Vernieuwing Europese zaadwetgeving

De monopolie van enkele grote (chemie-)reuzen op zaden bedreigt de biodiversiteit. Niet alleen omdat ze patent op uitvindingen met behulp van genetische manipulatie krijgen, maar ook op normaal gekweekte en vermeerderde gewassen.

Wie de macht heeft over het zaad, heeft macht over de landbouw. Heeft de macht over ons voedsel. En daar gaat het de komende tijd om in Brussel; deze zomer wordt er een nieuw besluit over genomen. (We schreven in 2017 al ‘De macht over ons eten in kaart gebracht‘.)

Door het grootbedrijf wordt druk uitgeoefend op de EU. Ze hebben geld en kunnen een krachtige lobby voeren. En de EU dubt en dubt. Nu al ruim tien jaar. En het EPO, European Patent Office, verleent patenten op gewassen. En ergens klopt dat niet. Het zijn immers natuurlijke gewassen. In 2014 bleken protesten tegen patent op planten enigermate succesvol, maar nu speelt het weer. Of eigenlijk: nog steeds.
We leven met sterk verouderde regels, die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog zijn opgesteld. Toen speelde de Europese voedselvoorziening en industrialisatie van de landbouw een belangrijke rol. Nu is dat anders: nu hebben we te maken met klimaatverandering en een sterk teruglopende biodiversiteit.

Hoewel het Europees Parlement al in 1984 heeft gezegd dat geen patenten mogen worden verleend voor  planteigenschappen uit traditionele veredeling, gebeurt dat toch.

Blokkade

Patenten of octrooien (het is hetzelfde) op natuurlijke gewassen kunnen worden verleend voor bijvoorbeeld hogere gehaltes aan (gezonde) voedingsstoffen of droogteresistentie. Deze nieuwe variëteiten of rassen kunnen door natuurlijke kruisingen ontstaan. Zoals het al duizenden jaren gebeurde. Het patent wordt door het EPO verleend op die specifieke eigenschap. Niet op de hele plant. Dat lijkt niet erg. Maar dat is het wel. Want voor veredeling (verbetering) van gewassen gebruikt men bestaande rassen en variëteiten. Maar een gepatenteerde plant blokkeert dit of men moet de patenthouder veel geld betalen om die plant te mogen gebruiken. En daarmee loopt onze voedselvoorziening gevaar.

Syngenta kreeg in 2014 patent op een rode paprika die resistent is tegen wittevlieg. Deze eigenschap werd verkregen door een rode paprika op natuurlijke wijze te kruisen met een peper van Jamaica. (Wat wij paprika noemen is eigenlijk een punt- of klokvormige peper zonder capsaïne). Dit soort veredeling – kruisen en daarna selectie op uniformiteit – heeft de mensheid dus altijd gedaan.
Er werd tegen het verlenen van het patent subiet beroep ingesteld maar op 17 februari 2023 besloot het EPO dit patent te handhaven. Maar het EPO had ondertussen had toegezegd geen patenten voor natuurlijke veredeling meer te verlenen op aanvragen van na 2017. (Voor wat het waard is, want het besluit van het Europees Parlement uit 1984 werd ook niet opgevolgd. Bizar.)

Naschrift: 20 maart 2023
En wat blijkt? Er is een patent verleend op een mais die op natuurlijke wijze veredelt is. Lees dit.

Genetische manipulatie

En dan loert CRISPR-Cas ook nog om de hoek. “Nauwkeurige aanpassing van DNA” noemt WUR het. De mens neemt de rol van de Schepper over: “Sorry God, dat was slordig werk, nu moeten wij het DNA aanpassen.” (En het klinkt lekker eufemistisch, net als gewasbeschermingsmiddel in plaats van insecticiden en pesticiden.)
CRISPR-Cas is een laboratoriumtechniek waarmee genen geknipt en geplakt, aan- of uitgezet, of van de ene plant in de andere kunnen worden gezet, waardoor het DNA kan worden veranderd. Hierdoor kan snel en eenvoudig aan een plant bijvoorbeeld een resistentiegen worden toegevoegd of een rijpingsgen van een appel  worden uitgeschakeld, waardoor deze langer houdbaar is. CRISPR-Cas is daarmee geen onschuldig speelgoed, maar pure gen-manipulatie want onder natuurlijke omstandigheden kan je niet zomaar gericht genen wijzigen. Het Europese hof heeft in 2018 bepaald dat CRISPR-Cas onder de GMO-wetgeving valt. Toch voert de industrie dezer dagen de druk op de Europese Commissie weer op om CRISPR-Cas toe te laten. Want of we nu voor of tegen genetische manipulatie zijn, als daardoor een nieuw gewas ontstaat, dus met “nieuw DNA” dan is er iets gemaakt. En iets dat is gemaakt door technisch handelen, is patentwaardig.

Voor kleine kwekers en vermeerderingsinitiatieven is dit erg lastig. Het is niet altijd – beter: altijd niet – duidelijk of op een ras patent rust. Dat is moeilijk te achterhalen. Dus dan kan je het kruisen en veredelen doen met het risico op juridische vervolging of je kunt het uit je hoofd laten. Op die wijze ligt de macht bij enkele grote wereldwijd opererende bedrijven.
De helft van de wereldhandel in zaad is in handen van vier bedrijven: Bayer (eigenaar van Monsanto), Corteva, BASF (eigenaar van Nunhem) en ChemChina (dat eigenaar is van Syngenta). Die bepalen wat wordt geteeld. En zij beheersen pakweg tweederde van de wereldmarkt voor bestrijdingsmiddelen.

In dit artikel met de titel ‘CRISPR-Cas is geen wondermiddel dat alle problemen gaat oplossen‘ wordt uiteengezet waarom CRISPR-Cas tot niets leidt anders dan meer resistentie bij schimmels en andere plagen en nog grotere machtsconcentratie bij de multinationals.

Green Deal & Farm-to-Fork – Alles komt goed?

De Green Deal en de Farm-to-Fork strategieën die de EU heeft uitgesproken, hebben beweging gebracht in de tien jaar durende impasse voor de nieuwe zaadwetgeving. In 2021 legde de Europese Commissie drie opties voor herziening voor. Hiervan borgt slechts één de biodiversiteit, waarin ruimhartig wordt omgegaan met behoud van zeldzame rassen en amateur- c.q. hobbytuindersrassen. Een andere verbiedt zo ongeveer alles, ook het ruilen van zaad van streekgebonden rassen. Naar verwachting zal de Europese Commissie juni 2023 een nieuw voorstel doen voor wat betreft zaad en recht. Het Oostenrijkse Arche Noah gaat ook pleiten voor transparantie op de etiketten van zaadzakjes: welke vermeerderingsmethode is gebruikt, of het gewas zaadvast of hybride is en of het biologisch is dan wel dat er chemische bestrijdingsmiddelen nodig zijn, enzovoorts.

Aanleiding voor dit blog vormden artikelen in Down to Earth, februari 2023 en Arche Noah, Das Magazin für Vielfalt, februari 2023 en onze deelname aan de bijeenkomst van Stichting Zaadgoed op 3 maart 2023.