In de Eetbare Siertuin was van meet af aan een hoek die geen bestemming (meer) had en voor allerlei experimenten werd gebruikt. Er staan en stonden dus best leuke planten, maar het bleef zo’n plek waar je langs loopt en denkt: daar zouden we eigenlijk eens iets anders mee moeten doen. En dat worden verfplanten, planten die gebruikt worden om het leven kleur te geven.
Het stuk tuin heeft, met enige fantasie, de vorm van een druppel. En zo noemen we het ook als we het erover hebben: De Druppel. Dan ligt het al snel voor de hand dat daar verfplanten gaan komen. Daarbij aangespoord door M’s schilderwerk en haar wens om met natuurlijke pigmenten aan de slag te gaan. In 2019 bracht ze al eens gekleurde rotsblokken mee van vakantie.
Etnobotanische tuin
Met een verfplanten-afdeling verbreden we in feite onze focus: van eetbare planten richting meer algemene nutsplanten. Maar dat moet kunnen. En als je wat onderzoek doet naar de verschillende verfplanten, blijkt dat ze bijna allemaal ook nog voor andere doeleinden bruikbaar zijn. Een voorbeeld is de echte guldenroede (Solidago virgaurea) die behalve als gele kleurstof ook voor medicinale doeleinden wordt gebruikt. Of de westerse karmozijnbes (Phytolacca americana), waarvan de bessen bruikbaar zijn om mee te verven, maar de jonge scheuten in het voorjaar ook eetbaar zijn.
Zo wordt de Eetbare Siertuin een meer etnobotanische tuin – waarin de relatie tussen mens (etno) en plant (botanie) breder tot uitdrukking komt.
Een rijke historie
Nog niet zo heel lang geleden kenden alle verfstoffen een natuurlijke basis. In de vorm van mineralen (poeders van vermalen gesteente) of in de vorm van planten. Soms gecombineerd met andere stoffen (zoals urine) vanwege betere hechting of houdbaarheid. Planten werden vooral gebruikt voor het verven van textiel. Maar ook voor het kleuren van etenswaren of, bijvoorbeeld, papier.
Zoals altijd betekent ook in dit geval ‘natuurlijk’ niet perse ‘gezond’: sommige van de planten en mineralen waarmee werd gewerkt zijn namelijk uitermate giftig.
Sinds de opkomst van de chemie is het gebruik van planten als kleurstof vrijwel verdwenen. Dat betekent ook dat sommige verfplanten, die ooit wijd verbreid waren, nu vrijwel vergeten zijn. Een fascinerend voorbeeld daarvan is meekrap (Rubia tinctorum), dat vanaf de middeleeuwen tot aan het einde van de 19e eeuw in Zeeland en Zuid-Holland zeer veel verbouwd werd. Er was zelfs een complete industrie omheen. Daar is nu niets van over, ondanks dat er de laatste jaren kleinschalige initiatieven schijnen te zijn om opnieuw met meekrap aan de slag te gaan. Kijk eens hier.
Het plan
Maar ik dwaal af. Anthonetta van Bergenhenegouwen – ja, zij die ook aan de basis stond van de Eetbare Siertuin – maakte een beplantingsschema voor ons; een werkbare plattegrond en de bijbehorende soorten. Daarbij vanzelfsprekend rekening houdend met het karakter van onze bodem. De ervaring leert namelijk dat planten die voedselrijke of vochtige grond nodig hebben, het bij ons op de zandige stuwwal erg lastig vinden. En we willen liever aansluiten bij de natuur dan dat we met toevoeging van veel mest, compost of klei kunstmatig soorten in leven moeten houden. Dus we richten ons vooral op planten die arm, zuur en droog kunnen verdragen. Alleen voor meekrap maken we een uitzondering vanwege zijn bijzondere geschiedenis. Die houdt van een rijke en vochtige bodem, maar we gaan het toch proberen. Alleen niet in de ‘druppel’ maar elders in de tuin, naast de vijver. Fingers crossed.
Bepaalde bomen en heesters op de achtergrond blijven. Zoals de linde, de olijfwilgen, de vijg. En de salie mag ook blijven (geeft ongetwijfeld kleur).
Komt dat zien!
Al dat leuks zijn we nu aan het bij elkaar scharrelen. Sommige soorten kopen we als zaad, dat we de komende weken gaan zaaien en opkweken. Andere soorten als plant of struik. We zijn ontzettend benieuwd en hebben heel veel zin om er iets moois van te maken. Of we ook – ooit in de toekomst – voldoende materiaal kunnen oogsten om echt mee te verven, moet natuurlijk nog blijken. Hoe dan ook houden we u uiteraard op de hoogte van de vorderingen. En bent u welkom om te komen kijken op een van onze open dagen.
Sint Jan
Tijdens ons jaarlijkse Sint Jan-evenement (klein, fijn en bijzonder- dit jaar op 20 juni 2020) nodigen we een specialist in natuurlijke verfstoffen uit.
Per april t/m oktober is onze tuin elke eerste zaterdag van de maand voor bezoek geopend.
Wat synchroon! Ook ik ben daar mee bezig zowel t schilderen als opnieuw zaaien en opkweken van verfplanyen. Ik wil graag wede.
ja, ook bij mij komt er een hoek verfplanten:wouw, wede, indogostruik, beredruif, meekrap, echte guldenroede om mee te beginnen. Niet de makkelijkste opkweek als ik de zaai-instructie lees.
Geen idee. Echte gulden roede kiemt bij ons nu al, eerlijk gezegd makkelijk. Ja, andere vereisen stratificatie enzovoorts. Dat is een uitdaging, maar kicken als het lukt 🙂
Wat leuk dat jullie nu ook met verfplanten begonnen zijn. Een mooie aanvulling naast een kruiden- en een moestuin. Zelf ben ik een tijdje geleden ook begonnen met het verven van stoffen met natuurlijke (plant)materialen. Er gaat een wereld voor je open! Mijn vraag aan jou is kunnen jullie toevallig ook aan de Persicaria tinctoria (of Polygonum tinctorium) komen? Een plant die op een makkelijke manier de kleur indigo produceert. Ik heb het in Nederland nog niet kunnen vinden.
Een erg late reactie maar ik lees t nu pas. Maar ik heb nog japanse indigoplanten te koop. En nog veel meer verfplanten
Was samen bezig om een historische verfplantentuin te realiseren, maar zoals het zo vaak gaat er komt van alles tussen.
Maar nieuwe tijden nieuwe kansen. Ik ben geinteresseerd. Hoor graag welke verfplanten je hebt en eventuele tips.
Hallo Greet,
Bedankt voor je reactie. Ik heb momenteel niet meer zoveel verfplanten te koop, het meeste is op. Nog een paar borstelkrans, valse indigo, en wouw. Komend voorjaar zaai ik ook weer gele kamille en wede.
Qua tips hangt het erg af van jouw omstandigheden, vooral de bodem! Wij hebben hier bij De Tuinen van MergenMetz hele arme en droge zandgrond, dus onze plantkeuze is daarop afgestemd.
Als je meer wil weten of zien dan is het misschien leuk om een keer langs te komen – volgend voorjaar is daarvoor dan waarschijnlijk het beste.
Groeten,
Maartje
(De Tuinen van MergenMetz)
Hallo Elma, bijna wéér een jaar later… ik lees dat je Japanse indigo planten had (vorig jaar). Ik ook, maar ben voor dit jaar op zoek naar verschillende variëteiten. Weet jij welke je hebt?
Ruth, heb je al plantjes van de Japanse veelknoop?
Een vriendin van mij kweekt die al jaren in haar verftuin, mogelijk kunnen jullie wat voor elkaar betekenen?
In het algemeen: als je echt mooie kleuren wilt, dan zijn indigo (wede of die Japanse veelknoop), wouw en meekrap echt de beste. Ik heb met verse meekrap geverfd en de kleuren zijn gloeiend :-), veel intenser dan met gedroogde krap.
Dank! Lijkt mij leuk. De verftuin is de speeltuin van Maartje. Wede, wouw, meekrap hebben we. Dat weet ik 🙂 En zolang de veelknoop geen duizendknoop is…..