Landbouw voor iedereen

‘Landbouw voor iedereen’ luidt de titel van het boek van Michiel Bussink, dat verscheen over het leven en voornamelijk werken van Piet van IJzendoorn, pionier in de biologisch-dynamische landbouw. Dit boek is niet zo zeer een biografie, als wel dat het een indrukwekkend beeld geeft van het Nederlands landbouwbeleid gedurende de laatste vijftig jaar.

We raden een ieder die ook maar enigszins interesse heeft in landbouw en biologische landbouw en misschien ook wel iets wil lezen over biologisch-dynamische landbouw, dit boek van harte aan.  Het leven en werken van Piet van IJzendoorn is de rode draad, maar Bussink heeft de prettige gave ook de context te vermelden, zoals het naoorlogse emigratiebeleid – Ja, dat was er! – en zelfs de rol die het schip Groote Beer eerder speelde, voordat ze boerengezinnen naar Canada vervoerde. Of de effecten van de ruilverkaveling, aangejaagd door Sicco Mansholt. En hoe Mansholt, toen hij landbouwcommissaris van de EEG (thans EU) was, honderdtachtig graden van mening veranderde.

Zeven generaties vooruitkijken

De titel van dit boek had ook ‘zeven generaties vooruitkijken’ kunnen luiden. Die uitdrukking komt tegen het einde van het boek aan de orde, als Piet van IJzendoorn deze wijsheid aanhaalt, van wat we nu natuurvolken noemen. De politiek is te zeer op de korte termijn gericht en heeft daardoor veel schade aan de natuur, het milieu, en ook bij de boeren, aangericht.
Met een BBB in de regering schiet dat niet op, voegen wij er aan toe. Door nu niets of heel weinig te doen, ontstaat er sowieso meer ellende dat bovendien naar de naaste toekomst wordt geschoven. De eerstvolgende generatie….

Het is allemaal uitermate boeiend door Bussink beschreven en daarmee een pakkend boek geworden.

Terugkijken op de afgelopen zeventig jaren, die aan de levensloop van Piet van IJzendoorn zijn verbonden, is op zich al erg interessant.

Piet werd in 1948 geboren. Het zijn de naoorlogse jaren. Door de inzet van Amerikaanse en vooral Canadese troepen tijdens de Tweede Wereldoorlog, worden deze landen op hun beurt trekpleister voor, onder andere, jonge boeren. De ouders van Piet trekken met hun kinderen naar Canada om vervolgens te merken dat het daar niet de hemel op aarde is. Ze keren terug. We lezen over het (kleine) boeren bedrijf dat zijn ouders, Piet sr en Riet, in de Betuwe hadden. We lezen over de mechanisatie van de landbouw, de opkomst van tractors, waardoor het boerenwerk lichter werd en sneller gedaan. Piet werkte mee en werd al snel, op jonge leeftijd, verantwoordelijk voor het vee.

Zijn schooltijd kon beter, om het voorzichtig te stellen, maar hij rondde op zestienjarige leeftijd de middelbare agrarische school af en ging vervolgens fulltime werken op de boerderij van zijn ouders. Het was ook de tijd van ontkerkelijking, Beatles en Rolling Stones en sluipenderwijs kreeg de chemie meer grip op de landbouw. Toen hij de verplichte cursus ‘spuiten in de landbouw’ moest volgen, ging het bij de jonge Piet knagen.

Mestprobleem

“Nederland werd op grote schaal letterlijk rechtgetrokken om de door minister Mansholts gewenste rationalisatie, intensivering en productieverhoging mogelijk te maken.”

Ruilverkaveling: de industrialisatie en mechanisatie van de landbouw kwam goed op gang, dus Nederland werd heringericht. Het oude boerenland verdween en daarmee ook de natuur. [Noot MergenMetz: Alleen in de Achterhoek verzette men zich met hand en tand tegen de ruilverkaveling. En met succes.] Alles werd meer en meer, groter en groter. Voer, soja en granen, kwamen nu van verre. En hier ontstond het mestprobleem waarmee we nu nog steeds worstelen.

En toen verscheen het boek Silent Spring, van Rachel Carson. Dat had enig effect, want DDT werd verboden. Piet van IJzendoorn las dat boek ook. Hij verliet in 1971 het ouderlijk huis en ging in Groningen milieukunde studeren. In 1972 verscheen De Grenzen aan de Groei van de Club van Rome. We lezen in het boek dat landbouwcommissaris Mansholt tot het inzicht kwam dat het landbouwbeleid de verkeerde had ingeslagen. Hij schreef dit februari 1972 in een brief aan de Europese Commissie. Deze brief staat bekend als La Lettre Mansholt / Mansholtletter. De landbouwministers vroegen hem of hij nog wel alles op een rijtje had. Het had toen kunnen veranderen, maar er gebeurde niets.

We volgen hoe Piet van IJzendoorn zich begeeft op het pad van van de biologisch-dynamische landbouw, Hij is even in het oude Joegoslavië om te ervaren hoe arbeiderszelfbestuur functioneert, keert terug naar Groningen en trouwt met jeugdliefde Marja Molenaar. Hij treedt in dienst bij de Warmonderhof.

Eerste BD-boer in de polder

Daarna wordt hij de eerste biologisch-dynamische boer in de nieuwe polder Zuidelijk Flevoland. We lezen dat dat niet bepaald makkelijk was. De Rijksdienst voor IJsselmeerpolders had een ander idee over het type boeren die deze polder zouden mogen bewerken. Maar in 1982 is het zo ver. De Zonnehoeve kwam van de grond. Hieromheen lezen we over de oprichting van Stichting Grondbeheer en het ontstaan van Triodosbank.

Piet van IJzendoorn is eigenzinnig en zijn Zonnehoeve is een stralende verschijning in de polder. Piet en de boerderij verschijnen een aantal maal in tv-programma’s die aandacht besteden aan nieuwe en verschillende manieren van landbouw en duurzaamheid.

“Wie een kleine veertig jaar na dato terugkijkt naar de uitzending met de twee boeren, staat versteld van de actualiteit van de thema’s van destijds: ook toen ging het al over mestoverschotten, milieuproblemen en botsende wereldbeelden.”

Piet vertelt over de bestrijdingsmiddelen die met behulp van vliegtuigen over de akkers worden gespoten. Niet bij de Zonnehoeve. We lezen over de soms onverkwikkelijke verhouding, tot en met bedreiging, tussen de ‘gangbare’ boeren – Wat is gangbaar? – en de bewoners van de Zonnehoeve. Dat gaat dan over fytoftora en ook over windmolens. Piet is de eerste boer die een Lagerwey windmolen aanschaft, de Zonnehoeve wordt volledig zelfvoorzienend. En hij toont aan dat biologisch-dynamisch boeren loont.

Oostvaardersplassen

Vanwege de combinatie van natuur en landbouw gebeurt het dat Piet en een aantal collega’s ook de eerste beheerders worden van de Oostvaardersplassen. Het is een boeiend verhaal, waarbij Frans Vera een niet onbelangrijke rol speelt. Die wilde van de Oostvaardersplassen een gesloten systeem maken. Te klein, volgens Piet en vele anderen. Misschien weet je nog, lezer, tot welke toestanden dit idee leidde. Niet? Klik even hier.

We lezen over graanteelt, speculanten en de graanmarkt. Onwillekeurig moeten we denken aan het boek The Third Plate, het boek van Dan Barber. Hierin gaat het er onder andere om dat iedere graanoogst net weer anders kan zijn dan de vorige. Dat heeft dan met het weer en ook de grond te maken. (Dit boek is ook zeer het lezen waard).
Het resultaat is dat men de Zonnehoeve zelf brood gaan bakken.
Piet en Marja gaan na pakweg twintig jaar op zoek naar verbreding, (meer) verbinding tussen boerderij en samenleving. De Zonnehoeve wordt ook een zorghoeve. En van het een komt weer het ander. Er komen (meer) paarden. Die groeien op als een kudde in de natuur en na vier jaar worden ze ‘tam’ gemaakt. Paarden voor de kinderen in de zorgboerderij, maar paarden worden ook verkocht. En behalen succes. Pjotter van de Zonnehoeve was een fenomeen.

Duurste landbouwgrond

Ook Hofwebwinkel is nauw verbonden met de Zonnehoeve. Peter, Piet’s zoon, wilde geen boer worden en sloot zich in 2008 bij dit initiatief aan, toen het een heuse webshop werd. We lezen hoe de kinderen van Piet en Marja hun eigen rollen vervullen, hun eigen bedrijvigheid ontwikkelen. Je zou het spinn off’s kunnen noemen. In 2020 heeft VPRO Tegenlicht een aflevering met de naam ‘Nederland op de tekentafel’, waarin een reportage over de Zonnehoeve. En Piet. We lezen over een merkwaardig fenomeen: de Flevopolder werd met geld en middelen van de Nederlandse Staat, wij dus, drooggelegd. Nu is de landbouwgrond daar de duurste van Nederland. “De staat heeft die gronden ontgonnen en nu wordt het handelswaar.”

“Landbouw is niks meer dan ervoor te zorgen dat je zon, aarde en dieren organiseert in een optimaal systeem.” Landbouw moet zich dus bezighouden met het in gezamenlijkheid zorg dragen voor voedsel. Ook voor de toekomst. Het Nederlandse agrarische systeem is er tot op de dag van vandaag op gericht om boeren in ruil zo weinig mogelijk euro’s zo veel mogelijk kilo’s te laten produceren.

Dat is lastig. We leven in een cultuur van nemen, we moeten om naar een cultuur van geven. Piet hanteert bij zijn betogen een eigen versie van de Theorie U.

Ridder Piet

Inmiddels is de Zonnehoeve en Piet een bijzonder gewaardeerd fenomeen in de gemeente Almere. Sterker nog: Piet van IJzendoorn is vijf jaar geleden bevorderd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

De laatste hoofdstukken van dit boek vormen interessant denkstof. Het gaat niet alleen over bedrijfsopvolging – Piet heeft niet het eeuwige leven – maar ook over hoe we gronden kunnen gebruiken en over het bezit van gronden. ‘Iedereen grondeigenaar’ is de titel van hoofdstuk 20. Een razend interessante gedachte die ze in Dottenfelderhof, bij Frankfurt, in daden hebben omgezet. Deze boerderij, gebouwen en land, is eigendom van de inwoners van het dorp.

Lezen dit boek!