Haverwortel

Planttechnisch gesproken is de haverwortel geen hele naaste familie van de schorseneer (scorzonera hispanica). Alhoewel ze uiteindelijk beide deel uitmaken van de composieten. (Maar ja, dat geldt voor veel planten.)

Aan het loof ziet u waarom het in het Frans de toevoeging à feuilles de poireau (blad als prei) heeft en in het Latijn porrifolius.

Historie

Het is in principe een oude wortelgroente, die van oorsprong uit de gebieden rond de Middellandse Zee komt. (De Romeinse schrijver Plinius de Oudere heeft de plant al vermeld – hoewel de bronnen niet zeggen waar, zal dit ongetwijfeld in zijn Naturalis Historia zijn geweest.)

De haverwortel werd tot in het midden van de zestiende eeuw overal in Europa verbouwd, maar uiteindelijk verdrongen door de schorseneer.
De oversteek naar Groot-Brittannië duurde wat langer; daar werd de plant pas in de 18e eeuw populair. En eigenlijk is de haverwortel daar nog steeds enigszins gangbaar en niet zo’n vreemde groente als hier (net als de pastinaak, bijvoorbeeld.) De haverwortel is tweejarig, maar aan het einde van het eerste jaar worden de wortels geoogst. Na de winter worden ze houtig.
Het was een belangrijke en gezonde voedingsbron. De Duitsers kennen het gezegde “Habermark macht’d Bube stark” (haverwortel maakt de man/jongen/knaap sterk).
In lang vervlogen tijden – de Griek Dioscorides (botanicus, farmacoloog) beschrijft ‘m al – werd haverwortel ook als een geneeskrachtig kruid gezien: voor lever en galblaas. En het is vochtafdrijvend.

Culinair

De teelt is hoofdzakelijk voor de wortels. Deze zijn ruig “behaard” en hebben soms wat vertakkinkjes (wegsnijden). De Britten vinden dat de smaak ervan iets van oesters heeft, vandaar vegetable oyster. Wij vinden dat niet. Haverwortel is goed uitwisselbaar met de schorseneer, zij het dan dat deze laatste een langgerekte pen is en de haverwortel een taps toelopende wortel.
Volgens ingewijden is het blad ook eetbaar. In de sla, en – zoals bij ook bij het blad van veel andere groenten staat – ‘als spinazie’. Dat hebben we nog nooit gedaan.

[2] & [4] Hebben het erover in de late herfst het loof weg te snijden en de plant aan te aarden, d.w.z. een heuvel(rug) erover maken. Dan wel om de wortels als witlof in te tafelen. Om in het voorjaar de jonge scheuten te oogsten. (Dat hebben wij nog niet gedaan, meestal is al onze groente op aan het einde van de winter.)

Het komt wel eens voor dat er oranjekleurige vlekken op en in de wortel zitten. Wij weten niet wat dit is. In de wortel kunnen ze een (klein) vlammend patroon hebben. Als het te erg is, snijden we het weg – het oog wil ook wat. Kleine vlekken laten we zitten.

Ook de haverwortel is een keukenmeidenverdriet: bij het verwerken en schillen scheidt het een wit, plakkerig melksap af (latex). Als dat aan uw handen blijft plakken, worden ze zwart doordat er vuil aan blijft hangen. En zo gaat de anekdote: keukenmeiden konden dan ‘s avonds moeilijk hun vrijer onder ogen komen, met zulke vieze handen. Wat een verdriet.

En net als de schorseneer, verkleurt ook de haverwortel. Dus na het schillen in gezuurd water leggen. Wij schillen zowel de schorseneer als de haverwortel onder water met en ouderwetse maar o zo goede dunschiller, in een (spoel-)bak met water en een scheut citroensap. Zo voorkomt u ook plakhanden.
Volgens de Engelstalige Wikipedia is de latex – het witte melksap – die uit de wortels komt, te gebruiken voor de productie van kauwgom.
De wortels kunnen worden geroosterd en vermalen voor surrogaatkoffie.

Bewaren

In principe overwintert de plant in de grond. Anders wortels rooien, van loof ontdoen en in op een koele plaats in een kist met klam zand. Of inkuilen. Of enige tijd in een plastic zak in de koelkast.

Voedingswaarde

Zoals eerder aangegeven: een gezonde groente. Per 100 gram:

Teelt

Het is een makkelijke plant die uiteindelijk zo’n 60 cm hoog worden. Maar in de moestuin is alleen het eerste jaar van belang, en dan is het zo’n 30 cm.

Plantafstand: 10-20 cm in de rij; 30 cm tussen de rijen.

Water: Geen bijzonderheden.

Bemesting

Kali (houtas) op zandgrond veel, op andere, meer vruchtbare gronden, matig. Weinig of geen compost c.q. mest.

Bodem & standplaats

Zowel op lichte als zwaardere gronden (dat laatste in tegenstelling tot de schorseneer). Houdt van zon, maar kan ook in half schaduw.

Rassen

Oude rassen: Sandwich Island Mammoth (of gewoon mammoth)

Zaadteelt

Bewaar een paar goede wortels en herplant die het volgende voorjaar bij elkaar op een apart stukje in de tuin. (Of de siertuin!) Het is een composiet, dus de bloem en zaden lijkt op dat van een paardenbloem.

Ziekten en belagers

Niets over bekend. In 2008 op 2009 waren bij ons veel haverwortels als het ware in de grond verdwenen. Oftewel: niet terug te vinden. Anderen waren rot. We hadden een mini-oogst. Nu was de zomer van 2008 erg lang nat en herfstig. Misschien dat dat de oorzaak was. Of ondergrondse vreetzakken als mol of veldmuis.