Recepten met haverwortel

Haverwortel

Tragopogon porrifolius
Witte schorseneer, blauwe/paarse morgenster, boksbaard, oesterplant, salsifis (Nederlands); salsify, oyster plant, vegetable oyster (Engels); Haferwurzel, Habermark, Purpur-Bocksbart, Austernpflanze (Duits); salsifis (à feuilles de poireau), salsifis blanc, barbe de bouc, cercifis commun (Frans); salsifí común,barba de cabra, barbón (Spaans); salsifi, barba di becco (Italiaans)

 

Haverwortel in kist.jpg

Planttechnisch gesproken is de haverwortel geen hele naaste familie van de schorseneer (scorzonera hispanica). Alhoewel ze uiteindelijk beide deel uitmaken van de composieten. (Maar ja, dat geldt voor veel planten.)

Aan het loof ziet u waarom het in het Frans de toevoeging à feuilles de poireau (blad als prei) heeft en in het Latijn porrifolius.

Historie

Het is in principe een oude wortelgroente, die van oorsprong uit de gebieden rond de Middellandse Zee komt. (De Romeinse schrijver Plinius de Oudere heeft de plant al vermeld – hoewel de bronnen niet zeggen waar, zal dit ongetwijfeld in zijn Naturalis Historia zijn geweest.)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/37/Plinyelder.jpgDe haverwortel werd tot in het midden van de zestiende eeuw overal in Europa verbouwd, maar uiteindelijk verdrongen door de schorseneer.
De oversteek naar Groot-Brittannië duurde wat langer; daar werd de plant pas in de 18e eeuw populair. En eigenlijk is de haverwortel daar nog steeds enigszins gangbaar en niet zo’n vreemde groente als hier (net als de pastinaak, bijvoorbeeld.) De haverwortel is tweejarig, maar aan het einde van het eerste jaar worden de wortels geoogst. Na de winter worden ze houtig.
Het was een belangrijke en gezonde voedingsbron. De Duitsers kennen het gezegde “Habermark macht’d Bube stark” (haverwortel maakt de man/jongen/knaap sterk).
In lang vervlogen tijden – de Griek Dioscorides (botanicus, farmacoloog) beschrijft ‘m al – werd haverwortel ook als een geneeskrachtig kruid gezien: voor lever en galblaas. En het is vochtafdrijvend.

Culinair

Haverwortel bos.jpgDe teelt is hoofdzakelijk voor de wortels. Deze zijn ruig “behaard” en hebben soms wat vertakkinkjes (wegsnijden). De Britten vinden dat de smaak ervan iets van oesters heeft, vandaar vegetable oyster. Wij vinden dat niet. Haverwortel is goed uitwisselbaar met de schorseneer, zij het dan dat deze laatste een langgerekte pen is en de haverwortel een taps toelopende wortel.
Volgens ingewijden is het blad ook eetbaar. In de sla, en – zoals bij ook bij het blad van veel andere groenten staat – ‘als spinazie’. Dat hebben we nog nooit gedaan.

[2] & [4] Hebben het erover in de late herfst het loof weg te snijden en de plant aan te aarden, d.w.z. een heuvel(rug) erover maken. Dan wel om de wortels als witlof in te tafelen. Om in het voorjaar de jonge scheuten te oogsten. (Dat hebben wij nog niet gedaan, meestal is al onze groente op aan het einde van de winter.)

Het komt wel eens voor dat er oranjekleurige vlekken op en in de wortel zitten. Wij weten niet wat dit is. In de wortel kunnen ze een (klein) vlammend patroon hebben. Als het te erg is, snijden we het weg – het oog wil ook wat. Kleine vlekken laten we zitten.

Ook de haverwortel is een keukenmeidenverdriet: bij het verwerken en schillen scheidt het een wit, plakkerig melksap af (latex). Als dat aan uw handen blijft plakken, worden ze zwart doordat er vuil aan blijft hangen. En zo gaat de anekdote: keukenmeiden konden dan ‘s avonds moeilijk hun vrijer onder ogen komen, met zulke vieze handen. Wat een verdriet.

http://www.ouderwetsgoed.nl/UserFiles/Image/dunschiller%20rex.jpgEn net als de schorseneer, verkleurt ook de haverwortel. Dus na het schillen in gezuurd water leggen. Wij schillen zowel de schorseneer als de haverwortel onder water met en ouderwetse maar o zo goede dunschiller, in een (spoel-)bak met water en een scheut citroensap. Zo voorkomt u ook plakhanden.
Volgens de Engelstalige Wikipedia is de latex – het witte melksap – die uit de wortels komt, te gebruiken voor de productie van kauwgom.
De wortels kunnen worden geroosterd en vermalen voor surrogaatkoffie.

Bewaren

In principe overwintert de plant in de grond. Anders wortels rooien, van loof ontdoen en in op een koele plaats in een kist met klam zand. Of inkuilen. Of enige tijd in een plastic zak in de koelkast.

Voedingswaarde

Zoals eerder aangegeven: een gezonde groente. Per 100 gram:

calorieën laag: 82 kcal
water 77 gram
voedingsvezel 3,3 gram
mineralen rijk (o.a. kalk 60 mg; magnesium 23 mg, fosfor 75 mg; kalium 380 mg; ijzer 1,4 mg)
vitamine B beetje  B1, beetje B2
vitamine C 8-10 mg
folaten 26 microgram

Teelt

Zaaien maart/begin april, ter plekke 1-2 cm diep.
Uitplanten n.v.t.
Oogst oktober en later

Haverwortel - zaailing.jpg

Het is een makkelijke plant die uiteindelijk zo’n 60 cm hoog worden. Maar in de moestuin is alleen het eerste jaar van belang, en dan is het zo’n 30 cm.

Plantafstand: 10-20 cm in de rij; 30 cm tussen de rijen.

Water: Geen bijzonderheden.

Bemesting

Kali (houtas) op zandgrond veel, op andere, meer vruchtbare gronden, matig. Weinig of geen compost c.q. mest.

Bodem & standplaats

Zowel op lichte als zwaardere gronden (dat laatste in tegenstelling tot de schorseneer). Houdt van zon, maar kan ook in half schaduw.

Rassen

Oude rassenSandwich Island Mammoth (of gewoon mammoth)

Zaadteelt

Bewaar een paar goede wortels en herplant die het volgende voorjaar bij elkaar op een apart stukje in de tuin. (Of de siertuin!) Het is een composiet, dus de bloem en zaden lijkt op dat van een paardenbloem.

Ziekten en belagers

Niets over bekend. In 2008 op 2009 waren bij ons veel haverwortels als het ware in de grond verdwenen. Oftewel: niet terug te vinden. Anderen waren rot. We hadden een mini-oogst. Nu was de zomer van 2008 erg lang nat en herfstig. Misschien dat dat de oorzaak was. Of ondergrondse vreetzakken als mol of veldmuis.

Literatuur: [1] Food Plants of the World; [2] Handboek Ecologisch Tuinieren; [3] Planten voor Dagelijks Gebruik; [4] Groente & Fruit Encyclopedie; [5] Wikipedia 17-07-2009; [6] USDA National Nutrient Database for Standard Reference

3 gedachten over “Haverwortel”

  1. De zoogdierenvereniging meldt:
    De mol eet uitsluitend dierlijk voedsel. Het gangenstelsel van de mol fungeert hierbij als een val voor ongewervelde dieren; tijdens voedselrondes door zijn gangenstelsel, verschalkt hij de dieren die in de gangen zijn gevallen. Het belangrijkste voedsel is de regenworm. Daarnaast eet hij ook larven, insecten, spinnen of slakken en soms kleine ongewervelde dieren, zoals jonge muizen, of eieren. In naaldbossen eet de mol ook veel kevers. Per dag eet de mol 50% van zijn lichaamsgewicht, wat neerkomt op ongeveer 50 gram. In het voor- en najaar legt de mol een voedselvoorraad aan van regenwormen, die worden opgeslagen in ondergrondse kamers. Wanneer de bodem droog is, komt de mol aan de oppervlakte om naar water te zoeken, bijvoorbeeld dauw.

    Beantwoorden
  2. Ik had dit jaar voor het eerst haverwortel gezaaid. Veel wortelgroente wil niet erg op mijn kleigrond, vandaar de keuze. Het werd een mooi rijtje van ongeveer 15 planten. Eind augustus verdwenen er ook hier 3 -middenin de rij – zomaar in het niets. Ik ga er nu, half november maar eens een paar opeten. Gekookt zoals schorseneer.

    Beantwoorden
  3. ik heb hem nog nooit gegeten, maar hij duikt hier overal op zonder echt te storen (ik had m als groente gekweekt, maar was te laat met oogsten). Prachtige paarse bloemen die vooral ‘smorgens tot ‘smiddags bloeien. trekt bijtjes en hommels aan. De bloemen zouden ook eetbaar zijn, in dat geval is het wel decoratief

    Beantwoorden

Plaats een reactie