had – misschien wilde hij drie bananen, maar zitten er vijf in een plastic zak. En omdat een verpakking vaak een opgedrukte houdbaarheidsdatum heeft, wordt het product eerder dan nodig weggegooid. De plastic verpakking hindert goed kijken en ruiken om uit te vinden of het product nog goed is. Dan nemen veel mensen het zekere voor het onzekere: weg ermee.

Veel verse groenten en fruit worden in plastic verpakt. Een doorn in het oog van plastic-haters, maar volgens “deskundigen” nodig:
– Een plastic zakje, wrap of hoesje zou namelijk de houdbaarheid van komkommer, banaan of broccoli verlengen;
– consumenten zouden het product in plastic verpakt hygiënischer vinden;
– en daarmee zou dan voedselverspilling worden voorkomen.
En wel zoveel, dat de milieu-invloed van het kleine, dunne, lichte stukje plastic in het niet valt bij de milieubelasting van het geproduceerde voedingsmiddel (de trekker van de boer, de kunstmest, de vrachtwagen waarmee het naar de winkel werd vervoerd, enzovoorts).

Tot zover het narratief van de gemakzuchtige producenten, verpakkers, vervoerders en supermarkten. Ik geloofde dit heel lang, droeg het zelfs actief uit, hoewel allengs met minder verve; ergens knaagde er toch iets als ik langs het strand liep en al die plastic rotzooi zag liggen.

Halve komkommer?

Maar nu is er dan toch een andere kijk. Een Britse studie, waarover The Guardian schreef, laat zien dat dit verhaal niet altijd klopt. De reden is heel simpel: Als dingen in plastic zijn verpakt, koop je soms meer dan je eigenlijk nodig had. Hierdoor neemt het risico op bederf toe. Dat geldt uiteraard vooral voor producten zoals bananen en broccoli, waar meerdere eenheden in een plasticje worden gedraaid.

Bij een komkommer is het minder relevant – die zit altijd in z’n eentje in zo’n condoom gezogen. Niemand koopt een halve komkommer. Of hoewel, ik herinner me een vakantie in Noorwegen waar in de supermarkt werkelijk een mes naast de verse groenten afdeling lag zodat je een halve of een kwart komkommer kon kopen als je dat wilde. En ja, dat wilde je, want een hele komkommer kostte je een weekloon.

Maar goed, in Nederland is dat geen usance. Zou het misschien wel moeten zijn, want eigenlijk is het natuurlijk raar dat een komkommer nog geen euro kost als je naar zijn – of haar? Nee, zijn! – milieubelasting kijkt. Maar dat is weer een ander verhaal.

Toegegeven, er is wel wat af te dingen op die Engelse studie.
Ten eerste moeten we aantekenen dat in Nederland het gebruik van plastic om dit soort voedingsmiddelen al minder is dan in Engeland. Maar nog steeds te veel.
Ten tweede: De studie is uitgevoerd door een NGO die zichzelf Wrap noemt en zich bezig houdt met allerlei thema’s rondom duurzaamheid. En een studie gedaan door zo’n partij geeft waarschijnlijk niet zo snel als resultaat dat plastic fantastisch is.
Ten derde wordt het onderzoek naar de plastic verpakkingen gepresenteerd samen met ander onderzoek, onder andere naar houdbaarheidsdatum, waardoor de resultaten wat lastig te lezen zijn. Komt het nu door de verpakking of door de houdbaarheidsdatum dat mensen etenswaar weggooien?

Waarom is dit eigenlijk belangrijk? 
De productie van voeding voor mensen veroorzaakt wereldwijd een stevig deel van de uitstoot van broeikasgassen, tussen 25 en 40%, afhankelijk van de bron die je raadpleegt. En omdat in westerse landen ruim een derde van al het geproduceerde voedsel uiteindelijk wordt weggegooid, is dus een flink deel van die uitstoot voor niks geweest. 
In onze westerse samenleving wordt het meeste voedsel verspild door de consument. En wat zou het nou mooi zijn als we dat konden aanpakken. Want als je minder verspilt, hoef je ook minder te kopen. Dat scheelt jou geld, maar er is dan ook als het ware voedsel ‘over’. Dat betekent dat je daarmee mensen zou kunnen voeden die nu honger hebben. Of dat je de akkers en velden die niet meer nodig zijn, terug kunt geven aan de natuur.

Om goed te snappen wat het Engelse onderzoek eigenlijk betekent, doken we dieper in de onderliggende (Engelstalige) rapporten.

Geen THT maar eigen zintuigen

Het eerste rapport (Kennis van de consument over de invloed van verpakkingen en datumetiketten op het besluit tot weggooien) is gebaseerd op een enquête waarin mensen aangeven wanneer ze een product zouden weggooien. Daaruit komt vooral naar voren hoe cruciaal de houdbaarheidsdatum is. Als er een houdbaarheidsdatum op een product staat, dan letten velen namelijk alleen nog daar op. Als de datum is verstreken, gooien ze het weg, zelfs als het nog helemaal goed is. (Maar vooral als er al een paar kleine vlekjes op zitten, wijst deze studie uit, dan slaat de twijfel extra hevig toe).

Echter, staat er geen houdbaarheidsdatum op de verpakking, dan zijn mensen (in elk geval bij groente en fruit) meer geneigd om hun eigen zintuigen (en hun gezond verstand) te gebruiken om uit te vinden of het product nog goed is. Interessant genoeg blijkt verder uit dit onderzoek dat de verpakking nauwelijks invloed heeft op de beslissing over het weggooien – hoogstens een negatieve, en dan vooral omdat mensen vanwege de verpakking minder goed kunnen zien/ruiken/voelen.

Verpakt of onverpakt?

In een tweede rapport (Het effect van verpakking en koeling op de houdbaarheid) werd het effect van de verpakking op de houdbaarheid van een product onderzocht. Het resultaat is bemoedigend (voor de plastic-hater): er is nauwelijks verschil. Alleen bij bananen en bij broccoli in de koeling heeft een plastic verpakking echt een positief effect. Aan de andere kant laat een plastic verpakking broccoli, die op kamertemperatuur wordt bewaard, juist sneller bederven. Bij appels en aardappels lagen de resultaten sterk uiteen en maken de onderzoekers dus een voorbehoud dat de metingen niet erg betrouwbaar zijn (vandaar de sterretjes in de grafiek hieronder).

Maar, zoals bij veel onderzoek, zijn de kleine lettertjes belangrijk. De onverpakte waren (uitgezonderd de aardappels) werden verkregen door in de supermarkt verpakte te kopen en die dan uit te pakken. Je mag daar vraagtekens bij plaatsen. Want het onderzoek neemt niet mee dat onverpakte groenten en fruit door transport en in de supermarkt sneller beschadigd kunnen raken, en daardoor mogelijk sneller bederven. Maar aan de andere kant zijn er rassen die steviger zijn en beter geschikt voor onverpakt transport. Dus als je die mee zou nemen in het vergelijk, kwamen ze er misschien juist nog wat beter uit. Kortom, het is ingewikkeld.

Of eigenlijk is het helemaal niet zo ingewikkeld. De VN buigen zich momenteel ook over plastic, met het doel om tot een internationaal verdrag te komen. Dat wordt jaren praten. Maar volgens mij kunnen we in ieder geval:

• Onmiddellijk stoppen met in plastic verpakken van (ongesneden) groente en fruit. Al dat plastic heeft blijkbaar een onduidelijk en op z’n best slechts zeer licht positief effect op de houdbaarheid. En het hindert mensen bij het zelf maken van een goede inschatting of het product nog goed is of niet.
• Onmiddellijk stoppen met houdbaarheidsdata op (ongesneden) groente en fruit. Maar dat volgt natuurlijk vanzelf als je de verpakkingen afschaft. Ook geen stickertjes of opdruk dus of iets dergelijks. We moeten gewoon allemaal weer leren vertrouwen op onze eigen zintuigen. Bij fabrieksvoeding is dat misschien lastig, maar bij verse, natuurlijke, onbewerkte en onverpakte producten is het heus niet zo ingewikkeld.

En koop lokaal

Een voorbeeld. De komkommer die we meest zien, lang recht en groen, stamt af van het ras Telegraph. Door voortdurende selectie is zij zaadloos en heeft ze een dunne schil. Oorspronkelijk waren komkommers in onze contreien korter en met name geel of wit. Met een dikkere schil. Nu nog steeds  bestaan er prima komkommerrassen met een dikkere schil. In zuidelijk Europa liggen ze in de supermarkten, maar hier kom je ze vooral bij moestuiniers tegen. 
Momenteel wordt ook in de commerciële teelt gewerkt aan zulk soort rassen. Alleen halen ze het niet tot in de supermarkt omdat 'de consument' ze niet wil. Als er een keuze is tussen een mooie, lange komkommer met een dun velletje of een kleinere met een dikkere schil, tja, dan snap ik wel dat veel mensen voor de mooie lange kiezen. Het is ook wat je gewend bent. Maar juist hierom is het belangrijk dat er hardere grenzen worden getrokken. Als je het plastic hoesje om de komkommers simpelweg verbiedt, wordt het voor producenten aantrekkelijker om te kijken naar rassen met dikkere schil. En als de consument geen keuze heeft, dan koopt hij heus die komkommer ook wel. Zoals veertig, vijftig jaar geleden.

Een volgende stap ligt dan ook dichtbij: Koop je voeding lokaal, om te beginnen groente en fruit. Een lokale appel of aardappel hoeft minder lang (of helemaal niet) in de vrachtwagen te hotsen en botsen. In jouw fietstas maak je een lekker zacht bedje voor hem, op een oude handdoek of trui. Lokaal en onverpakt, dat is de weg naar voren.