De Ark van de Smaak is een symbolisch schip waarop allerlei voedselproducten meevaren die we graag willen behouden, die we willen beschermen tegen de zondvloed van de voedselindustrie en soms bizarre wet- en regelgeving. Het aandeel Nederlandse groenten in de Ark is nog vrij gering, terwijl de zaadhandel steeds meer hybriden op de markt brengt.
De thumbnail van dit artikel is de biet Deventer Zwartblad, foto: De Tuinen van Weldadigheid
Over Slow Food
De Ark van de Smaak is onderdeel van Slow Food, een wereldwijde vriendelijk activistische organisatie die in veel landen actief is. Lekker, puur en eerlijk eten is haar motto. De oorsprong ligt in Italië, bij het verzet tegen de eerste vestiging van McDonald’s bij de Spaanse Trappen in Rome. Dat was 1986. De Ark van de Smaak wordt door Slow Food in veel landen “gevuld”.
Plofgroenten
Heel veel groenten die nu in de handel zijn, zijn hybride rassen (te herkennen aan F1). Dat zijn door de zaadbedrijven gemaakte speciale, productieve kruisingen. Telers hebben een hoge opbrengst, de industriële verwerking is makkelijker, maar de smaak en voedingswaarde laat vaak te wensen over. Plofgroenten. En de boer kan het zaad niet zelf vermeerderen, dat is een eigenschap van F1. Hij moet het zaad telkens inkopen. De macht over ons voedsel ligt daardoor meer en meer bij de zaadbedrijven, die de ouders van hun hybriden als de kip met de gouden eieren beschouwen en strikt geheim houden.
Naar mate monoculturen met de bestrijdingsmiddelen een steeds grotere negatieve invloed hebben op de biodiversiteit en naar mate het klimaat onstuimiger gedraagt, zijn zaadbedrijven steeds naarstiger op zoek naar oude rassen en wilde voorouders die gunstige eigenschappen hebben. Oude rassen die vaak alleen nog door moestuiniers in stand worden gehouden. (En zoals De Tuinen van MergenMetz.)
Tot ongeveer kort na de Tweede Wereldoorlog teelde men overwegend open bestoven rassen, die we zaadvaste rassen noemen. (Maar ‘vast’ is niet helemaal juist, het zijn geen klonen, er zijn in de loop der tijd altijd wel wat afwijkinkjes.) Daarna is de industrialisatie ingezet.
De Ark van de Smaak
Door meer groenten op te nemen in de Ark van de Smaak probeert Slow Food de aandacht te geven aan deze mooie, authentieke, smaakvolle gewassen. Voorwaarde is dat er wel enkele telers moeten zijn waar we, consumenten, ze kunnen verkrijgen.
Groenten aan boord!
In de Nederlandse Ark van de Smaak staan nu, midden 2024, slechts elf groenten, onder andere: Soester Knol (een knolraap), Bloemendaalse Gele (een savooiekool), Fries Woudgeeltje (aardappel), Katwijks peentje, Opperdoezer (aardappel), Rode Eersteling (aardappel). En dan vijftien variëteiten bonen.
Survival of the fittest
Groenten kennen geen grenzen. Voor veel variëteiten zijn veel lokale namen. Zoals de sla Walburg, die ook Standhouder, Big Boston, der Bevorzugte, du Trocadero a Graine Noire, la Preferee, Laitue de Perpignan, Liller, Lorthois, Perpignannaise, Perpignaner Dauerkopf of Prinz Von Lowenstein heet. De grenzen worden bepaald door de klimatologische omstandigheden en de “terroir”. Oude rassen hebben daardoor vaak een plaats of streek in de naam. Survival of the fittest – de best passende overleeft – geldt ook voor groenten.
Deze groeten:
Van een redelijk aantal oude gewassen is het zaad te krijgen. Maar we zoeken niet waar we het zaad kunnen kopen, maar telers van bijvoorbeeld:
| Asperge | Argenteuil, Dikke/Gewone/Vroege Hollandsche |
| Biet | Deventer zwartblad |
| Bladkool | Limburgse Groene, Groninger Snijmoes |
| Bloemkool | Alpha (ook: Delftlander), De Allerbeste, Delftsche Groene Kortpoot, Enkhuizer Markt, Grote Walcheren, Haagsche |
| Doperwt | Amsterdamse Broei, Edelkrombek, (Limburgse) Groene Krombek |
| Kapucijner | Kola, Mansholt’s kortstro Schokkererwt, Noord-Hollandse, Vroege Beemster Knolselderij: Roem van Zwijndrecht (let op: ook de naam voor een knolselderij) |
| Knolselderij | Roem van Zwijndrecht |
| Pastinaak | Utrechtse Platkop, Lange (Witte) Holkruin |
| Rode/ witte kool | Langedijker |
| Savooiekool/ groene kool | Bredase Put (Bredase Fijne Groene), Langedijker Gele, Maastrichter Schelk, Zwijndrechtse Putjes |
| Schorseneren | Veursche Eenjarige Nietschieters |
| Sjalot | Groningse, Ouddorpse, Noord Hollandse Strogele |
| Sla | Meikoningin, Limburgse Winter, Rotterdammer Blank/Geel, Vleutense Vroege, |
| Spinazie | Amsterdamsch Reuzenblad, Juliana, Utrechtse Winter, Hollandia |
| Spruitkool | Beemster, Huizer, Westlandse Echte |
| Tuinboon/ molleboon | Oldamster Wierdebonen |
| Ui | Het lijkt erop dat de Rijnsburger en al haar variëteiten een grote wereldspeler is. Zijn andere ten onder gegaan? Of wordt er nog ergens Zeeuwsche, Zwijndrechtse of Bloedrode Jacob Kamper geteeld? |
| Wortel/ peen | Hoorn/Hoornse Halflange, Amsterdamse Bak, Berlikummer |
En ken je andere, mooie rassen kent die wat jou betreft behouden moeten blijven, zeg het ons.
Ken jij de telers?
Denk je een teler te weten, te kennen, meld het ons. Reageer dan op dit bericht. We gaan er dan achteraan en wie weet komt het in de Ark van de Smaak.
De eerste is binnen
De biet Deventer Zwartblad is verkrijgbaar bij De Ommuurde Tuin in Renkum. Dat is er al één. Welke volgen?
Mooi initiatief, Norbert. Nog mooier als ze niet alleen in de Ark van de Smaak staan -wat niet anders dan een catalogus is-, maar dat er ook weer mee gewerkt gaat worden. Zijn daar ook plannen voor?
Nou ja, het feit dat we telers zoeken, betekent in elk geval dat ze verkrijgbaar zijn. En dat door het in de Ark op te nemen er een stimulans vanuit gaat. Ermee werken is deel 2. Misschien dat Ark van de Smaak x SlowFood Professionals iets kan opleveren. Of iets in de Achterhoek?
Zelf vermeerderden we voorheen oude rassen voor de Heritage Seed Library. Na Brexit werd zaad verzenden een heikele, kostbare zaak. Dus nu zoeken we groentes in de zaadbank van CGN die niet meer in de handel zijn. Dit jaar de sla grosse brune paresseuse, komkommer Noa’s broei (Duits: Noa’s Treib) en de tomaat merveilleux de marchés, waarvan mij later bleek dat het zaad nog wel in Frankrijk in omloop is. Als alles goed gaat komt zaad in het najaar bij ons in de webshop. Noa’s Treib is door het Duitse Ministerie van Landbouw in de Rode Lijst opgenomen: een lijst van goede (oude) groentes die men wil bewaren. Ik zie een Nederlands Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur dat nog niet doen.