Dokters van Nature

Dieren weten hoe ze zichzelf gezond moeten houden. Bij de mens kan je je dat afvragen. De Nederlandse wetenschapper in Amerikaanse dienst, Jaap de Roode, schreef Dokters van Nature. Een zeer interessant boek over zelfmedicatie bij dieren. En zelfs dieren die al heel lang geleden zijn gedomesticeerd, weten nog steeds wat ze wel en niet moeten gebruiken om kwalen te voorkomen of te bestrijden.

Dit boek gaat dus over hoe dieren zichzelf genezen en zichzelf gezond houden. Dieren zijn niet dom, dieren zijn uitstekende medische experts.

Geneeskunde en plantenkennis

Het is daarom opmerkelijk hoe wij, de Westerse mens, de kennis zijn kwijtgeraakt over wat we kunnen doen om ons zelf gezond te houden of beter te maken. Voor onze groentebeschrijvingen refereren we vaak aan boeken van Rembert Dodoens, Steven Blankaart en anderen – dat waren arts-botanici uit de 16^e en 17^e eeuw. Toen was geneeskunde gebaseerd op plantenkennis. Dat zijn we in de afgelopen paar generaties helemaal kwijt geraakt. De farmaceutische industrie heeft onze maatschappij in haar greep genomen. En wij vertrouwen op pillen en spuiten.

“Maar denk er eens over na: de afgelopen veertig jaar werd meer dan de helft van de antibacteriële geneesmiddelen en 45 procent van de antiparasitaire geneesmiddelen die voor menselijk gebruik op de markt kwamen, ontwikkeld uit in de natuur aangetroffen stofjes […]”

Sjamanen

De Roode refereert aan de sjamanen die hun kennis uit de natuur halen. Sjamanen schijnen zichzelf bij voorkeur als een beer te vermommen: een beer zou van alle dieren de grootste kruidenwijsheid hebben. In het boek bespreekt hij diverse voorbeelden van hoe dieren zichzelf genezen. Vlinders, vissen, apen enzovoorts.

Het is ontzettend boeiend en ook lekker geschreven. Na het lezen ga je gegarandeerd anders kijken naar een vogelnest, de huismus of het gedrag van je hond of kat, of welk dier dan ook.

Het boek begint, zoals De Roode ook in dit onderzoek is begonnen: met de monarchvlinder. Curieus is dat deze niet zo zeer zichzelf geneest als wel dat een zieke, geïnfecteerde vlinder de eitjes op een geneeskrachtige plant legt. Zo zorgt ze voor een gezonde, volgende generatie. Apen eten bepaalde planten om zich te ontdoen van parasieten, maar ook eten ze bepaalde giftige planten om snel te genezen van lusteloosheid en diarree.  Deze kennis blijkt overigens ook (nog) door inheemse volken te worden gebruikt. Maar voor hoe lang nog?

Remeker

Dat doet ons denken aan: (a) we hebben Marion de Kort, die onlangs het boek Natuurgeneeskundige zelfzorg uitbracht: welke planten/kruiden kan je zelf makkelijk toepassen tegen bepaalde kwalen en (b) we hebben Remeker kaas. De familie Van der Voort koos er twintig jaar geleden (in 2004) voor om haar koeien op volkomen natuurlijke wijze te houden. Ze grazen in kruidenrijke weiden en houden zichzelf gezond. Geen antibiotica en ontwormen hoeft ook niet meer: de koeien bepalen zelf wat ze eten en dus de kruiden die het gewenste effect hebben. De dieren hebben hun hoorns, de kalveren blijven drie weken bij de moeder en de kaas is reinmelks. En ook nog eens hartstikke lekker.
Toen ze hun bedrijfsvoering omschakelden, werden ze door wetenschappers voor gek verklaard. En jarenlang gebannen. Maar nu bezoekt men met busladingen de boerderij De Groote Voort om het met eigen ogen te zien en het verhaal te horen. Andere boeren volgen inmiddels het voorbeeld van de Van der Voorts.

“We mogen niet vergeten dat veel wetenschappelijke ontdekkingen van de afgelopen decennia, in wezen herontdekkingen zijn van traditionele kennis.”

Parasieten en pathogenen

Pathogenen zijn kleine infecterende organismen, zoals virussen en bacteriën. Parasieten zijn grotere levensvormen. Meer dan de helft van alle organismen op aarde heeft een parasitaire levenswijze. Er zijn meer parasieten en pathogenen dan andere levende organismen. Ze zijn in staat om de grootste, sterkste (roof)dieren een kopje kleiner te maken. “Juist omdat [ze] zoveel schade veroorzaken, hebben hun gastsoorten allerlei verdedigingstechnieken ontwikkeld, waaronder het gebruik van medicijnen.”

De Roode vermeldt in dit kader de Cymothoa exigua, een soort pissebed die in de bek van een anemoonvis leeft. Een heuse parasiet, vreet voedsel, vreet energie en geeft de vis niets terug.

We komen niet echt van de parasieten en pathogenen af, ze zijn “meesterlijke manipulators”, kunnen zich anders voordoen en zo niet worden herkend door het afweersysteem. We, de mens, weet er alles van: elk jaar is er een nieuw griepvirus.

Om nog even terug te komen op de Remeker-kaas, De Roode geeft aan dat wij verkeerd omgaan met gedomesticeerde dieren: wij stellen ons boven de dieren en denken dat wij, de mens, weet wat goed voor hen is. Hij wijdt dit aan het christelijk geloof.
Eigenlijk weten we nog nauwelijks iets van het natuurlijke gedrag. De Roode en zijn onderzoeksteam constateren gelukkih dat dieren, als schapen, koeien of geiten, na duizenden jaren van domesticatie, nog steeds weten wat goed voor hen is. Dat hebben ze bij Remeker ook gemerkt.

Dat biedt hoop.

De natuur als apotheek

Wat minder hoop biedt is dat we nu in het zesde tijdperk van massaextinctie zitten; massale sterfte van planten en dieren. Stierven voorheen bijvoorbeeld de dinosauriërs uit door de gevolgen van een komeetinslag. Eerder, aan het einde van het Perm (252 miljoen jaar geleden), waren er zo veel vulkaanuitbarstingen dat de lucht giftig was. “Toen stierf zeker 90% van alle soorten op aarde uit.”