Historie
Eigenlijk is het onmogelijk om het hier expliciet over peultjes te hebben. Peultjes zijn een afwijking van doperwt, om het maar eens plat te stellen. Dus geven we hier een wat algemenere geschiedenis over de erwt.
Op basis van archeologische vondsten denkt men dat erwten al 8000 v. Chr. werden verbouwd. De oudste vondsten zijn uit het Midden-Oosten. In Griekenland zijn vondsten uit de tijd rond 7000-6000 v Chr. gedaan. Wanneer er sprake is van de overgang van wilde erwt naar een cultuur-erwt, is moeilijk na te gaan. Wilde erwten komen vandaag de dag als "onkruid" voor in Griekenland, Turkije en de Levant (Spanje).
Grofweg kan de opmars van de erwt als volgt worden geschetst: rond 5000 v. Chr. Servië, 4700 v. Chr. Bulgarije en vanaf 4500 v. Chr. Polen. Na oostelijk Europa volgt pas het westelijke deel van de Middellandse Zee. Spanje "pas" in de bronstijd (3900 – 1000 v Chr.)
Erwten waren een van de basisproducten van de toenmalige landbouw. Tot de 17e eeuw werden ze vooral droog geoogst en over het algemeen als puree gegeten. Daarna ontdekte men dat de verse, groene erwt zeer smakelijk is. En pas rond deze tijd worden verschillende soorten erwten gecultiveerd.
Er bestaan nogal wat volkswijsheden en gebruiken rond de erwt. Twee ervan: wie in de laatste week van de vastentijd erwten at, zou gauw een sterfgeval in huis hebben. Of erwten als symbool van vruchtbaarheid.
Dankzij de nieuwerwetse conserveringsmethoden (inblikken, diepvriezen) raakte de droge erwt volledig in het gedrang. Maar herleefde kooktechnieken en de wereldkeuken zorgen voor een wedergeboorte ervan. Het betekent meestal wel dat ze een nacht in water moeten weken. Maar zeg nu eerlijk: erwten – en ook bonen – uit blik, dat is zo zacht dat mensen zonder gebit ze nog goed kunnen verorberen.
Culinair
Peultjes zijn een erwt, net zoals de doperwt, kapucijner, groene (split-)erwt en grauwe erwt. Peultjes zijn echter wat zoeter, je eet ze in zijn geheel (dus de peul) als de erwtjes nog klein en onvolgroeid zijn. Later kan je de grote erwten gewoon oogsten en ook in de keuken – als verse doperwt – gebruiken.Trek het kroontje (dat deel waar de steel aan zit) eraf en knip tussen twee vingers even de bloemaanzet, onderaan, weg. Of, als je lui bent: leg een bundel peultjes recht en snij het met een keukenmes ineens eraf.
Peultjes worden heel kort gekookt of gewokt. Ze moeten nog knapperig zijn.
Bewaren
1 – 3 dagen in de koelkast. Ze zijn ook in te vriezen, maar niet in te maken. Bewaren doet het suikergehalte snel dalen. Dan worden ze minder lekker. Dus liefst zo kort mogelijk bewaren. Maar meestal heb je geen behoefte aan bewaren: peultjes geven een maand of wat lang een rijke oogst.
Voedingswaarde
Per 100 gram peultjes (rauw):
|
caloriën |
laag: 42 kcal |
|
mineralen |
rijk aan kalium en fosfor |
|
vitamine B |
veel (B1 t/m B12) |
|
vitamine C |
veel (60 mg) |
Teelt
|
Zaaien |
Vroeg, begin maart of een maand eerder, in de kas, in potjes voorkweken. Zaad kiemt al bij 1 graad Celcius. Kan met tussenpozen tot eind april. Leg ze in een geultje van 2-5 cm diep (in zand wordt het al snel 5 cm) De grond mag niet te nat zijn; anders rotten de erwten weg. (In maart 2008 beginnen hevige buien na het zaaien. We zullen zien.) |
|
Steun |
Zorg voor een klimrek van minstens 150 cm hoog. Peulen kunnen 2 meter worden. Bij 150 gaan ze uiteindelijk wat overhangen. |
|
Uitplanten |
Voorkweken geeft misschien een week eerder oogst; uitplanten als ze plm 10 cm hoog zijn (maart). |
|
Oogst |
eind mei, juni |
|
|
|
|
zaaien in de geul
|
jonge plant
|
Plantafstand: 4 cm in de rij; 100 cm tussen de klimrekken. U kunt aan beide zijden van het klimrek een regel peultjes zaaien. Dat zal 10-15 cm van elkaar zijn. Neem echter tussen twee klimrekken een meter ruimte. Zeker als u er iets anders hoogs naast zaait, als bonen of kapucijners. Dan bestaat namelijk snel de kans op "oversteken" en wordt het een warboel. ("Help! Wat is de grauwe erwt en wat is de peul?")
Water: Alleen als de bloei samenvalt met een droogteperiode. Wat van bloei tot peul gaat heel snel en bij voldoende vocht krijg je een voldoende peul. As simple as that.
Bemesting
De peulen (en bonen) groeien daar waar het vorige seizoen aardappelen stonden (althans, in ons rotatieplan). Een beetje compost (zie foto) dun verspreid voldoet. Strooi wat grasmaaisel als mulch tussen te planten en tussen de rijen. Anderen zeggen: strooi nog wat patentkali op lichte gronden (30 gr/m2).
Licht is belangrijk; halfschaduw wordt goed doorstaan. Plaats de rijen in noord-zuidrichting.
Rassen
Laag (< 70 cm): De Grace; Norli
Hoog: Grijze roodbloeiende (<150 cm); Hendriks (< 200 cm); Veertigdaagse (< 120 cm); Heraut (<140 cm)
Zaadteelt
Erwten zijn vooral zelfbestuivers. Kruisbestuiving komt amper voor. Dat wil zeggen dat peultjes in de buurt van kapucijners niet snel zullen kruisen. Hoewel insecten natuurlijk wel de bloemen bezoeken. Omdat erwten zo op elkaar lijken, is kruisbestuiving moeilijk te herkennen. Commerciële kwekers houden 20 meter afstand. Als moestuinier zet je, voor de zekerheid, de peulen zo ver mogelijk van andere erwten. (Bij ons is dat 2½ meter…..) Eens peultjes (of andere erwten) gezaaid kan je voortaan zelf zaad winnen. Laat enkele peulen de hele rit hangen, tot ze ergens in de zomer droog aan de verdroogde plant hangen. Doppen en de erwten bewaren.
Zaad is, mits koel bewaard, minstens 3 jaar bruikbaar.
Ziekten en belagers
Vogels. In 2007 is voor het eerst een complete oogst kapucijners (grauwe erwten) weggegeten. Peultjes lopen minder gevaar, omdat ze jong, dus zonder erwten erin, worden geoogst. Insecten – erwtenkever, erwtenpeulboorder – willen wel eens gaatjes in de peul boren om eitjes te leggen of larven te voeren. Let erop bij het plukken. Het is duidelijk zichtbaar. Muizen. Het wil nogal eens voorkomen dat muizen de erwten opgraven. Bij ons is dat vooral voorgekomen met voorgezaaide peulen in potjes in de koude bak. Muizen graven ze gewoon eruit op. Dus zolang er nog geen zaailing zijn kop boven de grond heeft uitgestoken, afdekken met bijv. een plastic zak.
