De Geschiedenis van de WC

‘Het Kleinste Kamertje’ zo luidt de titel van een fraai, boeiend en uitvoerig gedocumenteerd boek over het gemak, de latrine, het secreet, de wc. We maken er dagelijks meer dan eens gebruik van, maar hoe ging dat vroeger? En in andere landen?

Als het een tuinboek is, kan je zeggen: zinvolle informatie. Kopen! Als het een kookboek is, kan je zeggen: fraaie, originele recepten. Kopen! Maar wat zeg je over zo’n boek? Kopen! Het misstaat niet als literatuur in Kamer 100.

 We willen niet zeggen dat we geobsedeerd zijn door “poep en pies”, maar 4000 Jaar Kringlooplandbouw en gegevens alsvloeibaar goud wekten de interesse voor de toepassing van de menselijke uitwerpselen. En zoiets zal ongetwijfeld ook het geval geweest zijn bij Danny Lamarcq, de historicus en auteur van dit boek.

Hij beschouwt de stoelgang in al haar facetten: technisch en sociaal-cultureel. Zeer onderhoudend geschreven.

Lamarcq duikt de geschiedenis in en verkent de wereld. Wat mij bijzonder verbaasde is dat de stoelgang vandaag de dag iets privé is – het privaat. De Romeinen kenden een openbaar, collectief toilet, dat wil zeggen dat je met een man of zes of meer een ruimte deelde. Als ware het in een sauna. Keuvelen en het laatste nieuws uitwisselen, zo stel ik mij voor. Heden ten dage geldt dat nog voor urinoirs – maar daar is het voor de mannen gezamenlijk, weliswaar vaak enigszins afgeschermd, in een bak plassen. En tot voor een eeuw geleden was een in letterlijke zin openbaar toilet in kleine plaatsen in De Lage Landen niet ongewoon.

Schreven we ‘als ware het in een sauna’? – Tot op de dag van vandaag is het in Scandinavië niet ongebruikelijk om met meerdere personen op de wc te zitten.

Lamarcq onderzoekt niet alleen onze geschiedenis, maar kijkt over wereld. In India is dat in bepaalde gebieden nog steeds zo dat dorpen geen sanitaire voorzieningen kennen doch een veld als latrineplaats. En daar is het nog steeds een sociaal gebeuren: “De vrouwen bezoeken de latrineplaats vóór zonsopgang, de mannen bij zonsopgang.” Gezellig samen.

Één liter urine is een kilo graan waard. Zo luidt de titel van een hoofdstuk dat – ik zou haast zeggen: uiteraard – onze interesse heeft.

De uitwerpselen van één persoon lopen op tot 750 gram per dag, wat neerkomt op 275 kilogram per jaar. Een gezin met vijf personen produceert dus ongeveer 1500 kilogram per jaar. Een boer die het op een akkoordje gooit om deze mest op te halen tegen tien frank[i] per 1000 kilogram, zou in een paar jaar rijk worden.

Hippolyte du Roselle, 1867

Zwolle rond 1900. Tonnen worden leeggemaakt. Op de achtergrond de loodsen waar de mest rijpt.

De tonnenwagen

In de Lage Landen bestond lang – eigenlijk nog steeds – moeite met de Franse hurk-wc. Tot in het begin van de vorige eeuw was de ton zeer gangbaar. De wc was in feite een plank boven een ton. Hoewel er ook chiquere uitvoeringen waren. Volle tonnen werden opgehaald, een lege – vaak niet schoon gemaakte – kwam er voor terug. De menselijke mest werd bewaard, gedurende een jaar in mestloodsen gerijpt. En dan weer gebruikt in de landbouw. Na wat experimenteren met andere systemen, werd begin 20ste eeuw het rioleringsstelsel ingevoerd. Tot pakweg 1975 werd de ton nog hier en daar in Friesland (o.a. Leeuwarden!) gebruikt.

Op het gevaar af het hele boek hier over te schrijven- alstublieft, koopt u het toch zelf – halen we hier nog een paar aardigheden aan:

Ooit afgevraagd hoe astronauten plassen? Nou zo. En vrouwelijke astronauten? Dat staat ook in het boek. Net als de vorstelijke toiletten en nog veel meer.

Oude wc’s en nieuwe wc’s. Links de optimus improved valve toilet en rechts een moderne Japanse wc. De optimus is anno 1870 en werd tot de Tweede Wereldoorlog geproduceerd. Ze worden besproken. En ook de Lady P. En wist u dat er in 1880 al een bij in een Engels urinoir werd gebakken? Jaren geleden was het nieuws toen Schiphol de zogenaamde richtvlieg introduceerde. Ach, niets is helemaal nieuw.