Rucola of Raket

Let op!
Eigenlijk is rucola een verzamelnaam voor drie plantsoorten. In de moestuin kennen we rucola en wilde rucola. De laatste is meestal diplotaxis tenuifolia, die in het Nederlands de poëtische naam 'grote zandkool' draagt. Daarnaast wordt diplotaxis muralis (zandkool) ook wel als rucola aangeboden. De eruca is de echte rucola/raket.

Historie

De Nederlandse naam raket/raketsla komt van het Franse roquette dat komt van het Latijnse eruca – vermoedelijk via de Provencaalse taal, dat het roqueto noemt. Inmiddels is rucola zo ingeburgerd dat wij dit woord eerder herkennen voor deze groente dan het Nederlandse raket. Wij gebruiken het in deze tekst door elkaar. 
Volgens [1] is het Engelse rocket afgeleid van het Italiaanse rochetta, dat staat voor wielvormig vuurwerk, vermoedelijk een associatie met de helder gele bloemblaadjes.
Eruca is Latijn en staat voor branderig, scherp, naar de smaak. Raket behoort namelijk tot de mosterds binnen kruisbloemigen (brassicae).
Diplotaxis tenuifolia komt in Nederland in het wild voor. Vooral in de duinen en steden [4]. De oorsprong van de echte rucola, de eruca, plant ligt in zuid Europa, rond de Middellandse Zee, maar wellicht komt ze wereldwijd van nature voor. Romeinen, maar ook de Egyptenaren, beschouwden het blad in salades dus als een afrodisiacum.

De Griek Pedanius Dioscurides leefde tussen 40 en 90 na Christus. Hij schreef de vijfdelige encyclopedie De Materia Medica (Het Kruidenboek) over heilzame kruiden en daaraan gerelateerde stoffen (pharmacopoeia). Daarin vermeldt hij dat rucola vooral in het westen van Iberica (thans Portugal) groeide en in grote hoeveelheid gegeten 'zin in gemeenschap' opwekt. En het zaad van de plant heeft hetzelfde effect. Voorts prees hij het als een diureticum en in zijn algemeenheid goed voor de spijsvertering. En het zaad werd (wordt) ook als smaakstof in diverse gerechten gebruikt.
Dit alles indachtig plantten de Romeinen bloembedden vol met raket om de beelden van Priapus, de Grieks-Romeinse god van de vruchtbaarheid.

Plinius de Oudere schreef: "Als de wilde rucola met de linker hand wordt geplukt, wordt gestampt en gedronken met honingwater, dan werkt het als een afrodisiacum."
De Romeinse dichter Ovidius [afbeelding] betitelde de plant als wellustig. De Romeinen aten het doorgaans met hun roemruchte garum, een gefermenteerde vissaus. Maar over het algemeen was de raketsla voedsel van het volk. Het was immers een wilde plant en met een stuk brood… een goed maal.

In de Bijbel
Uit een presentatie van de Amerikaanse Universiteit (Beiroet, Libanon) en Old Dominion University (Norfolk, Viginia), over planten in de Bijbel, pikken we het volgende op:
In Marcus 4:31 zegt Jezus: "[Het is als een] mosterdzaadje, dat, wanneer het in de aarde gezaaid wordt, het kleinste is van alle zaden op de aarde,…" Hij doelt op het kleinste zaad dat er is en heel snel kiemt – een analogie met God's Rijk. Maar wat is mosterd in de Bijbel? Er is geen archeologisch noch etnobotanisch bewijs van de teelt en productie van mosterd. Er is één kandidaat: rucola, dat wijd verbreid in het Midden-Oosten werd en wordt gebruikt.

Zweepslagen

Dat was allemaal rond het begin van onze jaartelling. De kerk verbood lustopwekkende planten in de tuinen van de kloosters te telen. Maar door het als smaakmaker te positioneren werd dit verbod omzeild.
John Gerard schrijft er, aldus Joel Denker, over in zijn 'The Herball, or, Generall historie of plantes' (1597): "Whoever taketh the seed of Rocket before he be whipt, shall be so hardened that he shall easily endure the paines." Kortom: Eet voor dat u zweepslagen krijgt wat raketzaad en u kunt uw pijnen met gemak doorstaan. Ja. Dat zal wel. Hier staan de pagina's over rucola in The Herball en wat Denker zegt dat er staat, maar het staat er niet. Op pag 117 in [1] zijn het de woorden van Plinius. Dat geloven wij wel.
Hieronder drie bladzijden uit Gerard's The Herball over raket (klik erop voor een vergroting):

Curieus is dat Gerard schrijft: "Rocket is called in Greeke [euzomos] in Latin Eruca; in high Dutch Rauckenkraut; in French Roquette; in lowe Dutch Rakette; in Italian Ruchetta; in Spanish Oruga; In English Rocket andRacket."

Plagiaat?
In Dodoens Cruyde Boeck (1554) staat ongeveer hetzelfde als in Gerard. In Dodoens Cruydt Boek (1664) staat haast letterlijk hetzelfde als in The Herball. Pikant. Over en weer leentje buur.
We gaan niet alle botanici en herboristen uit de geschiedenis opsommen. Maar kortweg: Albertus Magnus (13e eeuw) heeft het er over in zijn vele werken, Ruellius schrijft er ook over en gebruikt de Franse naam roquetain De Natura stirpium libri tres(1536).
In Nederland is, naar verluidt, in 1981 rucola door de zaadhandelaar Tubbergen geïntroduceerd. Pas sinds pakweg 2000 schijnt het aan zijn grote doorbraak te zijn begonnen, aldus de Volkskrant (4 augustus 2011). De omzet bedroeg toen 17 miljoen euro.
In Iran, Pakistan en India wordt het geteeld voor de olie (waar wij raapzaadolie kennen), aldus [2].

Culinair

Uiteindelijk is rucola een kruisbloemige, een brassica. Ze is nauw verwant aan de zogenaamde mosterds. Het jonge(re) blad wordt overwegen rauw als salade of in gemengde salades (mesclun) gebruikt. De smaak is notig, licht pittig. Voorts regelmatig in pesto of tapenade. Maar stoven kan ook, of verwerken in warme gerechten. Wat dacht u van op de pizza?

Als kiemgroente wordt rucola ook gegeten, maar dan heet ze opeens rucola-kers.

Bewaren

Geplukte of geknipte rucola is enkele dagen in een plastic zak goed te houden in het groentenvak van de koelkast. Lichtjes verlepte bladeren pept u weer op door ze een uurtje of wat in een bak water te leggen.

Voedingswaarde

Per 100 gram:

Nul is ook een waarde, maar waar niets is ingevuld is onbekend. 
De zaden bevatten erucazuur. Of dat gezond is, is onduidelijk.

Teelt

Rucola is een gewas voor de koelere tijden. U mag het zeker ook in de zomer proberen. Het groeit snel, maar als de dagen lang en (te) warm zijn, schiet ze snel in bloei. Grofweg wordt ze 20 cm hoog, maar kan ook tot een meter hoog worden (in bloei).

Plantafstand: dun zaaien in de rij; 20-25 cm tussen de rijen.

Water: geen bijzonderheden

Bemesting

Niet in het bijzonder, maar zie hieronder…

Bodem & standplaats

Rassen

Hoewel in [7] en [8] wordt gesproken van pakweg 148 bronnen over de wereld waar zaad wordt bewaard en hoewel we (zie foto's) diverse blad- en steelvormen kennen, is er in de geraadpleegde handboeken en bronnen niets klip en klaars over rassen te vinden. Of het moet de 'wilde rucola' zijn – de diplotaxis. 
We treffen namen aan als: Apollo, Astro, Astro II, Buckingham, Evening Star, Fresca, Rocket (…), Roquette (….), Pegasus, enzovoorts. Al het blad net iets anders maar de beschrijving vrijwel hetzelfde. In 2010 is er in het blad Proeftuinnieuws het resultaat van een rassenonderzoek (vroege teelt 2009) gepubliceerd. De conclusie luidde dat er geen grote verschillen bestaan.

Zaadteelt

Ziekten en belagers

Aardvlooien en kevertjes willen zich wel eens aan het blad tegoed doen. En soms een schimmel.
De tuinbouw teelt rucola (ook de diplotaxis) op water. We lezen dat in deze kasteelt luizen een plaag kunnen zijn. In onze moestuin is dat nooit het geval geweest.