Nieuw-Zeelandse Spinazie

Tetragonia tetragonioides voorheen Tetragonia expansa [16]

Nieuw-Zeelandse spinazie, vierhoekmoes (Nederlands); New Zealand Spinach, Warrigal Greens, Warrigal Cabbage, Sea Spinach, Botany Bay Spinach, Tetragon, Cook’s Cabbage (Engels) bush tucker, Warrigal greens, Warrigal cabbage (Australië); Tetragonia (Duits); épinard de Nouvelle-Zélande, épinard d’été (Frans); Espinafre da Nova Zelândia, Tetragonia (Spaans); Tegtragona (Italiaans)

De Latijnse naam tetragonia heeft betrekking op tetra (Grieks: vier, Latijn: donker) en gonos (Grieks: nageslacht of voortplanting) dan wel gonios (Latijn: hoekig). De uitleg verschilt in de wetenschappelijke documentatie, we heouden het op het Grieks. Dan betreft het de vorm van de bolster, waarin drie tot vijf zaden zitten. Groot, stevig en vierhoekig – nou ja, met wat fantasie lijkt het zo. Het is de enige groente die “zichzelf” is, dus geen veredeling e.d. is toegepast; er zijn geen verschillende rassen of cultuurvariaties. Omdat ze zo oorspronkelijk is, is ze nogal goed bestand tegen ziektes.

Historie

Zoals de naam al zegt, komt deze groente uit Nieuw-Zeeland, maar ze wordt als inheems gezien in Nieuw-Zeeland (uiteraard), Australië, Japan en de gematigde regionen van Zuid-Amerika, in het bijzonder Argentinië en Chili. Kortom, op het zuidelijk halfrond. Dat komt omdat het aan de zanderige kusten groeit en de bolsters (zaaddozen) stevig zijn en drijfkracht hebben. Dus een reisje Argentinië is zo gemaakt. Het is een eenjarige plant. In verscheidene delen van de VS (Californië, Florida, Hawai), Chili, midden Australië wordt ze tegenwoordig als invasief beschouwd [5, 8].

Scheurbuik

De Engelse naam Cook’s Cabbage (Cook’s kool – Nieuw-Zeelandse spinazie is helemaal geen kool, maar behoort tot de ijskruidfamilie) verwijst naar een leuk stukje historie. Onze nationale held Abel Janszoon Tasman – wie kent hem niet – ontdekte in 1642 Nieuw-Zeeland. De Maori doodden vier van zijn bemanningsleden en daarna waagde geen Europeaan nog een voet aan land te zetten. (In 1644 kwam hij nog eens terug voor Australië; hij meed Nieuw-Zeeland – zie blauwe lijn in de kaart.)

Tot in 1769 de Britse kapitein James Cook het nog eens probeerde en Nieuw-Zeeland aandeed. (Cook bracht de gehele kustlijn in kaart.) De bemanning van zijn schip leed aan scheurbeuk. Het eerste wat ze deden toen ze – in wat later Bottany Bay zou heten – een voet aan land zetten, was deze plant plukken en koken. Verstandig, want er zit 20 à 30 mg vitamine C in per 100 gram. (En gebrek aan vitamine C is de belangrijkste oorzaak van scheurbuik. Vitamine C is ascorbinezuur, waarin de ‘a’ niet betekent en ‘scorbus’ het Latijn voor scheurbeuk is. Vitamine C is dus qua  naam eigenlijk niet-scheurbuikzuur.) Cook, nou ja, zijn medeopvarende, de botanicus Sir Joseph Banks schatte het op zijn juiste waarde in, nam het mee naar Engeland en zaaide het in Kew Gardens (1772). Zo rond 1880 werd het in allerlei Europese zaadcatalogi opgenomen. [5] Het werd in die tijd al snel een populaire zomer-spinazie in Groot-Brittannië en de VS. Vanwege het enthousiasme van Banks werd de landingsplaats Bottany Bay genoemd, het stond op de nominatie om Sting-ray’s Harbour te gaan heten, naar de vele pijlstaartroggen in dat gebied. [1]

In India is het een vrij algemeen gewas en staat ook in de botanische tuin van de Universiteit van Delhi. In de Verenigde Staten dook voor het eerst op onder leden van de New York Horticultural Society (in 1827) en het verscheen een jaar later in zaadcatalogi [9]. In 1868 verschijnt Nieuw-Zeelandse spinazie in ‘Christs Gartenbuch für Bürger und Landmann’ en wat feitelijk het begin van de teelt in Duitsland betekent.

In Azië wordt Nieuw-Zeelandse spinazie geteeld op Java en met name in de bergen. Zo ook in Maleisië en zuidoost China [14]. Maar ook in Brazilië [16].

Een van de drie musketiers in de fout

Alexandre Dumas père – in het Nederlands: Alexander Dumas de oudere – beging in zijn boek De Drie Musketiers een geweldig anachronisme. Hij liet D’Artagnan een bord Nieuw-Zeelandse spinazie voorzetten. De Drie Musketiers speelt in de 17e eeuw (dus 16xx). Nieuw-Zeelandse spinazie zou pas honderd jaar later ontdekt worden.[1]

Maori
In Nieuw-Zeeland is kōkihi, zoals de Māori de Nieuw-Zeelandse spinazie noemen, een behoorlijk favoriete bron van voedsel en voor andere gebruiken. Net als overigens de Aboriginals in Australië Ze cultiveerden het niet, ze plukten het wild. (Het zodanig weelderig groeien, zodat het soms wel akkers lijken.) Vandaag de dag telen de Māori het wel, kleinschalig. [9]

Kōkihi betekent in het Maori iets van snel, haast e.d. hetgeen ongetwijfeld op de woekerkracht van de plant betrekking heeft. Terwijl wij het in onze moestuinen zaaien, is het overigens in Nieuw-Zeeland hier en daar (daar is bijv. Tararua District) als een bedreigde plant gekend.
Nieuw-Zeelandse spinazie wordt niet alleen in de hobbysfeer verbouwd. In warme, (sub-)tropische landen als Israel`en Californië in de VS is er een heuse commerciële teelt en ook in Nederland wordt het al door diverse ecologische moestuinen in de groentepakketten aangeboden.

Curieus is het misschien vermeldenswaard dat Nieuw-Zeelandse spinazie, omdat het een zouttolerante kustplant is, gebruikt wordt om te zoute aarde te ontzilten [11].

Gezondheid

Onder de Māori wordt Nieuw-Zeelandse spinazie ook voor spijsverteringsproblemen en ontstekingsremmende eigenschappen gebruikt. In 2008 gepubliceerd Koreaans onderzoek [10] worden positieve effecten bij diabetes en maagkwalen beschreven. In Experimental Biology & Medicine (maart 2017) dat staat het resultaat van een onderzoek met ethanol-extract (alcohol) van de groente. Bij ratten, dat dan nog wel. Het blijkt dat menopauze-gerelateerde symptomen en metabole stoornissen kunnen worden behandeld. “Symptomen van de menopauze kunnen worden verlicht, als de werking ervan ook in menselijke studies kan worden bevestigd.”
Ander onderzoek geeft een positieve werking tegen Staphylococcus aureus aan.
We mogen aannemen dat het consumeren van Nieuw-Zeelandse spinazie in elk geval gunstig is voor maag- en spijsvertering, want daar lijkt al het wetenschappelijk onderzoek zich op te richten.

Culinair

Het ietwat dikke, vlezige blad wordt gebruikt en bereid als spinazie. Gebruik bij voorkeur jong blad, dat aan de toppen groeit. Er zit een gering gehalte aan oxaalzuur (oxalaat) in, dus even koken of blancheren is gewenst. Net als “echte spinazie” slinkt het enorm.

De bladeren worden gebruikt in soepen, gekookt/gestoofd en geroerbakt (als ‘echte spinazie’). Als u blancheert zijn ze nog niet zo erg geslonken. Laat de bladen uitlekken of zelfs drogen en verwerk ze dan in bijv. een omelet, sauzen et cetera.

Bewaren

In een plastic zak in de koelkast, ca. een week.
Diepvriezen.
En we lazen ergens: het blad drogen. Ja. En dan? Weer weken? Of verpulveren en als thee?

Voedingswaarde

Per 100 gram, rauw:

Leuk is dit stuk, anno 1929, uit de Journal of Nutrition.

Teelt

Het is een prima opvolger van spinazie, die niet zo goed tegen warmte kan, in de zomer. De plant heeft een kruipende eigenschap, slaat haar tentakels wijd uit en kan zo, mits niet door oogsten stevig gesnoeid, best wel 1 m2 innemen. Ze heeft klein gele bloemen in de bladoksels.
Nieuw-Zeelandse spinazie kan ook uitstekend in een pot op een balkon worden geteeld. Één plant kan goed zijn voor 1 kg spinazie.

Nieuw-Zeelandse Spinazie groeit van nature aan de kust en kent dus een behoorlijke zouttolerantie.

Plantafstand: ca 1 meter in het vierkant. Wordt eerst pakweg 20 cm hoog en slaat dan haar ‘tentakels’ uit.

Water: Kan goed warme droge omstandigheden doorstaan. (Heeft immers vlezig, dus vochthoudend, blad.)

Tip: Omdat de plant aan het begin traag groeit, is het tijd om andere, snelle groeiers, ertussen te zetten. Zoals sla of radijs.

Bemesting

Veel compost. Maar dat geldt sowieso voor het bed met de bladgroenten.

Bodem & standplaats

Niet erg kritisch. Maar houdt van warmte.

Rassen

Geen. Er is maar één Nieuw-Zeelandse spinazie.
Maar [16] zegt dat George Don in zijn ‘A general history of the dichlamydeous plants’ drie rassen noemt, die in Chili voorkomen. Dat was 1831, we hebben nergens meer iets erover aangetroffen.

Zaadteelt

Eenvoudig. Het is een zelfbestuiver, dus je kan met één plant toe.
De bloemetjes vormen in de bladoksels de zaadbolsters. Deze plukken als ze gedroogd zijn, d.w.z. bruin verkleurd. Dat kunt u doen op momenten dat u tevens blad plukt, want in tegenstelling tot de meeste planten, zet deze spinazie zaad en groeit ook vrolijk verder.

Ziekten en belagers

Niet. Zelfs slakken houden er niet van, terwijl het voor ons mensen zo lekker is. [13] zegt dat er af en toe een bladluis op zit die dan vervolgens het komkommermozaiekvirus kunnen overdragen.