Brassica rapa var. chinensis synoniem: Brassica chinensis
Paksoi, pak-choi, pak-choy, witte selderijkool (Nederlands); pak choi, Pak Choy, Pok Choi, Chinesischer Senfkohl, Chinesischer Blätterkohl (Duits); bok choi, bok choy, pak choi, pok choi, celery mustard, spoon cabbage, taisai (Engels); bok choi, pak choy, chou de Chine (Frans); bok choy, pak choi (Spaans); cavolo cinese, bok choy, pak-choi (Italiaans)
Naam
Paksoi is een verbastering van de Kantonese naam baak choi, wat iets als (kleine) witte groente betekent.
Plant
Pakoi is een tweejarige die als eenjarige wordt geteeld. Een langbladige open kool waar vanuit een rozet groene bladeren met spierwitte bladstelen groeien. Ze is van Aziatische origine. 20-40 cm hoog en uiteindelijk kan ze een bloeistengel van 1 meter krijgen. Er is een nauwe verwantschap met de Chinese kool. Het lijkt, vanwege de brede witte bladribben, ook wel op de snijbiet zilversteel.
Er zijn twee variëteiten: de Shanghai paksoi en witte paksoi. De eerste is breed verkrijgbaar, heeft mild smakend, lepelvormig blad dat lichter groen wordt naar de stam, die niet echt wit is. Shanghai is minder knapperig dan de witte paksoi. Die laatste heeft donker, rimpelig blad en mooie witte knapperige stengels. Herklots [19] noemt de Shanghai variant green paak ts’oi en schrijft dat deze in 1945 in Hong Kong is geïntroduceerd en dat het in Taiwan alom wordt geteeld. Shanghai paksoi wordt vrij jong geoogst.
Historie
Men denkt dat de Brassica rapa uit het gebied Turkije-Iran komt en van daaruit verspreid is richting zuidoost en oost. Ook wel verdwaald naar Europa, zo kenden de Romeinen al de knolraap.
Ergens, in China, rond de veertigste breedtegraad is er een scheiding ontstaan: de B. rapa var chinensis gaf de voorkeur aan warme streken, de ander het koelere noorden, omgeving Peking en hoger. Dat is dus B. rapa var pekinensis, die we Chinese kool noemen. Het wordt in de wetenschappelijke literatuur een niet-kropvormende Chinese kool genoemd. (Dat is in het Nederlands – waar we het begrip Chinese kool voor de pé-tsai gebruiken – verwarrend.)
Paksoi is een heel oude groente, waar inmiddels heel veel variëteiten van bestaan. [19] somt er zo al twintig op in zijn boek. Ze komt vermoedelijk uit de Yangtze delta, dat net boven de stad Suzhou c.q. Kanton / Guangzhou. De teelt ervan is tot de vijfde eeuw na Christus terug te leiden [6]. Vast staat dat het in de vijftiende eeuw in het huidige Maleisië werd geïntroduceerd [6}.
Er is weinig over paksoi te vinden; de groente kwam pas laat in Europa. Uilkens, in zijn Groot Warmoeziers Handboek (1855) verwijst naar Le Bon Jardinier 1841, waarin paksoi wordt beschreven. Het gaat over de zaden die een zekere kapitein Geoffroy, van het schip Le Courrier de Manille, in 1839 of 1840 uit China heeft meegenomen. Onder de paragraaf Nouveaux légumes de Chine vinden we paksoi. Maar het is meer een fysieke beschrijving met de opmerking dat men enige moeite had met het telen, maar “Het enige wat we op dit moment met zekerheid kunnen zeggen, is dat het een zeer fijne groente is; zo fijn dat hij waarschijnlijk thuis in de moestuinen moeten worden verbouwd en misschien zelfs een marktgroente worden.”
In Le Cultivateur van 1840 [5] lezen we dat kapitein Geoffroy meer reizen naar China heeft gemaakt en onder andere zaad meeneemt en levert aan “La Maison Vilmorin”. En vanzelfsprekend doneerde Vilmorin aan de Jardin du Roi en aan de liefhebbers (na de Franse Revolutie heet het Jardin des Plantes).
Nederland is eind twintigste eeuw voorzichtig aan de paksoi geraakt. Aziatische immigranten, vooral Chinezen, namen hun eigen groenten mee. In de jaren tachtig kwamen er meer en meer toko’s. Ze verkochten paksoi en de vraag nam toe. Uiteindelijk werd het ontdekt door de reguliere telers. [6] spreekt van enige teelt van betekenis in 1982. In 1985 was het veilingaanbod bijna 600 ton, waarvan driekwart uit de glastuinbouw. In 2003 meldt Trouw nog dat het op kleine schaal wordt verbouwd. Glastuinbouw is in 2004 gestart [1]. Nu wordt er jaarrond paksoi geteeld, in Nederland en in de koudere maanden in Spanje. Maar ook import uit Aziatische landen en Israël. Maar het is anno 2022 nog steeds een “nieuwe groente”.
Culinair
Wokken of rauw als of in een salade. Baby paksoi kan spinazie of snijbiet vervangen. Omdat de groente veel vocht bevat, is het het beste haar vers te verwerken.
De eetbare delen zijn de jonge stengels en bladeren. Na het afsnijden van de wortels laat u de kool ongeveer 45 minuten in water weken, opent u de bladeren en spoelt u ze verschillende keren af onder stromend water.[3]
Bewaren
Hooguit een week in de koelkast (in plastic zak)
Voedingswaarde
Per 100 gram rauw:
| calorieën | 13 kcal |
| water | 95,3 gr |
| eiwitten (proteïne) | 1,5 gr |
| vet | 0,2 gr |
| koolhydraten | 2,18 gr |
| voedingsvezel | 1 gr |
| suikers | 1,18 gr |
| disachariden | |
| mineralen | Natrium 65 mg; Kalium 252 mg; calcium 105 mg; magnesium 19 mg; fosfor 37 mg; ijzer 0,8 mg; koper 21 µg; zink 190 µg, mangaan 159 µg; selenium 0,5 µg |
| Vitaminen: | |
| vitamine A | 223 µg |
| thiamine (B1) | 40 µg |
| riboflavine (B2) | 70 µg |
| niacine (B3) | 0,5 mg |
| choline (B4) | 6,4 mg |
| pantotheenzuur (B5) | 105 µg |
| vitamine B6 | 194 µg |
| folaten (totaal – B11/ B9) | 66 µg |
| cobolamines (B12) | 0 |
| ascorbinezuur (C) | 45 mg |
| vitamine D | 0 |
| vitamine E (alfa-tocopherol) | 90 µg |
| Vitamin K (phylloquinone) | 45,5 µg |
| Aminozuren | |
| Lipiden: | |
| Verzadigde vetten | 27 mg |
| Enkelvoudig onverzadigd | 15 mg |
| Meervoudig onverzadigd | 96 mg |
| Cholesterol | 0 |
| Flavonoïden: | |
| Tryptofaan | 15 mg |
| Threonine | 49 mg |
| Isoleucine | 85 mg |
| Leucine | 88 mg |
| Lysine | 89 mg |
| Methonine | 9 mg |
| Cystine | 17 mg |
| Fenylalanine | 44 mg |
| Tyrosine | 29 mg |
| Valine | 66 mg |
| Arginine | 84 mg |
| Histidine | 26 mg |
| Alanine | 86 mg |
| Asparginezuur | 108 mg |
| Glutaminezuur | 360 mg |
| Glycine | 43 mg |
| Proline | 25 mg |
| Serine | 48 mg |
| Ethanol | 0 |
| Cafeïne | 0 |
Teelt
Paksoi verlangt een vochtige warme omgeving, dus mediterraan en tropisch (best 20 – 25 gr C, kan 10 – 32 gr C aan). Als het klimaat goed is, is het tussen de zes en acht weken oogstbaar. En tolereert een beetje nachtvorst.
| Zaaien | Gezien de temperatuurwens, prefereert de nazomer. Maar veel hybriden zijn geschikt voor het voorjaar. Buiten, ter plekke, van april tot juli, 1-2 cm diep of half juli tot half augustus |
| Uitplanten | Uitdunnen naar wens: 10 cm voor baby blad, 20 cm voor halfwassen planten, 25-30 cm voor volwassen planten |
| Oogst | Na 45-75 dagen. Vanaf eind juni tot einde oktober, indien regelmatig wordt gezaaid. |
Plantafstand
25 x 25 cm of 30 20 cm – hoe verder uit elkaar, hoe groter de plant kan worden. Jouw keus.
Water
Gelijkmatig, ietwat vochtige grond
Bemesting
In tegenstelling tot andere kolen en Chinese kool, normaal, niet zwaar bemest, maar wel rijk aan compost. Omdat het een bladgroente is, houdt het wel van stikstof.
Bodem & standplaats
Niet te warm, wel zonnig. (Opmerkelijk is dat paksoi juist in het warme, zuiden van China wordt geteeld.)
Rassen
Suzhouqing, oud Chinees ras uit omgeving Suzhou.
Er worden drie typen onderscheiden: lange paksoi, korte paksoi en compacte paksoi.
De lange heeft een matige consumptiekwaliteit; deze wordt in Azië eigenlijk gebruikt voor het inzouten (kimchi). Rassen: Taisai en shirona.
De korte heeft fraaie witte bladstelen en mooi donkergroen glanzend blad. Doch dit type is gevoeliger voor schieten. Japro en hypro zijn goede rassen.
Schietgevoelige rassen zijn niet geschikt voor de vollegrondsteelt.
De compacte heeft brede bladstelen en het groene blad lijkt een rozet te vormen.
De Royal Horticultural Society adviseert: Baraku, Choko F1, Glacier F1, Ivory, Red Coi – alle hebben een AGM, d.w.z. Award of Garden Merit, kortweg: Ze doen het dus goed.
[23] noemt Joi Choi F1, Mei Qing Choi F1 en Shanghai
Zaadwinning
Voor de hobbyist geen doen. Er zijn veel hybriden, dus zaadwinning is alleen daarom al zinloos. Voorts is paksoi tweejarig,. Winterhardheid is minimaal en bewaren als Chinese kool, is niet mogelijk. Dus overwinteren onder verwarmd glas. Minimaal 10-15 planten, voor langere duur en om “driften” te voorkomen 40-60.
Ziekten
Gevoelig voor echte meeldauw (houd de grond vochtig, verhuis naar koelere plek), knolvoet, bacterieziekte natrot, bladvlekkenziekte, koolvlieg. Alles waar de Europese kool ook last van heeft.
Literatuur: [1] Wikipedia NL/DE/FR/EN juli 2022; [2] website Useful Tropical Plants, juli 2022; [3] The Association for Hong Kong Catering Services Management, Trade and Industry Dept, juli 2022; [4] Histoires de Légumes, Michel Pitrat, INRA 2015; [5] Le Cultivateur, Journal des Progrès Agricoles et Bulletin du Cercle Agricole de Paris ; [6] Vegetable Brassicas and related Crucifers, G.R. Dixon, CABI, 2007; [7] Korte teeltbeschrijving paksoi en amsoi, Proefstation Lelystad, 1986; [18] Sturtevant’s Edible Plants of the World; [19] Vegetables in South-East Asia, G.A.C. Herklots, 1972; [20] Das große Biogarten-Buch, Arche Noah, 2013; [21] Cornucopia, 1990; [22] The Oxford Companion to Food, 1999; [23] Handboek Ecologisch Tuinieren, Velt, 2002;
