Yacobat – yacon en bataat

Op 28 maart 2019 waren we aanwezig bij een bijeenkomst van Yacobat, een project waarin onderzocht wordt wat de beste teeltrassen van zoete aardappel (bataat) en yacon (appelwortel) zijn voor Vlaanderen, België en de Lage Landen.

Vives Hogeschool in Roeselare (nabij Kortrijk) kent de opleiding Biotechniek en Angelo Dewitte is daar docent-onderzoeker en coördinator van het veredelingsproject dat de naam Yacobat heeft gekregen. Januari 2019 vroeg hij of wij het goed vonden een link naar onze recepten te plaatsen. En zo ontstond een contact, met als resultaat een bezoek aan een bijeenkomst van twee uur – pakweg drie uur durende reis naar Roeselare en drie uur durende reis terug. Maar het was het waard.

Er waren circa achttien personen in een leslokaal. Een viertal van Vives, de anderen meest telers die allerlei rassen op hun land testen en de gegevens c.q. ervaringen melden.

De avond valt in twee delen uiteen: bataat en yacon. Het eerste deel is uitvoerig, want veel consumenten zijn al bekend met zoete aardappel, dus schuift de focus naar betere rassen om in onze contreien te telen. Met yacon is het anders: deze groente is nog schier onbekend. De focus dient daar te liggen op het bekend maken ervan.

Bataat (Ipomoea batatas)

Men onderscheidt – in dit project – dertien rassen of cultivars. De meeste zijn gepatenteerd. Die worden onder licentie geteeld, dus vermeerderen en voor teelt verder verkopen van stekken is niet toegestaan. Maar je mag er wel nieuwe kruisingsproducten mee maken.

“Beauregard is zo ongeveer de enige die licentievrij is, heeft een goede opbrengst en is daarom populair,” licht Angelo Dewitte toe.

De bataat of zoete aardappel is wereldwijd een veel gegeten groente. Er zijn eindeloos veel rassen, een snelle scan zegt dat er al 57 in Zuid-Afrika zijn en 78 in Brazilië. Een ras is immers een variant die het op een bepaalde plek, in bepaalde omstandigheden goed doet. En daar (dus) wordt vermeerderd. In zoete aardappel-termen: van de goed producerende plant, neemt men stekken en teelt zo verder.

Ze zijn er in veel kleuren, paars, oranje, rood, wit. Maar de consument is gewend aan de oranje knol en oranje vruchtvlees. Die kleine rugbybal. Niet te langwerpig, maar een mooie lange ellips.
Maar een ras als Violetta lijkt eerder op een schorseneer, zo leren we. En ook haar vruchtvlees is paars. Die zal de consument niet snel kiezen. Het ras Orleans daarentegen is een iets dikkere ellips, maar wel goed. Net als Beauregard.

Een van de telers vertelt hoe hij het blad heeft verkocht. Een Chinees restaurant nam het van harte af en het wordt ook in sommige Afrikaanse landen als spinazie bereidt. De teler plukte één keer per maand.
“1 cm steeltje eraan laten zitten. En het is een week houdbaar in de koelkast,” voegt hij eraan toe.

Thuis gekomen googlen we wat: het schijnt een zeer gezonde bladgroente te zijn en in China is het een kwestie van wokken met wat knoflook en sojasaus.

Om te zien hoe de verschillende rassen presteren, is Orleans als referentie gebruikt. Deze levert grosso modo twee kg oogst per plant.
Angelo Dewitte presenteert grafieken van de opbrengsten van de diverse rassen.
“We zien dat de opbrengst van verschillende rassen afhankelijk is van de grond en misschien ook van de teler,” zegt hij erbij. “Verder uit elkaar levert een hogere opbrengst per plant, maar je hebt minder planten per hectare. Wij raden drie op een meter aan.”

Genetische clusters

In 2019 worden zes rassen van verschillende leveranciers getest. Orleans, Erato – deep orange, Erato – violet, Covington (lange teeltcyclus), Indo Sweet en Beauregard. Over Erato blijkt later dat dit vermoedelijk een marketing-naam is. Ze worden geleverd door het Duitse bedrijf Volmary.

Deze test waarschijnlijk verschillende rassen op geschiktheid en brengt ze dan onder een eigen naam Erato – xyz op de markt. De gelijkenis van de Erato’s met andere gangbare rassen is identiek. Zo lijkt Erato – Orange verdraaid veel op Jewel. Earot White kan wel eens Georgia Jet zijn en Erato Deep Organge is vermoedelijk Evangeline.

Impomoea batatas ‘Angelo’

Vanaf 2020 wil men met eigen selecties gaan testen. Nu worden in de kassen van Vives zaad van kruisingen gezaaid en van de tien beste worden dan stekken genomen. Die worden aan veldproeven onderworpen.
“Dat wordt het ras Angelo,” grapt een teler. Wie weet.

Angelo vertelt dat hij de bataten geënt heeft op een “onderstam” van de sierwinde, de sier-ipomoea die bij menig tuinier bekend is. Morning Glory (Heavenly Blue) is een hele bekende fraai blauwe.

(Of hij die gebruikt, heeft hij niet gezegd. Maar ze is wel mooi. Daarom een plaatje.)

In de kas wordt met de hand gekruist, maar er wordt ook in het veld gekruist, d.w.z. men plant verschillende stekken door erlkaar uit. Dan doen de insecten de bestuiving en weet je niet wat de vaderplant is. Maar is dit noodzakelijk? Als het een mooie nieuwe variëteit oplevert?

De planten klimmen en bloeien in juni. Vanaf september wint Angelo zaad. Het fijne is dat op deze wijze de plant kan worden teruggesnoeid en dat hij vervolgens weer uitloopt, en bloeit. Ipomoea zijn geen zelfbestuivers. Angelo bestuift met de hand. De kiemduur van het zaad is slechts zeven dagen.
We gaan het beleven, volgend jaar (als we er bij mogen zijn).

Naast vorm en teeltgemak telt ook de smaak. Evangeline en Burgundy scoren erg goed. Het nadeel is dat Evangeline niet zo’n goede teeltopbrengst kent.

Eerst eten, dan kruisen

De avond wordt besloten met yacon. Alle aanwezige telers blijken ook dit gewas te telen. Angelo vertelt dat ze bij Vives over elf rassen beschikken, maar dat yacon toch echt eerst bekender moet worden bij de consument. Anders heeft selectie en veredeling weinig nut.

U heeft natuurlijk allemaal gelezen over de teelt van yacon in uw moestuin. Niet? Kijk dan hier. Normaliter gebeurt vermeerdering door de broedbollen.
Wil je veredelen, dus kruisen, dan moet dat uit zaad. Yacon bloeit laat. Dus heeft men bij Vives stekken met bloei-inductie (het begin van bloemvorming) genomen en die kweekt men op in de kas. Dat was niet eenvoudig; slechts 20% sloeg aan. Maar aan de andere kant bloeiden ze al op geringe hoogte in de verwarmde kas.

“De verlichting in de kas maakt voor de bloei niet veel uit, wel voor de groei van de stek,” licht Angelo toe. Omdat het vermeerderen uit zaad een behoorlijke noviteit is, is niet bekend of de planten zelfbestuivers zijn. Daarvoor moet nog wat Spaanstalige literatuur op worden nageslagen.
“Wel vormen zich eerst de stampers en pas later de meeldraden.” Dat duidt op kruisbestuiving. De stampers staan in een ring aan de buitenkant van de bloem, de meeldraden in het midden.
“Nu al hebben we de eerste zaden, zo’n twee à drie millimeter in doorsnee. Maar verder weten we nog niets over kiemrust en dergelijke.”
Wij hebben onze hand opgestoken bij wijze van aanmelding om de elf rassen te testen. Hoeveel er wereldwijd zijn, is onbekend. In Peru telt men dertig rassen. Dat zal het wel zo ongeveer zijn, daar yacon niet zo verspreid is als de bataat. Nog niet.

Yaconijs

Het yaconijs dat we geserveerd krijgen is een heuse traktatie. Het is fraai lichtgroen van kleur. Het heeft wel iets van pistache-ijs, maar dit is door oxidatie – geschilde yacon verkleurt.
“Het is versie 83 van yaconijs,” verzucht Angelo. “Het is nog ietwat korrelig.” Geen probleem, vinden wij. Het is fijn mondgevoel.
Het Yacobat-team is naarstig op zoek naar commerciele toepassing. Yacon voor suikervrij ijs is er een van. Maar er is ook te denken aan chips of drogen voor granola.

Naschrift 6 april 2019
Kort nadat we dit artikel hebben gepubliceerd, legen we de brievenbus. Het April-magazine van groothandel Hanos zit erbij. Op pagina 22-23 wordt duidelijk hoe de misverstanden de wereld in komen. Een zoete aardappel is oranje en ovaal. Volgens Hanos. (Nu hebben we ook wel eens paarse op de groentenafdeling aangetroffen.) Angelo Dewitte c.s.