Oorspronkelijke versie: 22 maart 2009, herzien en bijgewerkt op 27 december 2025
Blitum bonus-henricus – voorheen: Chenopodium bonus-henricus
Brave Hendrik (Nederlands); good King Henry, good Henry, poor-man’s asparagus, perennial goosefoot, Lincolnshire spinach, Lincolnshire asparagus, markery (Engels); Guter Heinrich, Wilder Spinat (Duits); chénopode bon-henri, épinard sauvage (Frans); espárrago de los pobres, espinaca de Lincolnshire (Spaans); buon-enrico (Italiaans)
Naam
In de omgangstaal staat ‘brave Hendrik’ voor een gehoorzaam, meegaand en wel wat angstig type persoon, die zich netjes aan de wet en regels houdt. Maar het woord braaf betekende oorspronkelijk dapper en stoer, het tegenovergestelde van wat het nu betekent [4]. Het werd geïntroduceerd door Nicolaas Anslijn, die in 1810 het boekje De Brave Hendrik publiceerde. En kort daarna ook De Brave Maria introduceerde [5].
De plantnaam Brave Hendrik verwijst naar koning Hendrik IV van Navarra, ook bekend als Hendrik de Goede. Het zou een tegenstelling zijn tot het giftige (wolfsmelk) bosbingelkruid, dat in de volksmond Slechte Hendrik werd genoemd. De planten lijken niet veel op elkaar.
Het Duitse Guter Heinrich is oud, dateert van voor door Otto Brunfels in het Contrafayt Kreüterbuch (1532-1534) en Hieronymus Bock in 1534 genoemd. Guter slaat op gezond, heilzaam. Heinrich kan op elfen en kobolden betrekking hebben, die Heinz of Heinrich werden genoemd. Er zijn in het Duits meer planten die namen hebben die op Heinrich eindigen: Roter, Stolzer en andere, waaronder ook Stinkender Heinrich, in het Nederlands ‘stinkende ganzenvoet‘. Guter Heinrich stinkt niet [6]. Andere bronnen zeggen dat Heinrich een samentrekking is van Heim (thuis) en rich (rijk, lekker). Dus een lekker en gezond gewas dat dicht bij huis groeide.
Gezien het feit dat de plant al heel lang bekend is, vele namen heeft en dat Nederland vroeger ook wel Neder-Duitschland werd genoemd, denken we dat Brave Hendrik een vernederlandsing van Guter Heinrich is. Maar het kan ook zijn dat het brave slaat op de stoere, weerbarstige plant en Hendrik op Heinrich II, Hendrik de Goede, de enige vorst die heilig is verklaard. Het is wel frappant dat deze volksnaam in veel talen voorkomt en ook in de Latijnse naam.
Plant
Het is een plant (ca. 50 – 80 cm hoog) uit de Amarantenfamilie (vroeger: ganzenvoetfamilie, maar die bestaat niet meer). Daartoe behoren ook spinazie en snijbiet. En melde. Het geslacht Blitum heet in het Nederlands spiesganzenvoet, hiertoe behoren ook de bij de wilde moestuiniers bekende soorten rode aardbeispinazie en trosaardbeispinazie.
Historie
Brave Hendrik komt wild voor in bosrijke omgevingen in Zuid-Oost Nederland en andere delen van Europa. Zeker sinds de ijzertijd, vermoedelijk veel eerder. In Nederland is de plant (in het wild) zeer zeldzaam en staat op de zgn. rode lijst.
In andere landen wordt het als een onkruid beschouwd. Brave Hendrik groeit goed op gecultiveerde gronden, langs wegen, hagen enzvoorts. Als pioniersplant op stikstofrijke grond.
De plant wordt al duizenden jaren overal ter wereld geteeld, zegt [1]. Brave Hendrik is voedzaam en een uitkomst in tijden van schaarste.
Doch over het algemeen genomen is Brave Hendrik een waarachtig vergeten groente. Dat komt mede omdat het geplukte blad hooguit een dag te bewaren is.
De plant Brave Hendrik kan niet bogen op een vorstelijke vermelding, daar de plant bijvoorbeeld niet in de Capitulare de villis wordt genoemd en niet in de Hortulus van Walahfrid Strabo. De eerste enigszins betrouwbare aanwijzingen dat de plant bestaat, zijn, volgens [6], de Agnus Castus (eind 14e eeuw, Middelengels kruidenboek bestaand uit verschillende manuscripten) en een Elzasser Artsenijboek uit de 14e eeuw.
 | De Fransman Vilmorin-Andrieux noemde plant de Lincolnshire asperge, omdat het veel werd geteeld in de tuinen van de boeren aldaar. Die aten toen met name scheuten van de plant als asperges. En, mede gezien in het licht van de grote verschillen in culinair inzicht tussen de twee landen, beschreef Vilmorin-Andrieux het als een goede groente voor de Engelsen. In dit Britse graafschap is Brave Hendrik nog niet helemaal vergeten. Menigeen teelt het nog. |
Brave Hendrik is een vaste plant en is, juist in de periode dat er nog geen geteelde groenten zijn (maart), een uitkomst. Met name vroeger.
Culinair
Het is een van de vroegste groenten van het jaar. Het blad wordt geplukt en bereid als spinazie, maar smaakt minder geprononceerd. Kort koken/wokken. De ca. 10 cm lange bloemscheuten kunnen worden bereid als ware het asperges – hele kleine asperges… Kook ze in een bundeltje ca. 7 minuten.
De plant maakt vlezige wortels. In de Balkan wordt hiervan een naar pindakaas smakend smeersel van gemaakt. De bloemknoppen zijn klein, maar kunnen als broccoli worden bereid.
Bewaren
Niet. Pluk en bereid dezelfde dag nog het maal.
Voedingswaarde
Tja. Dat is lastig bij een heel erg vergeten groente. Er zijn weinig bronnen.
Per 100 gram:
| caloriën | ? |
| mineralen | goede bron van ijzer |
| vitamine B | redelijk |
| vitamine C | redelijk |
Teelt
| Zaaien | Het is een vaste plant. Zaai vanaf eind maart tot eind mei. Of september – oktober. 1 cm diep. De kiemtijd is traag en kan lang duren. Ter plekke: 50 cm uit elkaar. Anders voorzaaien en verspenen. |
| Uitplanten | Wanneer groot genoeg |
| Oogst | Het eerste seizoen moet je er niets van verwachten. De planten moeten eerst groot worden om iets te kunnen oogsten. Vanaf vroeg (maart) tot in principe augustus. Maar ouder blad is taaier. Je kunt de plant tussentijds terugknippen. (Wij gebruiken het blad alleen in het voorjaar.) |
Tip: deel de planten elke twee of drie jaar [2].
Plantafstand: 50 cm in de rij; 50 cm tussen de rijen. Of 40 x 60 cm.
Water: Houdt van wat vochtige grond. Maar droogte is zeker niet funest.
Bemesting
Brave Hendrik houdt van een stikstofrijke grond. Dus jaarlijks wat oude mest en compost in de herfst erover, doet de plant goed.
Bodem & standplaats
Tolereert wat schaduw. Bij ons staat de plant in de halfschaduw, d.w.z. na noen komt er nog weinig zon.
Uncommon Vegetables (1943) zegt “Full sun and good garden soil“, terwijl of Rare Vegetables (John Organ, 1960) schrijft: “This is a vegetable that has the great merit of flourishing even in the poorest soil and the worst sites. In fact, the planting of a small bed is an admirable war of using some odd corner of the garden that would yield poor crops of other vegetables.“
Dat laatste kunnen wij dus beamen: makkelijke plant, in de halve schaduw en onze moestuin heeft zeker niet de beste tuingrond. Integendeel.
Rassen
Niet van toepassing
Zaadteelt
Het gaat vanzelf bloeien en zaait zich rijkelijk uit. Je kunt het zaad dus ook zelf, op tijd, oogsten door de aren uit te kloppen.
Ziekten en belagers
We hebben de planten al jaren in de tuin staan. Ze hebben nergens last van.
Literatuur: [1] Food Plants of the World; [2] Encyclopedia of Organic Gardening; [3] Wikipedia 22-03-2009; [4] Onze Taal, website december 2025; [5] Historiek, website, 22 januari 2025; [6] Der Gute Heinrich, Walter Gröll, Samensurium 12/2001;
