Noten, Noten

Wij lazen een onlangs verschenen boek: ‘De teelt van hazelnoten’ van Bob Wertheim en Ton Baltissen. En we sloegen opnieuw een boek open dat al wat langer op de stapel lag: ‘Die Walnuss’ van Jonas Frei. Nu duizelt het ons van de noten. Wat deze twee boeken aan kennis bij elkaar brengen over deze prachtige en nuttige bomen is ongelofelijk.

Hazelnoten eerst. ‘De teelt van hazelnoten’ richt zich op de (semi-)professionele teler van hazelnoten – of wie de ambitie heeft om dat te worden. Het is een boek vol feiten en kennis over onder meer de teelt, de rassen, plagen en ziekten, en de oogst. De schrijvers – allebei uiterst deskundig – noemen het niet voor niets een handleiding. Ook bedrijfseconomische aspecten van de teelt van hazelnoten passeren de revue. Met dit boek in de hand kom je (v)er als je in Nederland hazelnoten wil gaan telen.

Dan de walnoten. Een Duitstalig boek. Het is een boek van andere aard, meer een naslagwerk. Groter, met meer plaatjes. Misschien zelfs een koffietafelboek – het is schitterend verzorgd uitgegeven en toont respect voor de walnoot. Het is minder op de praktijk van de teelt gericht, doch meer op de historie en verschijning van de walnoot in al haar facetten. Maar ook dit boek bevat veel informatie die in de praktijk nuttig kan zijn, zoals een uitgebreid overzicht van verschillende soorten en rassen walnoten. De schrijver beperkt zich overigens niet tot de Juglans-soorten en -variëteiten (waaronder ook onze eigen notenboom valt, de Juglans regia) maar beschrijft ook andere noten zoals vleugelnoten (Pterocarya) en pecannoten (Carya). Van de meer bijzondere soorten geeft het boek aan waar je die in Europa kunt gaan bekijken. (En ojééé, nu staat de botanische tuin in Bonn op mijn verlanglijstje!).

Beide boeken zijn, op hun eigen manier, zeer de moeite waard. Voor de niet-zo-erg Duitstaligen onder u is dit boek over walnoten misschien een alternatief.

Wij hebben uiteraard hazelnoten in onze Eetbare Siertuin en een walnoot achter het huis. Enige nostalgische waarde heeft die walnoot voor mij wel; ik schreef daar eerder al over. Maar ook hazelnoten horen erbij, niet alleen maar om de gaaien en eekhoorns gelukkig te maken, maar ook omdat ze voor ons mensen een fantastische bron van voeding zijn (en dan bedoel ik niet in Nutella). Gezond, door moeder natuur praktisch verpakt, uitstekend houdbaar en te verwerken tot allerlei verschillende producten.
Hazelnoten werden al door de prehistorische mens veel gegeten en verkoolde of gekraakte hazelnoot doppen worden dan ook overal in Europa gevonden bij opgravingen. Recent werd in Schotland een verkoolde hazelnootdop gedateerd op ongeveer 8500 jaar voor Christus – waarschijnlijk waren de mensen toen, na de ijstijd, net naar het noorden teruggekeerd. Hazelnoten waren in het koele noordwesten van Europa lange tijd basisvoedsel – vergeet niet dat er in die tijd nog geen boeren waren, geen graan en al helemaal geen aardappelen. Archeologen denken dat hazelnoten (in grof gemalen vorm) onder andere gebruikt werden als basis voor koeken.

Het boek ‘De teelt van hazelnoten’ is een echt telersboek waarbij alle aspecten aan de orde komen. We geven hier wat pagina’s voor een impressie. Echt recenseren is niet te doen – bovendien is onze kennis niet dermate groot dat we de auteurs kunnen beoordelen 🙂 Klik op de pagina’s en ze worden groot.

De walnoot is eigenlijk een boom van wat zuidelijker streken, rondom de Middellandse Zee bijvoorbeeld. Ook nu nog ligt het zwaartepunt van de walnotenteelt in Europa in Frankrijk en ook bijvoorbeeld in Moldavië. Onder invloed van klimaatverandering schuift de walnotenteelt naar het noorden op. De Romeinen brachten de walnoot al mee naar onze streken – maar de oogst was vaak onbetrouwbaar omdat walnoten gevoelig zijn voor late nachtvorst. Tegenwoordig zijn er rassen beschikbaar die daar beter tegen kunnen en wordt commerciële walnotenteelt dus ook in ons land interessanter.
Dat gezegd hebbende – ook de walnoot heeft als boom van het boerenerf een lange historie in Nederland. Een nuttige boom met mooi hout, eetbare vruchten die de hele winter bewaarbaar zijn en de groene bolsters leveren ook nog een kleurstof. En een mooie boom.

In het boek Walnuss worden 21 Juglans-rassen en -variëteiten besproken, 22 andere soorten, waaronder Carya. Telkens op twee pagina’s met op een kaartje het oorsprongsgebied. Zo ziet dat er uit:

Er is in Nederland heus ruimte voor meer noten. Zowel walnoot als hazelnoot verdienen hun plek op of rondom het boerenerf, in houtsingels rond weilanden of akkers, of in combinatieteelt (‘agroforestry’) bijvoorbeeld met pluimvee. En gezonde, lekkere, duurzame Nederlandse noten verdienen een plek op ons bord en de borrelplank. Dan hoeven we ze niet meer uit Californië of China in te voeren (want daar komen de meeste van onze walnoten vandaan), of uit Turkije (want daar komen de meeste hazelnoten vandaan, zowel in noot- als in nutella-vorm). En we kunnen tegelijkertijd ons eigen agrarische gebied verrijken en verfraaien. Dierlijke eiwitten en vetten vervangen door plantaardige. We moeten namelijk niet de verrukkelijke oliën vergeten.