![VOEDSELATLAS+omslag[1]](https://mergenmetz.nl/wp-content/uploads/2014/11/VOEDSELATLAS-omslag1.jpg)
Voer voor elke foodie die wil nadenken over ons eten. Een atlas die zonder twijfel tot spannende discussies en tafelgesprekken leidt. En daarom een nuttig boek dat bovendien fraai is uitgevoerd.
De samenstellers proberen ons dichter bij de werkelijkheid te brengen door allerlei feiten en statistieken vooral grafisch tot ons te brengen. En dat leidt onherroepelijk tot verbazing, vraagtekens en meer.
Je kunt trots zijn op de enorme voedselproductie in ons kleine land en de export, je kunt om diezelfde reden verontwaardigd zijn omdat dit leidt tot milieuproblemen, food miles en dergelijke.
Het voedsel en de rol van Nederland in de wereld wordt op een veelzijdige manier met fraaie infographics belicht: gezondheid, verduurzaming, klimaat en milieu, de productie, de handel en distributie en de consumptie. Dat is allemaal economie en maatschappij.
| Titel | Bosatlas van het voedsel |
| Uitgever | Noordhoff Uitgevers B.V. |
| ISBN | 978 9001 120122 |
| Verschenen | november 2014 |
| Prijs | € 29,95 |
| Verkrijgbaar bij | Ga naar de boekhandel van baksteen en cement. Blader het daar door. Of anders naar hun eigen webwinkel, de Libris webshop. |
In deze recensie steken we onze eigen mening niet onder stoelen of banken. U kunt het met ons eens zijn of niet. Maar bedenk dan dat het dit boek is, dat dit teweeg brengt. Een goed boek. Wat dat betreft.
Voedsel voor de Wereld, luidt de titel van het eerste deel. In zes zinnen wordt de wereldvoedselproblematiek aan de orde gesteld. Men begint ermee te zeggen dat er voldoende voedsel in de wereld is. En dan “als het niet lukt om voldoende voedsel te produceren voor de groeiende wereldbevolking, kan dit ernstige gevolgen hebben voor toekomstige generaties.” Even lijkt het er op dat het dogma van Wageningen UR van stal wordt gehaald: In 2050 zijn er 9 miljard mensen die we moeten voeden. Maar gelukkig gebeurt dat niet.
Salade uit een voedselnetwerk
Het begint lekker. Een van de eerste afbeeldingen is een puike salade met sla, komkommer, uienringen, feta, tomaat, tonijn en meer. Ernaast een glas vers geperst sinaasappelsap en een stuk stokbrood. Dit bord duidt dat wat er aan ingrediënten wordt gebruikt uit alle windstreken komt. Komkommers uit Noord-Brabant, Limburg en Zuid-Holland. Spek uit Duitsland, België of Denemarken (niet uit varkensland Nederland? vraag je je dan af), sla uit Noord-Holland, Limburg of Noord-Brabant, feta of witte kaas uit Duitsland of Griekenland (Altijd gedacht dat de Denen bekend waren om de nep-feta.) En olijfolie uit Spanje, Italië, Marokko, België (?) of Duitsland (?). Tonijn uit Vietnam.
Aan de hand van deze salade wordt duidelijk dat we onderdeel zijn van een wereldomspannend voedselnetwerk.
En wie iets koopt uit een land buiten Europa is aangewezen op keurmerken en certificaten. Die vertellen ook iets over arbeidsomstandigheden, dierenwelzijn en gevolgen voor klimaat en milieu.
Tja, soms heb je als consument geen keus: beter iets kopen met een keurmerk dan zonder. Dat geeft in elk geval een beter gevoel. Ons inziens kan bij veel keurmerken kanttekeningen worden geplaatst; het idealisme waarmee ze tot stand zijn gekomen is in de loop der tijd verworden tot een normale bedrijfsvoering, niet in de laatste plaats gericht op instandhouding van de eigen arbeidsplaatsen. Fairtrade is niet altijd onbesproken en in de cacaobranche lijkt Utz te neigen naar een vorm van moderne slavernij, omdat de grote bedrijven de touwtjes in handen hebben. Om met Lidl te spreken: “Wij willen ook dat de Afrikaanse boeren meer verdienen, maar dan moeten ze ook effectiever produceren.”
En de rooibos thee van Lidl heeft weliswaar een fairtrade keurmerk, maar dat is ten koste gegaan van de kleine boeren.Voedselproductie
We durven het bijna niet te zeggen, maar ergens dwingt het wel waardering af als je ziet wat dit kleine landje allemaal voor elkaar krijgt op voedingstechnologisch gebied. Maar dat wil niet zeggen dat we het overal mee eens zijn.
Kennelijk zijn Nederlandse plantveredelingsbedrijven over de hele wereld gevestigd – in andere landen zijn andere klimaten en jaargetijden, zodoende kan sneller worden gewerkt.
Het is verbazingwekkend te lezen dat 1 kg tomatenzaad van € 50.000 duurder is dan 1kg goud. Maar dat deze kilo uiteindelijk een winkelwaarde van 10 miljoen euro vertegenwoordigt.
De auteurs weten dat Nederland op agrarisch gebied wereldwijd een belangrijke rol speelt. Bijna weggemoffeld is de zin
Nederland is de grootste groente-exporteur ter wereld. We exporteren ruim 45 miljard kilo verse groenten per jaar, met een waarde van 4,2 miljard euro.
De belangrijkste exportgroenten zijn tomaten, komkommers, paprika’s (allemaal kasgroenten) en uien.
Kroonjuweel maakindustrie dreigt te verdwijnen Op 28 november 2014 bericht het FD/Financieele Dagblad dat het helemaal niet goed gaat in het Westland. “Een groot deel van de telers in de glastuinbouwsector zit in bijzonder beheer bij de bank.” Er is veel in de sector geïnvesteerd, er is veel overheidssubsidie besteed, maar de bedrijven krijgen het niet ruimer. Integendeel: de telers worden tegen elkaar uitgespeeld en leveren (dus) tegen te lage prijzen. We gaan het artikel niet citeren, maar er wordt voor gepleit om ‘het goud’ dat we in handen hebben – de teelttechnologie en -efficiëntie – te exporteren in plaats van de groenten.
Niet de groententeelt, maar de zuivelproductie wordt groot uitgewerkt. Daarin is Nederland ook kampioen.
Van alle kaas in de wereld is 60% afkomstig uit drie regio’s: de EU, Nieuw-Zeeland en de VS. Binnen de EU zijn Nederland, Frankrijk en Duitsland de exportkampioenen. In 1950 exporteerden we 7 kg per inwoner en thans 45 kg.
Bedenk dat het inwoneraantal van Nederland in 1950 10 miljoen bedroeg en nu bijna 17 miljoen (dat staat niet in de atlas). Dat betekent 70 miljoen kilogram kaas toen tegenover 765 miljoen kilogram nu. In 2013 ging hiervan 257 miljoen kg naar Rusland en 251,5 miljoen kg naar Duitsland.
Voer voor Eurosceptici
Wij verzoeken de Eurosceptici deze atlas te kopen en de kaarten op pagina’s 28 en 29 goed te bekijken. Ze zien dan dat, van alle Europese landen, Nederland, België en Italië het meeste geld voor landbouw krijgen; in termen van € 400 of meer per hectare.
De donkerpaarse gebieden in de kaart hiernaast duiden op meer dan vijfhonderd euro. De EU verbindt er wel eisen aan, op het vlak van dierenwelzijn, milieu en voedselveiligheid.
Chocolade met een korrel zout
Een voorbeeld
: Zo weten velen van ons dat de Amsterdamse haven de grootste cacaohaven van de wereld is. Daardoor denken we misschien dat Nederland meetelt als heus chocoladeland. Wereldwijd wordt ca. 4.100.000 ton cacao geproduceerd. Naar Amsterdam gaat 947.000 ton (cacao en halffabricaten: cacaomassa (cacao liquor), -poeder,-boter). Dat is ruim 23%. Maar 944.000 gaat weer door naar andere landen; 99,7% wordt doorgevoerd. Dus pakweg 3 miljoen kilo blijft in ons land. Dat is 176 gram cacaomassa per inwoner. Op dezelfde pagina staat in een tabel dat de chocoladeconsumptie in Nederland 4,9 kg per inwoner bedraagt. Hoe kan dat? Over dat verschil mogen we zelf nadenken. Dat moet dan grotendeels import van repen en dergelijke zijn. En daar zijn wij, met onze hobby Chocoweb ook debet aan.Dus als in Amsterdam het chocoladefestival Chocoa wordt georganiseerd omdat Amsterdam de grootste cacaohaven is, moeten we dat wel met een grote korrel zout nemen.
Van die dingen.
Voeding en Gezondheid
Het hoofdstuk Voeding en Gezondheid is uiterst leerzaam. De Schijf van Vijf ontbreekt uiteraard niet. Zo leren we dat 70% of meer van de Nederlandse 15-jarige jongens ontbijt. Dat is in de meeste andere landen minder. Kinderen die met een volle maag naar school gaan, presteren beter, lezen we.
Ook de kaart over obesitas is een eye opener. Zelf behoren we niet tot de slanksten, om het voorzichtig uit te drukken. Maar we eten gezond. Of dat ook geldt voor de mensen in zuidoost Groningen, Drenthe, de Flevopolders, west Noord-Brabant en grote delen van Zeeland, is de vraag. In die delen van Nederland kampt 14% of meer van de bevolking met ernstig overgewicht.
Geprikkeld door dit cijfer gaan we naar de website van het CBS om de sterfteleeftijden te bekijken. De levensverwachting in deze gebieden is iets lager tot gemiddeld te noemen. Misschien zijn het gewoon levensgenieters.
We zijn verbaasd dat dit informatieve hoofdstuk over Voeding en Gezondheid wordt afgesloten met een spread (twee tegenover elkaar liggende pagina’s) over suiker en suikerbietenteelt.
Zuivel is al eerder aan de orde geweest, maar ook in het hoofdstuk Economie en Maatschappij wordt er uitgebreid aandacht aan besteed. De kaart met zuivelfabrieken in Nederland (zie hierboven) verraad wie de sponsor is. Maar nu wil ik ook weten van wie die overige 27 bedrijven zijn!
Bovenaan deze overigens prachtig uitgevoerde pagina prijkt een grazende zwartbonte koe.
In het volgende hoofdstuk Klimaat en Milieu zien we dat de landbouw een behoorlijk deel van de broeikasgassen op zich neemt. De voedselcategorieën vlees en zuivel (lees: koeien) zijn goed voor een 50% aandeel daarin. Een goede reden om nog minder vlees te eten. Maar ja, dat is ongetwijfeld gekoppeld aan de export van zuivel.
Er zijn in dit hoofdstuk ook twee pagina’s opgenomen over biologisch voedsel. Zo zien we dat de besteding hieraan, per hoofd van de bevolking in 2012, in Zwitserland het hoogst is (€ 189 – maar Zwitserland is ook gewoon een duur land), gevolgd door Denemarken (€ 159), Zweden, Duitsland…. en dan Nederland met € 47. In Italië het laagst (€ 30), maar dat kan ook wel weer zijn doordat men in het land veel uit eigen tuin eet.
In Nederland wordt 40 miljard aan boodschappen besteed; hiervan is 1 miljard biologisch. We zien ook dat de besteding aan biologisch voedsel in Nederland de laatste jaren fors stijgt. Van 400 miljoen euro in 2004 tot een miljard in 2013.
Nederland kent drie regio’s
We gaan niet alle hoofdstukken uitentreuren behandelen. U koopt deze atlas zelf maar. En met die laatste ‘maar’ willen we ook besluiten.
Het hoofdstuk Voedsel in de Regio wekt onze nieuwsgierigheid. Doch wat schetst onze verbazing? Alleen de drie noordelijke provincies en Zeeland (mosselen en oesters) worden behandeld. Maar ach, zie de afbeelding hieronder, het zijn deze provincies die ook hebben bijgedragen aan de totstandkoming van deze atlas. Die mogen er om die reden ook worden uitgelicht. Toch?
Sponsoren
Een atlas behoort een objectieve en zo volledig mogelijke weergave te zijn. Je kunt niet de bergen in Zwitserland weglaten, om maar eens wat te zeggen. Deze atlas kent heel wat bronnen en sponsoren die met name en vignetten netjes op de achterzijde worden genoemd:
In de tekst onthoudt men zich keurig van het geven van een mening. Maar bedenk dat je door het weglaten van informatie of door de manier van weergeven van feiten en cijfers ook meningen kunt sturen.
“Gebruikmakend van gegevens uit onomstreden bronnen, brengen we in kaart wat er allemaal gebeurt voordat voedsel op ons bord belandt, van grond tot mond.” Zo luidt de begeleidende tekst, ook te lezen op de website van de uitgever.
Wie bepaalt dat?
