BIO – De revolutie eet haar eigen kinderen op

Met vriend en auteur en landschapsjournalist Martin Woestenburg reizen we naar de BioBeurs in de IJsselhallen in Zwolle. Onderweg mijmeren we over de betekenis van biologisch. Als het gaat om land- en tuinbouw is het onomstotelijk goed voor de bodem, planten, dieren en mens. Want geen bestrijdingsmiddelen en geen kunstmest. Maar is BIO altijd goed? Is EKO beter?

Lees hier ons bezoekverslag en over Nel Schellekens haar presentatie.

---

Religieuze trekken

Voor een deel van de mensen heeft het begrip ‘biologisch’ bijna religieuze trekken aangenomen. Ze prediken het alsof er niets anders meer kan en mag bestaan. Natuurlijk moet je als biologisch agrariër voor een gezonde bodem zorgen en niet de tactiek van de verschroeide aarde toepassen. Vroeger heette dat uitgemergelde grond achterlaten.

Maar wat te denken van biologische palmolie, waar tropische wouden voor worden gekapt? Plastic verpakkingen en aluminium bakjes? En de blauwe bessen uit Chili die we midden in de winter op de BioBeurs 2017 zagen. Weliswaar biologisch, maar komt per vliegtuig? Waarschijnlijk ook nog eens te vroeg geplukt in verband met afrijpen en houdbaarheid. We zagen op de beurs voldoende producten waar ecologisch gezien vraagtekens bij kunnen worden geplaatst. Wat is erger? Het gesleep met voedsel over de aarde of juist seizoensgebonden eten en soms van een boer in de regio die alleen als het nodig is een bestrijdingsmiddel gebruikt?

---

Soms lekker, biologisch, misschien eerlijk

Oké, groenten uit eigen moestuin, daar kan niets tegenop. Maar het grote misverstand is dat biologische producten ook lekker zijn en van goede kwaliteit. Dat is lang niet altijd het geval. Misschien maakt de gedachte dat u een biologisch product eet ze wel smaakvoller. Dat is een psychologisch bijeffect. Zo vinden wij (MergenMetz) over het algemeen de producten van De Nieuwe Band beduidend beter dan die van Ekoland. Dat is geen psychologisch bijeffect 🙂

Martin haalt het Slow Food motto aan: Lekker, Puur en Eerlijk.
“Je kunt puur door biologisch vervangen. Bij de rest kan je je vraagtekens plaatsen,” zegt hij.
Slow Food is niet synoniem met biologisch. Vaak wel of bijna-biologisch. Een kleine producent die met liefde en aandacht iets moois maakt, strooit heus niet rijkelijk met de gifpot, additieven, hulpstoffen et cetera. Dat kan hij een of twee keer doen, maar daarna koopt niemand meer bij hem.

---

EKO en BIO

---

Het EKO-keurmerk is al behoorlijk oud. Maar dat is internationaal in de oorspronkelijke betekenis vervangen door BIO. Het groene vlaggetje van de EU; het woord ‘biologisch’ en de drie letters BIO horen daar bij. In Nederland certificeert Stichting SKAL biologische bedrijven en controleert deze jaarlijks.

Maar Stichting EKO is er nog steeds. Zij voert het EKO-vignet, dat misschien wel nog steeds meer bekend is dan het groene vlaggetje. Per 2017 gaat Stichting EKO verder dan biologisch.
“EKO-boeren willen meer,” staat in een brochure ‘EKO Stappen verder met biologisch.’
“Voor een EKO-licentie committeert elk boerenbedrijf zich jaarlijks aan concrete verbeterstappen binnen twee zelfgekozen EKO-thema’s.”
Dat gaat in 2017 in. Het is voor de buitenstaander een beetje raden uit welke verbeterpunten een ondernemer kan kiezen en wat de normen voor ‘verbetering’ zijn. Op de website is niets te vinden. De brochure spreekt van twaalf aandachtsgebieden:

EKO is dus BIO+. Voor de consument wordt het er niet transparanter op, terwijl dit voor de producenten die het EKO-vignet ambiëren wel een van de verbeterpunten is (links boven).

---

Teleurstelling

“De revolutie eet zijn eigen kinderen op,” zegt Waddenbaas Duco op indringende toon. We hebben al enkele uren rondgelopen op de beurs. Het is tegen drieën en we zijn op de terugweg van het ‘food plein’ (voedselplein) richting uitgang en treffen hem bij de stand van Waddendelicatessen. Het is een jaarlijks rendez-vous, want buiten deze beurs zien we elkaar sporadisch.

---

Duco weet nog dat we in 2016, met onze andere hobby ClearChox, zelf deelnamen aan de BioBeurs. Dan hebben we het over kwaliteitschocolade van goede afkomst.

Bij voorkeur gemaakt in het land van herkomst. Vergelijk het met de betere wijnen.
De BioBeurs was voor ClearChox echter een teleurstelling. Maar leerzaam. Simpel gesteld: De biologische groothandels en de meeste winkeliers waren nauwelijks geïnteresseerd. Onze chocolades werden te duur bevonden. De biologisch winkelende consument zou het geld er niet voor over hebben, zei men. Vivani voor € 1,90/100 gram lijkt de norm, weliswaar met BIO-keurmerk, maar voor de rest kan je je bij die prijs van alles afvragen. (Lekker? Eerlijk?)
De ironie wil dat in 2016 winkels die niet apert als biologische bekend staan, zoals Simon Lévelt en Dille & Kamille, juist wèl kozen voor merken die ClearChox vertegenwoordigt. Hoezo te duur?

---

Supermarkten nemen het over

“De biologische winkels zijn hetzelfde lot beschoren als de bakkers en de slagers,” zeg ik tegen Duco. “Toen de supermarkten vers brood en vlees gingen verkopen, gingen de zaken ten onder die zich niet onderscheidden door kwaliteit of assortiment.”
Waarop Duco mij aankeek en sprak: “De revolutie eet zijn eigen kinderen op.”

Hij stelt vast dat het kleinschalige verdwijnt en hoe het marktaandeel van de supermarkten als Albert Heijn, Jumbo, en ja, zelfs Lidl, groeit. En dat wordt grootschalig aangepakt: Klassieke voedselgiganten als Friesland Campina en Wessanen, om het bij Nederlanders te houden, bedienen hen. En de supers sluiten contracten met grote landbouwers en glastuinbouwtelers.

---

“Ik ken diverse kleine, fijne biologische telers die het niet meer redden en het voor gezien houden,” vertelt hij. Groothandels als Udea, Natudis en Odin hebben, in reactie op de prijsstelling voor biologische producten bij de klassieke supermarkten, hun eigen biologische winkelketens (Ekoplaza, Estafette, Natuurwinkel).
Juli 2016 meldt Distrifood, het vakblad voor de supermarkten, dat biologisch bij de supermarkt veel goedkoper is dan Ekoplaza, Estafette en andere zaken. Er is desondanks dus nog een lange weg te gaan.

---

De idealisten zijn moe

De strijdbare generatie die met idealen de biologische winkels startten zijn moe of gaan ten onder. Het liefst bestellen ze nog bij één groothandel, dat is wel zo makkelijk in de administratie. En als ze in moeilijkheden verkeren “helpt” deze groothandel hen met financiering of koelapparatuur. Het is zoals de brouwerijen bars en cafés in hun ijzeren greep namen.

---

We zullen zien

De romantiek is er af. De grootste horde lijkt te zijn genomen. Biologisch heeft haar weg gevonden naar de supermarkt en ‘tweederde van de Nederlanders eet wel eens biologisch’ schrijft Bionext. En dan bedoelen ze niet dat vliegje dat per ongeluk wordt ingeslikt.

De voedselwereld en –industrie is een segment in beweging. We kunnen het wetenschap noemen, maar het is allemaal nog jong. Het eerste echte en in veel landen verboden insecticide DDT stamt uit 1939. De ware voedselindustrie ontstond rond de Tweede Wereldoorlog; goedkoop en houdbaar voer voor de soldaten was een van de drijfveren.
Dus duizenden jaren werd op behoorlijk natuurlijke wijze ons voedsel verbouwd en bereid. De intensieve landbouw en de voedselindustrie met al haar minnen is nog geen honderd jaar oud.

Het lijkt nu aan Stichting-EKO om meer inhoud aan BIO te geven.

---

Nieuwe wegen in de regio

Gelukkig zijn er ook biologische winkels die weten waar het uiteindelijk om gaat. Ze herpositioneren zich tot een centraal verkooppunt voor producenten uit de regio. Zoals Lazuur in Wageningen en Gimsel in Rotterdam.

Naschrift 24 januari 2017
In een gesprek met een producent van een biologisch, misschien wel BD, topproduct, vertelt deze dat hij niet meer op de BioBeurs is.
“Wij richten ons op de speciaalzaken,” luidt de verklaring. Als ik uitleg wat ik had geschreven over de teloorgang van de biologische winkels (alles hierboven, dus), zegt hij:
“Heel veel biologische winkels minnen [draaien verlies]. Ze hebben jarenlang achterover geleund en leuk verdiend, want de biologische markt groeide vanzelf wel.”
Waarvan akte.