De bacterie en het brein

‘De Bacterie en het Brein’ is een zeer leesbaar boek van hoogleraar psychiatrie, Iris Sommer. Zij is een inspirerende vrouw die ook een beetje een media-persoonlijkheid is geworden. Dit boek gaat over de invloed van je darmen op je hersenen. Die is groot, maar hoe groot precies, dat weten we nog niet.

De volgorde van het boek volgt losjes het leven. Van geboorte tot dood en onderweg worden allerlei darm-hersen weetjes opgedist. Zoals ook hoe darmbacteriën een rol lijken te spelen bij kwalen zoals autisme en depressie. Iris Sommer schreef al meer boeken, bijvoorbeeld over het vrouwenbrein. Ze deed onder andere ook onderzoek naar hallucinaties, schizofrenie en de ziekte van Parkinson. In 2020 won ze een zak met geld van de Hersenstichting en daar doet ze nu onder de naam No guts No glory onderzoek mee. En er is natuurlijk het kookboek Voed je brein dat ze samen met de Hersenstichting maakte. Interessante kost.

Verrassend complexe simpelheid

Een kind dat wordt geboren doet dat in de lange lijn van ooit eerder op aarde geboren kinderen (ongeveer 108 miljard). Geboorte is telkens weer een wonder dat tegelijkertijd zo simpel lijkt. Niets is minder waar, in dit subtiele samenspel van vader, moeder, kind en volgordelijkheid grijpen veel details precies in elkaar. Als je daaraan gaat sleutelen, ook al is het soms met goede reden, gaat er vaak ook iets verloren.
Bijvoorbeeld een keizersnee (maar liefst 18% van de kinderen in Nederland wordt via een keizersnee geboren): hoewel het goed is dat het in medisch noodzakelijke gevallen mogelijk is, om moeder en/of kind te redden, levert een keizersnee voor de baby een duidelijk minder goede start op.

Er is steeds meer bewijs dat de darmflora van een via keizersnee geboren kind suboptimaal is en dat kan gevolgen hebben voor het immuunsysteem, waardoor keizersnee-baby’s vaker last krijgen van darmontstekingen, astma, eczeem en allergieën. En ook van overgewicht.

In begrijpelijke taal legt Iris Sommer uit hoe de mechanismen werken die dit veroorzaken. En los van die keizersnee bespreekt ze nog andere factoren in de eerste weken, maanden en jaren van een kind die, via de darm, een rol spelen bij de latere gezondheid. Zoals borstvoeding (heel goed), vroege blootstelling aan vieze dingen zoals huisdieren (goed) en antibiotica (niet goed).

Verbazende verbanden

Als je dit boek leest val je van de ene verbazing in de andere, althans, dat overkwam mij. Ik weet dan ook bijzonder weinig van deze materie af. Hoe sterk in ons lichaam alles verbonden is met elkaar. En hoe de verschillende onderdelen eigenlijk helemaal niet los van elkaar te zien zijn. En hoe weinig we van sommige dingen weten en begrijpen. Het is niet te doen om dit in een recensie als deze weer te geven. Er is veel te veel. Maar o zo boeiend.
Ik licht er maar weer iets uit: de darmflora verandert onder invloed van hormonen. Dat is een van de redenen waarom een vrouwenlichaam heel anders op dingen kan reageren dan een mannenlichaam. Bijvoorbeeld op voeding. Er is zelfs waarschijnlijk via de darm een verband met de verhoogde kans voor mannen op hart- en vaatziekten. Maar andersom werkt het ook: als de darmflora ontregeld is, bijvoorbeeld door gebruik van antibiotica, een voedselvergiftiging, of slechte voeding, heeft dat op vrouwen een ander effect dan op mannen. Iris Sommer roept dan ook op om allerlei interventies en middelen (zoals pre- en probiotica, maar ook voedingsinterventies) apart te testen op mannen en op vrouwen.
Recent verscheen ook een artikel dat kritisch is over het chemische middel glyfosaat (een landbouwgif) dat als veilig voor mensen wordt beschouwd, maar waarvan wetenschappers nu beginnen te denken dat het via onze darmbacteriën (die door glyfosaat worden gedood) toch erg slecht voor ons is. Er ontstaat een zogenaamde dysbiosis in onze darm; oftewel er is geen gezond evenwicht meer. Juist de goede bacteriën worden namelijk door glyfosaat aangetast. Met name lijkt er een verband met gluten-allergie. Maar er moet ook nog meer onderzoek gedaan worden naar dit verband omdat het beschikbare onderzoek niet allemaal wetenschappelijk volledig verantwoord is. Lees het oorspronkelijke artikel (in ‘Frontiers in Microbiology‘) hier of een wat activistisch maar leesbaarder nieuwsbericht hier.

Hoe houd je je buik (en dus je brein) tevreden

Gezonde voeding ondersteunt de goede bacteriën in onze darmen. Die hebben op hun beurt allerlei positieve effecten op de rest van ons lijf en op onze hersenen. Iris Sommer zegt: waar die gezonde darmbacteriën op zitten te wachten, zijn minder makkelijk afbreekbare koolhydraten. Daarmee voorkom je verstoppingen en zuurbranden, je hebt op de langere termijn minder kans op hart- en vaatziekten, maar je loopt ook minder risico hersenaandoeningen zoals depressie en dementie te krijgen. Je kunt er alleen wel winderig van worden.

En wat moeten we dan eten? Wat is dan goede voeding? Voedingsvezels, in elk geval. Die zitten in harde dingen, waar je goed op moet kauwen. Volkorenbrood, roggebrood, bruine rijst, appelschillen, uien, peulvruchten, noten. Mensen met tandproblemen kunnen minder goed kauwen en kiezen mede daarom vaker voor zachtere, vezelarme voeding. Ook Iris Sommer pleit er daarom voor om mondzorg (de tandarts) weer op te nemen in de basisverzekering. Maar goed, veel mensen vinden fijne, zachte voeding ook gewoon lekkerder. Luxer.

Ook belangrijk: variatie. Want als je gevarieerd gezond eet, krijg je ook een darmflora met een grote variatie aan verschillende bacteriën. En dat maakt je minder vatbaar voor infecties, of eigenlijk, het maakt je weerbaarder. Als één van de soorten bacteriën in je darm het loodje legt, zijn er nog voldoende anderen die de gaten kunnen opvullen. Daar is weer dat bouwwerk van biodiversiteit; hoe rijker, hoe steviger. Binnen in ons lichaam is dat hetzelfde als in de natuur die ons omringt. En ga tuinieren, met je handen in de aarde wroeten 🙂

Er is nog veel meer te vermelden over de relatie tussen voeding en gezondheid, en dat doet Iris Sommer dan ook. Lees dit boek als je er meer over wil weten – of kies een van haar andere boeken. Het is echt zeer interessante en relevante materie, en helder en begrijpelijk opgeschreven. En oja, gezien het recent zich ontwikkelende inzicht over de invloed van glyfosaat op onze gezonde darmbacteriën: eet zoveel mogelijk biologisch of in elk geval zoveel mogelijk gifvrij.

Lees ook op onze site:
Wetenschappers: Sterk bewerkt voedsel maakt mensen ziek en bedrijven rijk
Natuur en rijke aarde is goed voor de mens
Over kwakkelkleuters en gezonde voeding