‘Boeren met Ontzag – over groei, grenzen en perspectieven’ is een verfrissend boekje dat de auteur Wim Schippers november 2016 het licht deed zien. Voor boeren, burgers en buitenlui. Een drieluik dat toont waar de boeren zijn doorgeschoten, welke grenzen daarbij zijn overschreden en wat de perspectieven zijn als ze het (weer) goed doen.
Het lijkt zware kost, maar het gaat er in als koek, biedt hoop en perspectief. De auteur blijkt van christelijke signatuur, gezien referenties aan de Bijbel, maar dat maakt helemaal niet uit. Sterker nog, voor de overtuigde groene atheïst is het duidelijk dat er binnen de kaders van CDA, CU en SGP de nodige en welgefundeerde motivatie voor ingrijpende verandering kan worden gevonden. Het CDA dicteerde vele jaren het Ministerie van Landbouw (thans deel van Economische Zaken), dus als ze in de nieuwe regering komt en weer dat ministerie bestuurt, hopen we dat ‘Boeren met Ontzag’ de leidraad voor beleid vormt.
Het boekje is een betoog van pakweg vijftig bladzijden die bovendien rijk zijn geïllustreerd met foto’s en ondersteunende grafieken. Heel prettig leesvoer voor een ieder die zich op welke wijze dan ook betrokken voelt bij de landbouw en veeteelt.
| Titel | Boeren met Ontzag – over groei, grenzen en perspectieven |
| Van | Wim Schippers |
| Uitgever | eigen uitgave |
| ISBN | |
| Verschenen | november 2016 |
| Prijs | € 10,00 |
| Verkrijgbaar bij | boerenmetontzag.nl |
“Boeren met Ontzag’ wil een spiegel voorhouden, roept op tot serieuze bezinning en daagt uit tot het nemen van moedige besluiten. Nu krijgen persoonlijk pukkeltjes als woorden als ‘bezinning’ worden gebruikt, maar die verdwijnen helemaal als we de volgende pagina’s hebben gelezen.
In het eerste hoofdstuk neemt Schippers ons, mede aan de hand van het oudste boek, mee door de geschiedenis van het boeren. Dat hij soms aan de Bijbel refereert is volstrekt logisch: onze cultuur is er, of je nu wilt of niet, op gebaseerd.
Feit is dat veel boeren christelijk zijn en feit is dat onze landbouw – ook al zijn we qua productie nummer 1 of 2 op de wereld – is ontspoord en een zware wissel trekt op ons leefmilieu. En dat laatste is de aarde die we hebben gekregen en moeten koesteren om door te geven aan volgende generaties.
Daarom is het artikel in Trouw van 17 februari 2017 – De koe kan sterven met subsidie – tekenend en schokkend tegelijk: het beschrijft niet alleen de aanslag op ons milieu maar ook hoe wij met dieren omgaan. Dit alles als gevolg van het uitknijpen van de boeren voor lage voedselprijzen.
Schippers stelt dat we te gemakkelijk spreken over ‘productie’, een fabrieksmatig begrip. ‘De essentie van het leven is en blijft immers een mysterie dat ontzag verdient.’
We moeten dus het bodemleven dienen en het bodemleven dient ons. “Niet een afdwingen van gewasproductie”. We moeten geduld hebben en wachten tot de bodem opbrengt.
Welvraatsziekten
Het is helemaal misgegaan na de WO II. Rond 1950 begon de industrialisatie van de landbouw.
De mens heeft altijd landbouw bedreven, maar de laatste zestig jaar is dat anders geworden dan de duizenden jaren ervoor.
Aan de hand van grafieken wordt duidelijk hoe zeer de opbrengsten de laatste decennia zijn opgestuwd. [En daarmee ook de welvraatsziekten en voedselverspilling, MM.] De productie groeide en groeide, het aantal boeren en de natuurwaarde nam omgekeerd evenredig af.
Net als wij, schaamt Schippers er zich voor dat we als klein kikkerlandje, maar liefst 7% van de wereldvoedselmarkt beheersen. We hebben dit in grote mate te danken aan fossiele energie (lees: aardolie): brandstoffen, kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. En dat is eindig.
Doorrijden bij rood?
In het tweede deel wordt aandacht besteed aan de grenzen die zijn bereikt. Schippers refereert aan het scheppingsverhaal waarin OLH twee bomen in het Paradijs plant: de levensboom en de boom van kennis van goed en kwaad. Hij waarschuwt Adam en Eva niet van deze laatste te eten. Dat zou onvermijdelijk leiden tot een breuk in alle scheppingsrelaties.
Waarvan akte.
Schippers beschrijft in weinig zinnen heel treffend hoe wij zijn verworden tot respectloze wezens door onszelf als norm en maatstaf te nemen van alle dingen. In dit kader verwijzen we graag naar het boek van Frans de Waal: Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn?
Schippers stelt dat de financieel-economische waardering voor alles wat ons aangaat, de realiteit ontkent en haaks staat ‘op een huishouden dat alle schepsels een thuis biedt’. Als je erover nadenkt, is dat inderdaad vreemd. Want ook zonder een economische blik, ja, zonder de mens, bruist de aarde in principe van het leven. We hebben echter de grens bereikt door ons uitvreten van de aarde door kunstmest, bestrijdingsmiddelen en monoculturen.
Hij introduceert hier de kernwaarden “goed, waar en schoon” die de Guillaume Durand als uitgangspunt voor dingen van menselijke makelij introduceerde. Dit komt vrijwel één op één overeen met het motto van Slow Food: lekker, puur en eerlijk.
Tot eind jaren 1960 zijn foto’s van kleurrijke graanakkers nog overal te maken. Daarna maakte toepassing van systemisch werkende schimmelbestrijders de teelt mogelijk van lage, dichte graangewassen met hoge opbrengsten.
En de kleurrijke, bloemenrijke, insectenrijke, vogelrijke akkers waren verdwenen. We maken ons niet druk om een verlies van 80% aan biodiversiteit, aldus Schippers. Wij voegen hier aan toe: Tussen 1990 en 2015 zijn we 300 miljoen vogels kwijtgeraakt, vertelde Ruud Foppen van Sovon op de conferentie Van Akker naar Bos. Slechts weinigen maken zich daar druk om.
Perspectieven
Gelukkig – en dan maar hopen dat het geen hol begrip wordt zo als het ‘duurzaam’ is vergaan – doet het denken over natuurinclusieve landbouw opgang. Schippers zegt dat de boer weer heer en dienaar moet worden en de regie opnieuw in eigen hand moet nemen, gekenmerkt door vrijheid en verantwoordelijkheid.
Boer en bodem staan daar in centraal. Het gemengd bedrijf moet weer terugkomen. Sicco Mansholt, die erkende dat het door hem voorgestane beleid uit de bocht was geschoten, stelde aan het eind van zijn leven, dat gemengde bedrijven het model voor de toekomst moet zijn.
