Kleurenatlas van de natuur

O, o, o wat mooi. Een boek als een parallelle wereld waar je jezelf in kunt laten tuimelen, als Alice in het konijnenhol. Prachtige klassieke illustraties en uitleg over het ontstaan van de kleurensystematiek die werd (en wordt) gebruikt voor het beschrijven van kleuren die in de natuur voorkomen. Aanrader voor natuurliefhebbers (planten, dieren, stenen) en vol inspiratie voor kunstzinnige types. En voor wie van wondermooie boeken houdt.

Om allerlei zaken correct en praktisch te kunnen beschrijven en natekenen, is een eenduidige afspraak over hun kleur belangrijk. Want een bonte specht is nog wel makkelijk: dat is zwart met wit en een rood detail op zijn kop. Maar dan de goudvink. Die heeft ook een rode borst, maar dat is een heel andere kleur rood. En zijn rug is, tja, hoe zeg je dat, grijsbruin. Maar hoeveel grijs en hoeveel bruin? De kop van een torenvalk is ook grijsbruin, maar absoluut niet hetzelfde. Kortom, verwarring en willekeur liggen op de loer.

Een gestandaardiseerde systematiek kan helpen. Tussen 1774 en 1821 werkten veel wetenschappers aan zo’n systematiek voor kleur. De laatste in de rij, de Schot Patrick Syme, kwam op basis van al zijn voorgangers en zijn eigen aanvullingen tot 110 kleurschakeringen in tien hoofdgroepen. Hij maakte er in 1821 een boekje van met voorbeelden en praktische aanwijzingen bij al die kleuren. Onder andere Charles Darwin maakte er gebruik van tijdens zijn reizen naar verre oorden.

Nu is er dit boek, waarin verfdeskundige Patrick Baty, tweehonderd jaar na Syme de 110 kleuren bespreekt, een aantal vergissingen rechttrekt en lacunes aanvult. Met veel zorg door Erika Venis vertaald uit het Engels (waar het Nature’s Palette heet).
In het boek is ook plek voor een aantal deskundigen die inhoudelijke onderwerpen verder uitdiepen. Dat resulteert al met al in rijk geïllustreerde hoofdstukken tussen de kleurstalen door. Bijvoorbeeld over gebruik van gestandaardiseerde kleurbeschrijvingen in de geneeskunde, inclusief bijpassende fascinerend griezelige plaatjes van ontstoken ogen en andere lichaamsdelen. En over kleuren in de dierkunde en in de plantkunde.

Kortom, een werkelijk prachtig boek over kleuren. Voor ontwerpers, voor natuurliefhebbers, voor kunstenaars en voor jou en mij, omdat het zo ontzettend mooi is. De kleurbelevenis krijgt een extra dimensie. (En eerlijk gezegd is het geen geld voor zo’n bijzonder en fraai uitgevoerd boek.)

Het boek heeft een harde kaft en telt 290 bladzijden en zo’n duizend afbeeldingen. Na een inleiding waarin Batty op de geschiedenis ingaat, zijn er vijf kleurgebonden hoofdstukken:

1. Wint-, grijs- en zwarttinten
2. Blauw- en paarstinten
3. Groentinten
4. Geel- en oranjetinten
5. Rood- en bruintinten

In elk hoofdstuk worden de nuances per kleur aan de hand van voorbeelden, afbeeldingen, aangetoond. Bijvoorbeeld: appelgroen. “Appelgroen is smaragdgroen met een beetje grijswit (W).” Er staan drie afbeeldingen bij uit het (A) dierenrijk, (B) plantenrijk en (C) mineralen bij. Appelgroen is te zien op de onderkant van de vleugel van een erwtenuil (vlinder), of op het chrysopraas (mineralen) en natuurlijk op een appel (planten). Daarna bespreekt – in dit hoofdstuk – Giullia Simonini Symes kleurenkaart in de plantkunde. (Hierna gaan we onze erwten en bonen heel anders bekijken als we ze plukken.)

Kleur als kenmerk was niet altijd vanzelfsprekend

Ooit waren wetenschappers aangewezen op externe kenmerken om allerlei zaken te determineren. Mineralen bijvoorbeeld – nu hebben we elektronenmicroscopen, maar in de 18e eeuw, toen geologie en mineralogie steeds serieuzere vormen aannamen, waren die er niet. Foto’s evenmin. Dus mineralen moesten nauwkeurig worden bekeken, bevoeld, zelfs geproefd en daarna zorgvuldig beschreven en getekend zodat uitwisseling met andere geleerden c.q. studenten mogelijk was.En herkenning. Kleur nam daar een belangrijke plaats in.
Dit gold in die tijd natuurlijk niet alleen voor mineralen, maar ook voor allerlei andere zaken in de natuurlijke omgeving. Planten, vogels, eieren, insecten, lichaamsdelen van mensen, schelpen.

Stel je een wereld voor zonder fotografie en internet: Hoe omschrijf je in een brief aan iemand die nog nooit een fazant gezien heeft, de kleur van de bovendekveren van de vleugel van die fazant? Zodanig dat de ontvanger van die brief zich die kleur ook correct kan voorstellen? En nog een stap verder: In een wereld zonder chemische technologie, hoe beschrijf je dan de samenstelling van die kleur zodat iemand anders de kleur ook kan namaken (als verf)?

Kleurenstalen en illustraties uit de natuur

De hoofdmoot van dit boek vormen 110 kleurenstalen, maar dan niet zoals bij de bouwmarkt in grote hoeveelheden te vinden. Toch levert die bouwmarkt me wel een inzicht op. Ik ontdekte namelijk dat de trendy kleur voor uw interieur anno 2022 de volgende naam heeft: Re-used cardboard. Maar wat dat dan voor een kleur is? Iets bruinigs, ja, dat begrijp ik ook nog wel. Maar precies weten doe ik het niet. En dat is natuurlijk exact het probleem waar die achttiende en negentiende eeuwse wetenschappers ook tegenaan liepen.

Daarom worden in dit boek bij elke kleur drie illustratieve voorbeelden gegeven: een uit het dierenrijk, een uit het plantenrijk en een uit de hoek van de mineralen. Op die platen is de kleur in kwestie te zien, soms uitgebreid en duidelijk, soms in een heel klein detail.

“Guttegomgeel is zichtbaar op de vleugelveren van de goudvink.” Hier betrappen we de auteur, of de vertaler, op een foutje, want hier draait het toch echt om een putter of distelvink. Een goudvink is iets heel anders. Die heeft ook geen geel op zijn vleugels. Maar aangezien een putter in het Engels ‘goldfinch‘ heet, kunnen we ons wel voorstellen waar de verwarring vandaan komt.

Prachtige fijnbesnaarde inspiratie

Waarom is dit boek relevant? Het zijn immers maar oude plaatjes. En we kunnen kleuren nu tot drie cijfers achter de komma exact qua lichtspectrum en chemisch analyseren en namaken. Veel meer dan die 110. De vertaling van de 110 kleuren van Syme naar moderne kleurcodes (CMYK en Pantone) en kleurnamen van een aantal bekende namen en merken staat overigens ook achterin het boek. Vlasbloemblauw, nummer 30, is bijvoorbeeld Pantone 2128 U. En Caran D’Ache noemde het ‘Genuine Cobalt Blue‘. Dat u het weet. Of iets in de groenbruine sfeer:

Maar toch is dit boek belangrijk. Want het nodigt uit tot heel goed kijken en onthouden. Tot scherpte en zorgvuldigheid. Het verschil opmerken tussen vlasbloesemblauw op de rand van de vleugel van een vlinder, en Berlijns blauw in de vleugel van de gaai, bijvoorbeeld. Of zeven tinten zwart, waarvan er echt maar een op de staartveren van het korhoen te zien is. Nuance, precisie, detail. Heel anders dan hoe wij gewend zijn te kijken. En ook het onthouden en vastleggen is nu veel minder belangrijk omdat we alle foto’s en informatie toch altijd onder de knop beschikbaar hebben. (We realiseren ons niet dat de kleuren op foto’s op elk beeldscherm vaak net weer even anders zijn.)
In dat scherpe kijken is daarentegen heel veel zorg en liefde besloten. Die kleuren blauw verschillen inderdaad, als je goed kijkt. En dat is een diversiteit, een rijkdom, waar je van kunt genieten, in het klein of in het groot, iedere dag.

“Vlasbloemblauw is zichtbaar op de vleugelranden van de kleine vos”