Plant in het zonnetje: Sassafras

Een boom die afkomstig is uit Noord-Amerika en daar voor allerlei doeleinden wordt gebruikt. Wij kochten recent een paar kleine sassafrassen en plantten er een in onze Eetbare Siertuin.

Sassafras is een plantengeslacht met maar een paar soorten. Het bekendst is Sassafras albidum die van oorsprong voorkomt in het oosten van de Verenigde Staten. In Amerika was ooit ook nog een westelijke Sassafras soort, maar die is al lang geleden uitgestorven en alleen bekend van fossielen. Overigens is sassafras net als ginkgo een soort levende fossiel; het geslacht bestaat al 100 miljoen jaar, maar er is nu nog maar een variant van overgebleven. Er zijn daarnaast nog twee verwante soorten in Azië. Maar hier hebben we het over de Amerikaanse sassafras ⁴.

Je komt hem niet overal tegen

In Nederland is sassafras zeker geen algemene verschijning. Volgens een interessante website over monumentale bomen ⁶ zijn er maar op twee plekken in Nederland echt grote sassafras bomen (in Baarn en in Almen). Of je kunt afreizen naar Bonn of naar Antwerpen om er eentje te zien. Of te ruiken; de geur schijnt erg bijzonder te zijn, en wordt omschreven als houtig, citroenig met kamferachtige noten Maar er is hoop; we horen de laatste tijd regelmatig van mensen dat ze sassafras in hun (voedsel-)bos of (voedsel-)tuin hebben geplant. En terecht (zie verderop). Echt makkelijk verkrijgbaar is sassafras overigens nog steeds niet; de drie exemplaren die wij hebben aangeschaft waren door een kweker uit Frankrijk meegebracht. En erg makkelijk als plant schijnen ze ook niet te zijn; er is veel uitval ⁹. Misschien missen ze bij ons een bepaalde essentiële ondergrondse schimmel of bacterie? We gaan het meemaken.

Sassafraskoorts

Het verhaal gaat dat Columbus Amerika gevonden heeft doordat hij, nog midden op zee, de geur van de sassafras bossen rook. (Pas in zijn vierde en laatste reis, 1502-1504, bereikte hij het ‘vaste land’ van Midden-Amerika. Voordien alleen de Caraïbische eilanden.) Niet heel veel later, rond 1600, was sassafras een zeer gewild ingrediënt in Europa. Zelfs zo zeer, dat er speciale handelsmissies vanuit Engeland naar Noord-Amerika vertrokken op zoek naar sassafras en dat de jacht op sassafras zelfs mede aan de basis stond van de eerste Engelse nederzettingen op de kust van wat nu Massachusetts is ⁸.

Waarom het zo gewild was? De Europese elite had er lucht van gekregen dat sassafras-extract als medicijn tegen syfilis gebruikt kon worden. En syfilis was in die tijd in Europa een zeer groot probleem: een studie uit 2020 schatte in dat aan het eind van de achttiende eeuw in Londen 20% van de bevolking tussen 15 en 34 jaar ertegen was behandeld. Een (vermeend) medicijn daartegen, zoals sassafras, was dus geld waard. Een ton sassafras kostte in die tijd (omgerekend naar prijzen van nu) ongeveer € 25.000. Na de eerste handelsmissie, die heel veel sassafras mee terugbracht, daalde de prijs echter flink. Maar toch was sassafras korte tijd, in het begin van de zeventiende eeuw, bijna het grootste exportproduct van Noord-Amerika naar Europa (alleen tabak was nog groter). Vooral de bast was waardevol, omdat daar de meeste geurige safrololie (p-allylyn ethyleendiozybenzeen)⁹ in zit. De bomen werden dus volledig gestript voor hun bast en overleefden dat niet. Er moeten grote sassafras bossen zijn geweest in het zuidoosten van de huidige VS maar die werden dus toen al vakkundig vernietigd.

Boom of struik

Sassafras is een bijzondere bladverliezende boom, vaak meerstammig, die in de juiste omstandigheden erg hoog kan worden (van 10 tot wel 30 meter), en ook erg oud (tot wel duizend jaar). Maar hij kan zich in veel omstandigheden thuis voelen, bij voorkeur niet te koud en wel vrij vochtig. In koudere en/of drogere streken blijft hij kleiner en is meer een grote heester, in warmere streken kan het een echt grote boom worden. Hij is goed winterhard (tot -20^o C) maar jonge planten zijn wel vorstgevoelig.
In sommige gebieden in Noord-Amerika groeien er hele bossen van, door uitzaaiing of door ondergrondse uitlopers ontstaan. Of allebei. Overigens wordt sassafras in de VS inmiddels aangetast door een kever die uit Azië komt en die een schimmel draagt die de sassafras doodt ⁴. Nog effectiever dan Europese kolonisten.

Mooi en bijzonder blad

Het blad van de sassafras die wij bespreken (er is er ook een met getande bladeren), heeft een mooie vorm, fors en meestal lobbig hoewel er meerdere vormen van blad voorkomen aan dezelfde boom. De lobbige lijkt nog het meest op vijgenblad. Het wordt soms omschreven als drie wantjes. Het blad krijgt een mooie herfstkleur die varieert van geel tot oranje. De stam van een wat oudere sassafras boom wordt prachtig sterk gegroefd, doorleefd. Sassafras is tweehuizig; dat wil zeggen dat mannelijke en vrouwelijke bloemen aan verschillende bomen verschijnen. Een boom is dus of mannelijk of vrouwelijk, en je hebt dus altijd minstens twee bomen van verschillend geslacht nodig om bevruchting te krijgen. Als je zo’n klein boompje koopt, waarschijnlijk uit zaad opgekweekt, dan duurt het even voordat je weet wat het is. Als je meerdere bomen hebt, en je hebt het geluk dat je inderdaad zowel een mannetje als een vrouwtje hebt, dan komen er uiteindelijk misschien blauwzwarte steenvruchten aan.

De kans op vruchten is dus niet erg groot. Gelukkig maar dat het bij sassafras niet om de vruchten gaat. Die zijn namelijk erg wrang en bitter. Verschillende bronnen spreken elkaar tegen over de eetbaarheid, maar mijn conclusie is dat ze niet echt giftig zijn maar ook niet lekker (vogels zijn er wel gek op). De rest van de plant echter ‘keeps on giving‘.

Van alle markten thuis

Deze plant of boom is echt van alle markten thuis. Eetbaar, medicinaal, kleurstof, geurstof en met hout dat voor allerlei doeleinden geprezen wordt. Het is bijna te veel om op te noemen. Intrigerend toch, hoe breed de toepassing van sommige planten door de geschiedenis heen is geweest? Eerder schreef ik over pawpaw (Asimina triloba) en hoe die in Amerikaanse bossen wild lijkt, maar in veel gevallen lang geleden door mensen bewust is verspreid. Natuurlijke bossen en bosranden werden door mensen ‘verbeterd’ met voor de mens nuttige planten, weten we nu, net zoals dat ook in het Amazonegebied gebeurde. Het ligt voor de hand om te denken dat dit met sassafras ook kan zijn gebeurd. Het oorspronkelijke verspreidingsgebied is vergelijkbaar aan dat van pawpaw.

Vele vele vele doeleinden

Hieronder een kort overzicht van allerlei manieren waarop sassafras gebruikt werd en wordt. Het wordt tegenwoordig vooral commercieel geteeld in de VS, Brazilië en China ³.

• Om te drinken: Het meest bekend is sassafras toch wel van het ‘root beer‘. Een wat wonderlijk smakende frisdrank (of soms ook licht alcoholisch) die vooral in de VS wordt gedronken. En daar zeggen mensen van voor 1960: “Vroeger smaakte het veel beter.” Los van het feit of vroeger alles beter smaakte, is er bij root beer wel een oorzaak aan te wijzen: In 1960 werd het gebruik van echte sassafras bij de productie van root beer verboden, omdat het kankerverwekkend zou zijn. Sindsdien zitten er dus chemisch geknutselde smaakjes in het root beer – en dat smaakt toch niet helemaal hetzelfde (en de vraag is of het veel gezonder is). Overigens werd niet enkel sassafras wortel gebruikt in het recept voor root beer, maar ook kruidnagel, kaneel, piment, suiker en melasse. Je kunt zowel van het blad als de wortel ook gewoon thee maken.
  De zuiderlingen zouden tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog zijn opgezweept door het drinken van sassafrasthee, gemaakt van esdoorn-/ahronsiroop en sassafraswortels. Maar het werd al ruim voor die tijd gedronken. “A drink for the gods was the result”¹².
• Om te eten: het blad van de sassafras is eetbaar. Jong blad kun je rauw door een salade mengen, ouder blad is lekkerder om mee te stoven in soep. Het smaakt vrij sterk dus het is meer een kruid of smaakmaker. Je gebruikt er geen grote hoeveelheden van. Hoewel sommige pioniers in Massachusetts rond 1610 schijnbaar door het eten van sassafras blad – en hun honden, en elkaar – de hongersnood hebben overleefd. Van sassafrasthee werd ook gelei gemaakt, dat bij vlees werd geserveerd¹².
• Als verdikkingsmiddel: in de zuidelijke staat Louisiana in de VS is het nationale gerecht ‘file gumbo‘ (file spreek je uit als <fi-lee>)¹². Dat is een dikke soep of stoofschotel die vaak met rijst wordt geserveerd. Er kan van alles inzitten – restjesverwerking – maar essentieel is dus die file. Dat is poeder gemaakt van de gedroogde bladeren en scheuten van de sassafras. Het wordt over de gumbo gestrooid en geeft die een aardse, kruidige smaak en werkt als verdikkingsmiddel. Omdat in het blad van sassafras veel minder safrol zit dan in de wortel, is file in de VS nog steeds toegestaan voor gebruik als voedingsmiddel. En, naar verluidt, omdat de staat Louisiana dreigde uit de VS te stappen als het verboden zou worden ⁴.
• Als tandenborstel: op kleine takjes van de sassafras werd gekauwd als tandenborstel. Safrol olie wordt ook soms toegevoegd aan tandpasta maar dat lijkt dan meer om het aroma te gaan. Alhoewel: een van de medicinale aspecten van sassafras is dat het antiseptisch werkt….
• Als medicijn: De native Americans (indianen dus, maar dat is niet woke) gebruikten sassafras voor een breed scala aan medicinale toepassingen. Het kan een stimulerend middel zijn, en zelfs hallucinogeen (zie verderop). Maar het werkt ook vochtafdrijvend, desinfecterend en pijnverlichtend. Een thee gemaakt van de buitenste laag van de wortel is beroemd als algeheel versterkend en zuiverend middel, maar ook als huishoudmiddeltje tegen allerlei dingen van maag-darmproblemen en verkoudheid¹² tot huiduitslag ⁷.
• In cosmetica: safrololie wordt gebruikt in zeep en in parfums. Het wordt dan ook wel als heliotropine aangeduid. Het heeft aroma’s van marsepein, vanille, amandel en kersentaart en geeft een licht poederig effect aan een geur¹. Ook schijnt het rookgeur te kunnen neutraliseren.⁹
• Als insectenwerend middel: Waarschijnlijk door zijn sterke geur verdrijft sassafras muggen en andere insecten. Safrol wordt dan ook nog steeds gebruikt in natuurlijke anti-insectmiddelen.
• Als verfplant: De bast en het hout geven een geel tot oranjebruine kleurstof ⁷.
• Hout: Sassafras hout is mooi, geurend en sterk. Doordat er veel olie in zit drijft het goed en neemt het weinig water op. Het werd dan ook gebruikt om boten en bedden te bouwen, maar ook voor palen die langere tijd in de grond moeten blijven zonder te gaan rotten.
• Als drug: safrololie kan gebruikt worden voor de productie van Ecstasy/MDMA en MDA ². In hoge doses is safrol zelf ook hallucinogeen, dus gebruik in de drugsindustrie ligt voor de hand. Dit is ook meteen de belangrijkste reden dat handel in safrol nogal stevig aan banden is gelegd en in de VS wordt gecontroleerd door de DEA ³. Overigens maakten de oorspronkelijke bewoners van Amerika ook een scala aan liefdesdranken⁹ van sassafras

Bronnen

1 www.perfumelounge.nl
2. eattheplanet.org
3. www.eattheweeds.com
4. wikipedia – file powder, sassafras, en andere pagina’s
5. Encyclopedia
6. Monumentaltrees.com
7. Plants for a future
8. Encyclopediavirginia.org
9. www.botanischetuinen.nl
10. Nauwkeurige beschrijving der Aardgewassen, Abraham Munting (1696)
11. Culpeper’s Complete Herbal (1814)
12. The Oxford Companion to Food