Zeekool

Historie

Het Latijnse crambe is krambe in het Grieks, dat kool betekent [1].
Zeekool is een wilde plant, kruisbloemige en lid van de familie de brassicaceae (kolen), die op veel plaatsen langs kusten in Europa, van Scandinavië en de Oostzee tot Turkije, Jordanië en de Zwarte Zee, en dus ook in Nederland voorkomt. Bijvoorbeeld langs de afsluitdijk. In het wild is het een beschermde plant, maar op Texel wordt ze geteeld.
Wellicht is zeekool de oerkool der kolen. Naar verluidt zou het reeds 5200 jaar geleden (dus pakweg 3200 voor Christus) in cultuur zijn gebracht. Jane Grigson [9] denkt daar anders over.
Zij schrijft: “De naam zeekool klopt niet helemaal. Zeekool is geen brassica, zoals de koolraap of de raap, of alle soorten kool die afstammen van de wilde kool die op de rotsen aan zee groeit. Misschien is het wel een verwante kruisbloemige, maar dit gewas groeit aan de noordelijke kusten van Engeland, met scheuten die na het bleken een heerlijk verfijnde smaak hebben.” Grigson beschouwt het wel als een typisch Britse groente (“…… de enige Engelse bijdrage aan de basisvoorraad beste groenten,….”)
Wat Grigson schrijft lijkt tegenstrijdig, dan wel zij is ook slachtoffer van de verwarring sea kale en sea kale beet (zilversteel-snijbiet).

In Engeland en Frankrijk wordt ze al sinds pakweg het midden van de 18e eeuw als groente geteeld. Haar hoogtepunt als groente beleefde de zeekool aan het begin van de 19e eew, toen Thomas Jefferson’s Garden Book (1809) verscheen. Ja, die Thomas Jefferson: de derde president van de Verenigde Staten. Zijn passie voor tuinieren mocht niet baten, zeekool is in de VS nog steeds een rariteit.

Zeelieden aten het tegen scheurbuik [1]. De Romeinen verzamelden de groenten vanuit het wild en maakten het in om op scheepsreizen mee te nemen. Men zegt dat Plinius de Oudere in zijnNaturalis Historia, 19e boek, zeekool bedoelde toen hij schreef over een soort kool dathalmyrides zou heten, dat aan de kust groeide, altijd groen bleef en op zeereizen als proviand meeging.

Gedurende de Middeleeuwen begon men het in Italië te bleken en van daaruit spreidde het eten van gebleekte zeekoolscheuten uit over Europa.

In Dodoens Cruydeboeck (1554), deel 5, hoofdstuk 7, pag 592/593 wordt wilde zeekool beschreven. (Lezen? Klik hier.)

Meer specifiek zou het rond 1778 gemeengoed zijn in Britse tuinen en in 1795 werd het voor het eerst aangeboden op de Londense markt. [8] Volgens Gustave Heuzé zou het in Frankrijk voor het eerst geteeld zijn door Jean-Baptiste de La Quintinie – ook bekend als Quintinye – de tuinman van Lodewijk de XIV. Maar daar zijn geen harde bewijzen voor. Quintinie zelf heeft het nooit vermeld noch genoemd.
Philip Miller schreef in 1731 over mensen in Sussexdie in het voorjaar zeekool verzamelden.
En het ligt vast dat in 1753 bossen zeekool op de markten in Chichester (dat is west Sussex) zijn verkocht. Dit strookt niet met Grigson [9] die het over de noordelijke kusten heeft.

Kijken we naar onze oosterburen dan blijkt dat zeekool in de 18e eeuw in diverse werken opduikt. Arts en grondlegger van de homeopathie Samuel Hahnemann beschrijft in zijn Apothekerlexikon(1798) de zeekool als volgt: “[….] im frischen Zustande mit einer bittern, scharfen Milch angefüllte, getrocknet aber nur salzicht schärflich und hintennach beißend schmeckende, geruchlose Kraut.” Kortom: vers eten. En Damen Conversations Lexikon, een 19e eeuwse op gegoede dames uit de middenklasse gerichte encyclopedie, staat (editie 1836), naast hoe de dames zeekool behoren te bereiden, dat men begonnen is de zeekool in (Duitse) moestuinen te cultiveren.
Maar op de keper beschouwd is er weinig spectaculairs terug te vinden over het verleden van deze groente: geen anekdote, geen koning die ervan uit zijn dak gaat, geen Romeinse soldaat die het in zijn oren steekt om het gejammer van de bard Cacofonix niet te hoeven aanhoren. Goede bronnen als [3] of historische werken als Rare Vegetables for Garden and Table (John Organ, 1960) of Unkommon Vegetables (Eleanour Sinclair Rohde, 1943/1946) vermelden het niet. Wellicht dat de verklaring is, dat deze wilde groente altijd en door vrijwel iedereen in Europa te verkrijgen was. Het was altijd al, zeker onder de armere bevolking die haar voedsel vaak uit de natuur moest halen, gemeengoed geweest. Dus niets bijzonders te vermelden.

Culinair

De (oude) koolbladen zijn bitter en oneetbaar. Maar de (gebleekte) scheuten van ca. 15 cm lengte worden gegeten. Een delicatesse, als ware het asperges. Snel na het oogsten, want ze zijn gevoelig voor kneuzingen e.d.
Het heeft een lichte koolsmaak, ietsje bitter en als het van de kust komt, ook nog enigszins zilt.
Spoel het zand van de scheuten; de jonge blaadjes snijdt u er af en kunt u voor een salade gebruiken. Jonge scheuten zijn rauw erg lekker.
Grigson [9] raadt aan de scheuten samen te binden tot een bosje en dan te koken, plat liggend in kokend water. Met het deksel op de pan. Tien à vijftien minuten.
Maar het kan ook worden geroerbakt of gestoomd. En sommigen blancheren de scheuten en verwarmen ze door in boter in een koekenpan.
De jonge bloemhoofden worden ook wel eens als broccoli gegeten.

Bewaren

Een week in de koelkast, mits gaaf. En als u een klein stukje wortel aan de scheuten laat zitten, wel twee weken.

Voedingswaarde

Per 100 gram rauw:

Teelt

De zeekoolplant is een vaste plant die 60 cm hoog kan worden en gaat zeker vijftien jaar mee. Als u zeekool zaait duurt het twee jaar voor u kunt oogsten. Vergelijkbaar met asperges worden de jonge scheuten gebleekt. Door aan te aarden (als aspergeteelt) of door aardewerk potten erover te zetten (net zoals bij rabarber).

Stek in pot [foto MM]	Ongebleekte scheut [foto MM]

Tip: Zeekool wortelt niet diep. Dus rond de plant niet schoffelen, maar wieden.
Tip: Verwijder, zeker bij zaailingen, de eerste paar jaar de bloemen, opdat alle kracht in de groei gaat en niet in de zaadvorming.

Plantafstand: 60 cm in de rij; 60 cm tussen de rijen.

Water: Regelmatig water geven, tot de planten goed gesetteld zijn.

Winterhardheid: Als de temperatuur onder de -15 C komt, kan de plant ernstige beschadiging oplopen. Zaailingen kunnen al schade bij -5 oplopen.

Bemesting

Veel compost. Na de oogst, eind mei, de eventuele opgeworpen heuvels of wal over de planten wegnemen, de grond los maken, stikstofrijke mest geven (mulch, compost). Sommigen zeggen: toch maar wat zeezout strooien. Ca. 10 gr/m2. Dat komt de kwaliteit van de scheuten ten goede.

Bodem & standplaats

Lichte, open standplaats. In ietwat beschaduwde plekken doet de kool het ook, maar wordt minder fraai. De bodem moet voedzaam en zandig (doorlatend) zijn. En een pH tussen 6,5 en 7,5 is uitstekend. Dat is neutrale grond. pH = 8 is zo’n beetje het maximum. (pH=1 = ontzettend zuur.)

Rassen

‘Lily White’ is daar een alom geprezen ras, van nog voor de Victoriaanse tijd – die begon in 1837. Maar ‘Feltham White’ en ‘Ivory White’ zijn goede kopen. ‘Angers’ is erg productief met scheuten en kan goed tegen droogte.

Zaadteelt

Laten bloeien en de kurkachtige zaden oogsten. Volgens [4] gaat bloei ten koste van de productie aan scheuten voor het volgende jaar.

Ziekten en belagers

Weinig. Aardvlooien en slakken, dat wel. En plant het niet waar eerder kolen hebben gestaan, vanwege de kans op knolvoet. En zwartrot, een bacterieziekte die de bladeren doet vergelen en afsterven. Komt voor als er tè rijk wordt bemest.