Het groot kruidenhandboek

Er is een prachtig nieuw kruidenhandboek van één van de grand old ladies van de Nederlandse heilzame kruidenwereld verschenen. Mooi uitgegeven is dit een zinvolle aanvulling van de boekenplank boordevol informatie, praktische tips en fijne recepten.

Kruiden zijn nog steeds hip en hot in bepaalde kringen, in elk geval als je kijkt naar de hoeveelheid boeken die erover worden uitgegeven en de hoeveelheid mensen (vooral dames) die ermee bezig zijn of een cursus erover volgen. Los van de soms wat ál te zweverige, is dat leuk en goed, want kruiden horen als nutsplanten bij mensen. Ze hebben ons veel te brengen: lekker eten, verfstoffen en heilzame stoffen. Het benoemen van kruiden als gezond of medicinaal ligt gevoelig, omdat heel veel van hun werking niet wetenschappelijk is aangetoond. Of omdat de werkzame stoffen – die er wel degelijk in zitten – niet hoog genoeg geconcentreerd zijn. Althans, voor zover wetenschappers dat nu begrijpen. Het blijft een lastig parket. Bij voeding begint ook steeds meer bewijs te komen dat het soms ook gaat om de combinatie van stoffen: los van elkaar zijn ze dan niet zozeer gezond, maar samen wel. Zou dat bij heilzame kruiden niet ook zo kunnen werken? En zouden mensen sommige planten niet al duizenden jaren gebruiken als ze niet werkten? Nou ja, placebo-effecten kunnen ook heel sterk zijn, maar vele jaren bij vele mensen? Dit boek geeft een goed overzicht, inzicht en praktische hulp bij het gebruik van kruiden op allerlei manieren.

Grand old kruidenvrouwtje

Mieke Wesdorp-Willebrands is één van de grand old Nederlandse kruidenvrouwtjes. Een schandalige benaming overigens. Mooi is, om in het boek te lezen hoe ze samen met haar man Bob in de jaren ’70 begon met de kruidentuin (in het noordelijke Bakkeveen) en hoe ze er een bloeiend bedrijf omheen bouwden, Midgard kruiden. Alle verpakkingen met de hand gevouwen en bedrukt, alle kruiden met de hand geplukt. In die tijd, 50 jaar geleden, was er veel belangstelling voor biologische en ‘natuur’voeding. Helaas heeft het niet echt doorgezet in volume en is in een te kleine groep blijven hangen. Natuurlijk is er de laatste tien jaar opnieuw meer belangstelling en groeit de verkoop van biologische voeding. Maar het gaat langzaam, erg langzaam. De tegenkrachten vanuit de voedingsindustrie zijn groot en sterk.

Inleidend moois

In zes inleidende hoofdstukken van het kruidenhandboek komt veel nuttigs voorbij. In hoofdstuk één begint het met een geschiedenis van het gebruik van kruiden door mensen. Een prima overzicht, alhoewel ik in de beschrijving van de huidige tijd een stukje mis over wat er nu gaande is, de hernieuwde interesse, herboristenopleidingen en wetenschappelijk onderzoek naar de werking van kruiden. Alleen fytotherapie wordt benoemd en dat lijkt me toch wat smal.

Hoofdstuk twee gaat over het aanleggen van een kruidentuin en drie over wanneer en hoe je de kruiden moet oogsten, drogen en bewaren. Hoofdstuk vier verdient iets uitgebreider vermelding, want dat ben ik nog niet in veel boeken over kruiden tegengekomen. Het geeft praktische aanwijzingen over hoe je met kruiden thee, elixers, tincturen en siropen kunt maken. Waarom je voor het één of het ander zou kiezen en veel recepten (waaronder super leuke theemengsels). Verspreid over een aantal pagina’s vind je hier ook een lijst van kruiden geordend naar werkingsgebied (spijsvertering, luchtwegen, dat werk). Vrij hoog over, vergeleken bij sommige andere boeken, maar daarom niet minder interessant. Opvallend is weer dat sommige planten heel vaak in de lijsten voorkomen, dus een brede werking hebben. Bijvoorbeeld brandnetel, ijzerhard, kamille, salie en agrimonie. Dat zijn aanwinsten in iedere tuin.
In hoofdstuk vijf volgt vervolgens een gekantelde weergave, waarbij het startpunt de werkzame stof is. Dus bijvoorbeeld bij ijzertekort – welke planten bevatten veel ijzer. En in hoofdstuk zes kijken we naar de verzorging van huid en haar, ook weer inclusief een heleboel super recepten.

Planten per seizoen en keuken

Vier hoofdstukken gaan over planten: lente, zomer, herfst/winter en kruiden uit de keukenla. Al deze bevatten vele planten, meestal met één pagina per plant, soms meer. Met een foto en soms een tekening – overigens, vrijwel alle foto’s en tekeningen in het boek zijn van eigen makelij. Dat wil wat zeggen over de zorgvuldigheid en toewijding waarmee het kruidenhandboek is samengesteld. En niet te vergeten: recepten, culinaire recepten wel te verstaan, dus om te koken. Bijvoorbeeld in het hoofdstuk lente vind je zevenblad plus een recept van zevenbladsoep. (En als je meer zevenblad wilt eten: kijk hier eens.)

Dit boek is niet bedoeld of geschikt als flora – oftewel als botanische herkenningsgids. Er staan wel beschrijvingen in de tekst, en dus foto’s en tekeningen die helpen bij herkenning. Bijvoorbeeld bij daslook staat een stukje over de mogelijke verwarring met (giftige) lelietjes van dalen. Het zijn fijne overzichten en leuke recepten. Een klein puntje van kritiek is dat de volgorde van de planten niet logisch is, en een index ontbreekt in het boek, wat het lastig maakt om de planten snel op te zoeken. De enige mogelijkheid die je hebt is via de inhoudsopgave voorin het kruidenhandboek, die weliswaar heel uitgebreid is, maar toch nogal wat geblader vraagt. Om te beginnen moet je dus weten in welk jaargetijde een plant bloeit (of in het boek staat). Als voorbeeld rode klaver: die bloeit zo’n beetje het hele jaar door, maar blijkt in dit boek onder ‘Lente’ opgenomen. Je moet dan met de vinger de hele inhoud van de hoofdstukken langs, want alfabetisch is het ook al niet.

Het blijft ingewikkelde materie waarin ook vaak verschillen zitten, die het voor de relatieve leek niet makkelijk maken om met de heilzame werking van kruiden om te gaan. Om de rode klaver maar weer als voorbeeld te nemen: in Het Groot Kruidenhandboek staat nergens vermeld dat die een hormonale werking zou hebben. Terwijl dat nu juist in andere bronnen één van de meest genoemde zaken is. Ik weet niet wat juist is, ik heb er niet voor geleerd. Maar dat maakt het nu juist zo lastig. Toch, al met al is dit een mooi, volledig boek dat een prima balans slaat tussen praktisch gebruik en diepgaande kennis.

Wat leuk, naar aanleiding van deze recensie kreeg ik (Maartje) een telefoontje van Mieke Wesdorp-Willebrands. Ze voelde zich vereerd, nou, dat hoeft natuurlijk niet. Ze mag trots zijn op haar boek.
Al pratend hadden we het over het gebrek aan een index, die de praktische waarde van een boek als dit toch wel erg verhoogt. Je hebt gelijk, zei Mieke, mocht er ooit een tweede druk komen van het boek dan ga ik proberen of we er toch een index in kunnen krijgen. Gewoon alleen van de genoemde plantensoorten. Ook om wellicht iets meer woorden te wijden aan de huidige tijd leek haar een goed idee. Mits mogelijk natuurlijk. 
Tenslotte legde ze mij de logica uit van de volgorde van de planten binnen de hoofdstukken. Daar wreekt zich meteen mijn eigen gebrek aan kennis! Mieke heeft in haar boek de volgordelijkheid van het plantenrijk aangehouden, dus de logica van de familiaire relaties tussen de verschillende planten intact gehouden. Oftewel, alle leden van de rozenfamilie staan bij elkaar. Dat is natuurlijk gewoon heel logisch.