Wortel

Historie

Wortels, zoals wij ze kennen, komen uit Afghanistan. Dat moet voor waar worden aangenomen. Daar werden ze in de zevende eeuw in cultuur gebracht. De oerwortel is vermoedelijk de zwarte wortel (daucus carota ssp. sativus var. atrorubens Alef) die vandaag de dag nog in Turkije wordt verbouwd. (In Nederland en België komt ook de wilde peen voor,Daucus carota subsp. carota). Naar verluidt zijn de Afghaanse wortels in de veertiende eeuw in de landen rond de Middellandse Zee terecht gekomen. De “oer” wortels zijn donker, paars. Maar ze kwamen in allerlei kleuren voor: rood, geel, wit, paars, alles behalve oranje.

Mel Blanc, die de stem van Bugs Bunny deed, hield niet van wortels.

Met de gele wortel is men verder gaan veredelen en in de zeventiende eeuw ontstond in Nederland de welbekende oranje wortel. Men zegt als eerbetoon aan Willem van Oranje. (Die werd op 10 juli 1584 door Balthasar Gerards in Delft doodgeschoten. Nu begint de zeventiende eeuw wel al zestien jaar na 1584, dus wie weet is het waar.) De langgerekte wortel is een Franse vinding uit de negentiende eeuw. Ze kruisten met succes de reuzenwortel van rond de Middellandse Zee en de Midden-Europese (Hollandse, oranje) wortel.
Oude wortelrassen bevatten anthocyaan, een stof die zorgt voor een paars-rode kleur (o.a. in aubergine, rode kool, maar ook de herfstkleuren van bladeren). De gele en oranje wortels bevatten caroteen, dat voor de kleur zorgt.

Culinair

Wortels hebben, op bieten na, het hoogste suikergehalte van alle groenten. Wortels kunnen (daarom) rauw, even gewassen om het zand eraf te spoelen, worden gegeten. Met name de wat grotere en oudere wortels, worden geschild (geschrapt). Dan zijn ze weer fris.
Wortels kunnen worden gekookt, gewokt, gebakken en zelfs in schijfjes worden gefrituurd om chips van te maken. En wat dacht u van wortelsap? Worteltjestaart?
Als u kookt, kook ze dan in weinig water of stoom ze of kook ze in de magnetron.
De diepst oranje wortels bevatten het meeste bèta caroteen.
Oudere en grote wortels kunnen een bittertje ontwikkelen. Snijd ze in dat geval in de lengte door en verwijder de kern. Wortels met een groene bovenkant hebben licht gehad, ze kunnen ook bitter(der) zijn.

Bewaren

Koel. In de koelkast in een plastic zak, de kopjes eraf gesneden, tussen de 0^o en de 10^o Celcius met een voorkeur voor de lagere temperaturen (< 5^o). In de winter in kistjes met klam zand in een koele kelder of in bladaarde in een afgedekte kuil in de tuin.
Bewaar ze niet samen met fruit, want dat produceert ethyleen gas als het rijpt. En ethyleen verlaagt de bewaartijd van wortels en andere groenten. Daarom worden groenten en fruit veelal gescheiden bewaard.

Voedingswaarde

Per 100 gram rauwe verse peen:

Teelt

Zaaien	vanaf eind maart tot eind juli, afhankelijk van soort en ras en gewenste oogsttijd. Het zaad kiemt traag (4 weken). Diepte ½ cm, op lichte grond 1 cm. Zaai dun, zodat je zo min mogelijk moet uitdunnen.
Uitplanten	niet van toepassing, ter plekke zaaien
Uitdunnen	Dicht opeen zaaien geeft veel kleine wortels, uitgedund dikke lange. Dun 1 x uit en druk de aarde weer aan (ivm wortelvlieg).
Oogst	eind juni tot de vorst rooien

Plantafstand: 1-5-10 cm in de rij; 30 cm tussen de rijen. Ui of sjalot kan ertussen worden geplant.

Water: Vooral jonge plantjes hebben water nodig. Diktegroei vindt laat plaats. Als de jonge planten voldoende water krijgen, wordt de diktegroei wat uitgesteld. Dat levert een langere, zwaardere wortel. Dus: korte dikke wortels hebben te weinig water in hun jeugd gehad.

Bemesting

Weinig of geen mest. (Bij ons volgen wortelgroenten de vruchtgewassen, die het vorig jaar redelijk zijn bemest.) Veel kali op zandgronden. Houtas kan een goede bron zijn.

Bodem & standplaats

Lichte, kruimelige, humusrijke grond. Winterwortelen prefereren zwaardere grond. Lichte gronden maken ze vatbaarder voor de wortelvlieg, op zwaardere gronden kunnen de wortels makkelijker scheuren.
Een wortelveld mag niet volgen op andere schermbloemigen en pas na vier jaar weer met wortels worden ingezaaid.
Te weinig licht zorgt voor weelderig loof en kleine wortels.

Rassen

Er zijn verschillende typen te onderscheiden: bospeen en waspeen, Nantes (w.o. Sytan), winterpeen (o.a. Flakkeese en Berlikummer), Parijse broei (ronde peen)
Vroege rassen zijn voor directe consumptie. Late rassen zijn “winterpenen”.
Vroeg: Amsterdamse Bak-types (voor in de koude bak: Mokum F1, Minicor enz.), Nantes (w.o. Sytan, minder vatbaar voor wortelvlieg en goed te bewaren)
Laat: Flakkeese

Zaadteelt

De wortel is een schermbloemige en een tweejarig gewas die het tweede jaar bloeit. Kruising met wilde peen en andere rassen is mogelijk. Houdt minstens 500 meter afstand van andere bloeiende wortelrassen.
Bewaar uitgekozen wortels ‘s winters vorstvrij. Plant ze begin maart weer uit op 50 cm van elkaar. Ze kunnen een meter hoog worden en hebben misschien wat steun nodig.
In september worden de zaden rijp en kleuren bruin. Schermen rijpen niet gelijktijdig en moeten dus stuk voor stuk worden geoogst. Droog ze minstens twee weken. Wrijf ze met de hand fijn en verzamel het zaad.

Ziekten en belagers

Op nummer 1, 2 en 3 staat met stip de wortelvlieg. De wormpjes vreten zich in de wortel. Deze kan bestreden worden door te combineren met ui, sjalot, bieslook (de geur van wortels weert de uivlieg; de geur van ui weert de wortelvlieg) of door een fijnmazig insectendoek over het wortelbed te leggen. (Til dan ‘s morgens het doek op om te wieden, dan is de wortelvlieg minder actief, net als regenachtig en winderig weer.)
Anderen zweren bij een combinatie met witlof/witloof.
Vroeg zaaien betekent vroeg oogsten en verkleint de kans op aantasting door de wortelvlieg.
Houd de grond gesloten, aangedrukt. Het oogsten van her en der de dikkere wortels uit de rij, maakt de aarde ter plekke los en geeft wortelvlieg een/de kans.