De voedingswaarde van groenten en fruit

Een zeldzaam goed boek!

Ja, een zeldzaam goed boek. Een juiste, pakkende titel is misschien lastig te bedenken, de inhoud daarentegen is geweldig. Er is de laatste jaren heel wat geschreven over voedsel en name gezond eten. Dit is een absolute topper: Gedurende tien jaar verzamelde, analyseerde en vertaalde Jo Robinson wetenschappelijke rapporten over groenten en fruit tot een uiterst informatief, begrijpelijk en boeiend geschreven boek.

Eating on the Wild Side / Supergroente & Powerfruit

De boodschap is dat groenten en fruit eten misschien wel gezond is, maar dat het er wel om gaat welke groente je kiest.

Waar andere boeken vaak nader ingaan op een maatschappelijke trend of visie, behandelt Robinson de groenten- en fruitsoorten die we kennen en regelmatig (zouden moeten) eten. Ze zet de ontwikkeling van de voedingswaarde door de eeuwen heen voor ons op een rijtje. Per categorie schrijft ze over de herkomst, teelt en veredeling ervan, ze benoemt de gezondheidsaspecten en sluit af met tips voor gebruik en bewaren en in een enkel geval een leuk recept. En als klap op de vuurpijl geeft ze een lijst met aanbevolen rassen. We moeten dus voortaan erop letten die groenten en fruit te kopen.

We hebben moeite met de oorspronkelijke Amerikaanse titel èn met de Nederlandse titel. Beide dekken ze de lading niet. De lading is beter dan de titel. Eating on the Wild Side of Supergroente & Powerfruit. Zowel de Engelse als de Nederlandse titel roepen bij ons onjuiste associaties op. De een lijkt te refereren aan de hedendaagse hype van het wild plukken en de ander aan de trend van super foods. Daar gaat het ook niet over. Het gaat over de gezondheidswaarde van groenten en fruit – the wild side verwijst naar de vroegere gewassen die dichter bij de oorspronkelijke, wilde planten staan en gezonder zijn.
De oorspronkelijke versie heeft als opschrift: A radical new way to select and prepare foods to reclaim the nutrients and flavor we’ve lost. Bij de Nederlandse het het: Kies de beste soorten voor een lang, slank en gezond leven. De Engelstalige dekt veel beter de inhoud, de Nederlandse beschrijft een mogelijke verwachting als gevolg van de keus voor gezondere groenten- en fruitrassen. Ons iets te trendy. En dat is jammer.

Robinson geïnterviewd

Het universele advies om meer fruit te eten, is dus jammerlijk achterhaald: het ene ras is de andere niet.

Klare taal

Robinson gaat heel direct en pragmatisch op de feiten in. Klare taal, geen dogma’s. Van de appels kun je het beste de elstar en golden delicious links laten liggen; heel gezond zijn ingemaakte artisjokharten. En knoflook persen of hakken en tien minuten laten liggen voor u het de pan in schuift. Meten is weten.
De boodschap is dat groente en fruit eten misschien wel gezond is, maar dat het er wel om gaat welke je kiest en hoe je ermee omgaat. Schokkend is het verhaal over de ijsbergsla (zie verderop).

Claims

Ik kocht eind 2013 de Amerikaanse uitgave. Las er elke ochtend wat in tijdens het ontbijt.
“Maar klopt dat allemaal wel wat daar staat?” vroeg mrs. M toen ik iets opmerkelijks met haar deelde.
 “Ja. Het is Amerikaans. Achterin zijn vijfentwintig bladzijden opgenomen met verwijzingen naar onderzoeksrapporten. Anders was vast en zeker ze ge-sued,” antwoordde ik. En zo is het. Want dat is een garantie die het Amerikaanse, soms bizarre, rechtssysteem impliciet met zich meebrengt. De kans is immers groot dat er een rechtszaak tegen je wordt aangespannen als er onvoldoende gefundeerde uitspraken worden gedaan. Zeker in een boek als dit.

Lidl maakte voorjaar 2014 reclame met de boodschap dat ze de beste in groenten en fruit is. Dat is onwaar. De Reclame Code Commissie heeft Lidl veroordeeld en gesommeerd te ermee stoppen. Lees dit.

Lidl mag dan – niet meer! – roepen dat ze voor de vierde keer “de beste in groenten en fruit” is, het gaat er ook om welke groenten en fruit. Elstar appels? Absoluut niet. IJsbergsla? Lees gerust verder 🙂

Vier jaar later blijft ze dezelfde slogan gebruiken, doch met verwijzing naar het onderzoeksrapport. Het blijkt dat klanten van Lidl worden gevraagd naar hun tevredenheid over de groenten en fruit. Dat is nog steeds dubieus. Een klant van AH kan bijvoorbeeld negatiever zijn over het aanbod van die supermarkt, simpelweg omdat de AH consument wellicht hogere eisen stelt dan de bezoeker van Lidl.

Over ijsbergsla en bontontkalking

In het algemeen raadt Robinson aan donkere groenten te eten, dus beter paarse worteltjes dan oranje, dieprode bieten in plaats van witte of gele, enzovoorts.
‘Slasoorten met de meeste voedingsstoffen hebben twee makkelijk herkenbare eigenschappen. De eerste is de kleur. In het algemeen geldt dat de felst gekleurde groenten de meeste voedingsstoffen bevatten.’
Hoe donkerder, hoe roder, hoe paarser. Dat wijst op anthocyanen, krachtige antioxidanten die ons mensen voor heel wat onheil kunnen behoeden. De andere eigenschap is losbladigheid. Des te sterker de krop is gesloten, des te minder voedingsstoffen. Dat geldt voor witte kool, dat geldt voor ijsbergsla.

Hoe losbladiger de groente is, hoe meer zonlicht op blad is gevallen. De uv-straling van zonlicht is in principe schadelijk, maar planten maken, om zich te beschermen, antioxidanten met pigmenten aan die de schadelijkheid van zonlicht tegen gaan.

Bitter in de mond, houdt het hart gezond

Calcium (kalk) in groenten geeft een bittertje. Dat vinden wij mensen doorgaans niet lekker; het is daarom in heel veel groenten weggeselecteerd. De meest aansprekende voorbeelden zijn witlof en spruitkool. Die zijn slappe hap geworden. IJsbergsla is fris en knapperig. Maar ook een compacte, smakeloze sla. Het bevat zo ongeveer geen voedingsstoffen meer. Doch massa’s mensen denken dat als ze ijsbergsla eten, ze groenten eten en dus gezond eten.
Door de jaren heen is door selectie het kalkgehalte in groenten gedaald – osteoporose (botontkalking) bij ouderen is daarentegen toegenomen.

[Noot MergenMetz] Zou er een verband zijn? In 2011 leden 44 van de (toen) 309 miljoen inwoners van de VS aan afname van de botmassa. Dat is ruim 14%. In Nederland, 2010, leed ca. 0,25% van de bevolking (cijfers) aan osteoporose. Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw eten Amerikanen meer ijsbergsla dan alle andere verse groenten samen, met uitzondering van aardappels. De helft van de bevolking heeft nooit een andere slasoort gekocht dan ijsbergsla.

Big Bang Broccoli

Dit was over sla, maar minstens net zo boeiend is de ontmaskering van de o zo gezond geachte broccoli. Veel broccoli komt uit Spanje. En het is juist ook Spaans onderzoek dat leerde dat deze groente tussen oogst en het  moment dat u het eet, ongeveer alle voedingswaarde is verloren – 75% en meer. Daar zit dan wel circa tien dagen tussen.

Het onderzoek waaraan Robinson refereert is verschenen in Journal of Agricultural and Food Chemistry 51: 3029-34

‘De voedingsstoffen blijven alleen bewaard al je de broccoli direct na de oogst in de koelkast legt en binnen twee of drie dagen opeet. In het huidige systeem is dat echter niet mogelijk.’
Daar sta je dan met de campagne Big Bang Broccoli, die op 6 mei 2014 in Nederland van start ging……

Opmerkelijk detail: De tekst op de startpagina van de website van Big Bang Broccoli [inmiddels opgeheven] wijst er op dat er in de moderne media nog nauwelijks onderscheid is te maken tussen waarheid en leugen:

We are living in times in which you can design your life. One swipe or tweet can unchain a revolution. Truth and information were never so accessible. At the same time we were never surrounded with so many lies. It is money that decides which stories get told. Often the truth doesn’t get sold because it hasn’t got a logo, no commercial. So we took on a challenge! We gathered world’s smartest advertising companies to tell the truth and design a story. They were eager to help….. The outcome is this campaign.

We vergeven het de campagnemakers; ze hadden het boek van Robinson kennelijk nog niet gelezen.

Industrialisatie van de landbouw

Sinds enige tijd weten we dat de groenten en het fruit vandaag de dag arm zijn aan fytonutriënten. Dat zijn stoffen die gezond zijn en in principe de kans op allerlei kwalen en aandoeningen verminderen. Maar ja, al sinds de mens landbouw bedrijft kruist en selecteert ze soorten en rassen op smaak. De laatste decennia is dat verworden tot industrialisatie – de voedselindustrie.

Laat uw voeding uw medicijn zijn en uw medicijn uw voeding (Hippocrates)

Op 24 juni 2014 kwam ’s middags het CGN/Stichting De Oerakker/Netwerk Eeuwig Moes bij ons op bezoek. Het was de voorjaarsbijeenkomst van de mensen die geven om biodiversiteit en oude groenterassen bewaren en vermeerderen.
“In 1923 was het zo dat men zei: Dit is de lekkerste sperzieboon. In 1965 zei men bij de introductie van een nieuw ras: Deze is makkelijk machinaal te oogsten. In 1998 was het: Deze sperzieboon is uitstekend industrieel te verwerken,” vertelde een van de bezoekers. Bij de industrialisatie van de voedselverwerking is niet alleen voedselveiligheid in het geding, maar wordt ook voedingswaarde opgeofferd voor gemak van verwerking.

Het is zo’n boeiend boek

En zo staat er veel meer boeiends in dit boek. Tomaten? Na tweeduizend jaar knutselen aan tomaten, blijken de meest gezonde de ingeblikte tomaten te zijn. Die worden immers rijp geplukt en binnen een paar uur verwerkt. Ze bevatten het meeste lycopeen. En prachtig is het verhaal over de suikermaïs die vandaag de dag zo populair is. We lezen dat een indiaan, Squanto, de Pilgrim Fathers de maïsteelt leerde en dat zoete maïs (in het Engels sweet corn, waarom in het nederlands geen suikermaïs?) al bij de Irokezen bekend was. Maar dat was niet zoet genoeg, naar de Amerikaanse smaak. De Amerikanen namen kernproeven op het eiland Bikini. Een van de bijzaken was om erachter te komen welke invloed radioactieve straling op plant en dier heeft. Enfin, u raadt het al. We gaan er niet verder over schrijven, koop het boek maar. Nou, nog één dingetje: hak of knijp knoflook en laat het tien minuten rusten voor u het in een saus of stoof schuift. Het is een praktische tip die heel makkelijk thuis in de praktijk is te brengen. 

Nederlandse vertaling vs oorspronkelijke

We hebben de Nederlandse vertaling vergeleken met de oorspronkelijke. Koop gerust de Nederlandse. In essentie is er weinig verschil. En het gaat om de onderliggende boodschap in dit boek.

De Nederlandse versie heeft het over fytovoedingsstoffen (964 hits op Google), in het Engels praat Jo Robinson over phytonutirents – fytonutriënten (15.400 hits).
Vertalen van dit soort boeken blijft een lastige klus. Eigenlijk zou het voor de West-Europese, Nederlandse, markt opnieuw moeten worden bewerkt. En dat betekent: opnieuw onderzoek (zie bijvoorbeeld de cijfers over botontkalking). En dat is duur.
Veel rassen die worden genoemd, zijn typisch Amerikaans. Gelukkig is er wel iemand met enige rassenkennis bij de vertaling betrokken geweest, want hier en daar staan namen vermeld die niet in de Amerikaanse versie voorkomen. En lang leve de globalisering: een deel van die Amerikaanse rassen zijn ook in ons land te krijgen – zaad of planten.

De Amerikaanse farmers market is nog niet de Nederlandse – ja wat, uh, boerenmarkt? Streekmarkt? Kennen we dat fenomeen? Dus als Robinson zegt dat bepaalde rassen blauwe bessen goed zijn, dan staat er kennelijk op een Amerikaanse boerenmarkt een bordje bij elk kistje, zo stellen we ons voor.

Voor aardappelen zijn we in ons land inmiddels zo ver dat we roseval, nicola, eigenheimers en nog een paar rassen kennen – Oh nee! Sorry: Supermarkt Albert Heijn zwenkte een paar jaar geleden juist de andere kant op en onderscheidt alleen ‘oma’s kruimige’, krieltjes, stamppotaardappelen, vastkokende, roodschillige et cetera. Aan rasnamen doet Appie niet meer.
De Nederlandse versie van Eating on the Wild Side maakt onderscheid tussen truffelaardappel en ‘vitelotte noir’. Dat is een en dezelfde. Bij sla is ‘merveilles des quatres saisons’ er bij gekomen, maar dat heet hier gewoon vierjaargetijdensla. En bij de asperges duikt de argenteuil op, als een heldergroene. De argenteuil is een oud zaadvast ras die bij ons voornamelijk voor de klassieke witte asperges wordt gebruikt. Maar ja, Amerikanen kennen eigenlijk de witte asperges niet.

Wat met onze knuffelprof Katan?

Wat moeten we met onze knuffelprof Martijn Katan? In het boek van Robinson wordt heel vaak aan de gezondheidswaarde van antioxidanten gerefereerd. Zij baseert zich op vrij recente onderzoeken (t/m 2012). Katan echter beweerde in Tros Radar van 26 november 2012 dat de wetenschappelijke theorie dat antioxidanten de gezondheid zouden beschermen, twintig jaar geleden een heel legitiem idee was maar “[….] het bleek niet zo te zijn. Ja. Jammer maar dat gebeurt ons om de haverklap in de voeding, dus dat [dossier] is onder de serieuze onafhankelijke [deskundigen] afgelegd.”
Kan Katan ook wel eens ongelijk hebben?