10 december 2025 verscheen het boek ‘Anders kijken, over partnerschap met de natuur’ van Elke van Riel en Matthijs Schouten. Dat wil zeggen: Van Riel sprak met de natuurfilosoof Schouten en schreef dit mooie boek. De boekpresentatie vond op 12 december plaats in een grote collegezaal in het Aurora-gebouw van Wageningen Universiteit.
Leestijd: 8 minuten
Inhoudsopgave
De rode draad is de partnerschap van het leven op aarde, waar de relatie van enerzijds de mens met wat anderzijds natuur wordt genoemd, belangrijk is.
Er waren ongeveer vijfhonderd mensen aanwezig. Schouten zelf is van enige leeftijd, maar het doet deugd dat het overgrote deel van de toehoorders jonge(re) mensen waren. (En dan bedoelen we zeker niet louter studenten.) Dat betekent toch dat de maatschappelijk bewustzijn van de mens en haar rol op deze aardkloot verandert. Ten goede.
Het was al met al een inspirerende middag die een tweetal presentaties kende, waaronder een korte film, en een gesprek tussen Schouten en Van Riel.
Dassenbos
Paul Roncken, directeur van Natuurcollege, leidde het programma en gaf de eerste presentatie. Hij grapte dat we in de enige collegezaal van de WUR zaten met uitzicht op de natuur. Dat blijkt een eeuwenoud stuk bos te zijn met de naam Dassenbos. Roncken betoogt dat we in een periode leven van cognitieve dissonantie. Oftewel ons gedrag wijkt af van wat we denken. Anders gezegd: 71% van de Nederlanders vindt natuur heel belangrijk, maar ons dagelijks gedrag toont anders. (Zoals dat jonge mensen zijn zeer betrokken met milieu en natuur, maar ze blijken ook vaker met het vliegtuig op vakantie te gaan.)
De grafiek die Roncken toont spreekt boekdelen: in onze jeugd en op latere leeftijd voelen we ons meer betrokken bij de natuur. In de tussenliggende periode zijn we bezig met geld verdienen, een huishouden stichten en alle bijkomende zaken. En een deel van de mensen zijn op latere leeftijd volledig losgezongen van de natuur.
Gemeenschap van leven
Roncken toont een verkorte versie van pakweg tien minuten, van de film Een Gemeenschap van Leven. (Een deel ervan blijkt opgenomen in wat wij ‘onze verlengde achtertuin’ noemen: bij de Wodanseiken.) In dit stukje film maakt Schouten ons duidelijk dat dat bomen en allerlei grote en kleine beestjes onze partners zijn, dat we samenleven. En dat betekent automatisch dat ze, net als de mens, ook rechten hebben. Waarom niet? Hij pleit daarom voor het opheffen van het woord natuur. Want dat zorgt voor onderscheid: tekenend is bijvoorbeeld dat Natura2000-gebieden op kaarten zijn ingetekend – dat is natuur – en pal ernaast ligt agrarisch gebied. Zo’n grens is welbeschouwd eigenlijk raar.
45 seconden trailer
Rechten voor de natuur
Jessica den Outer is jurist en houdt zich, in de Stichting Rechten van de Natuur bezig met, ja, de rechten van de natuur. We kunnen namelijk alles wel in vakjes verdelen: dit is agrarisch, dit is natuur, maar, zo zegt ze: “Regels alleen gaan niet helpen.” Interessant is de gedachte dat we in ons dagelijks leven te maken hebben met objecten en subjecten. Objecten zijn levenloze, statische dingen. Subjecten zijn niet statisch. Mensen zijn subjecten, rechtspersonen. Een bedrijf (B.V. of N.V.) is ook een subject en rechtspersoon. “Waarom kan een bedrijf wel een rechtspersoon zijn en natuur niet?” vraagt zij. Tot haar vreugde ziet zij dat meer en meer gemeenten in Nederland natuur rechten geven. Ecuador gaf in 2008 rechten aan de natuur. [Met succes werden mijnbouwplannen in beschermde gebieden middels rechtszaken afgestopt. Het gevolg is dat er dit jaar, 2025, in dat land stemmen opgaan om deze rechten weer af te schaffen, MergenMetz]
Den Outer constateert dat jongeren het geen gek idee vinden dat de natuur bestaansrecht heeft.
Eigendom
Interessant is de gedachten over eigendomsrecht. We zetten een hek (Duits: Zaun, Engels: town, tuin) om een stuk grond en zeggen: dit is van mij. Is dan al het leven dat daar heerst ook automatisch van jou? Sowieso trekt de natuur zich in principe niets aan van het hek. De natuur is niet in hokjes te vangen, ook nu niet. Maar de gedachte is interessant. (Het sluit mooi aan bij Om de tuin geleid – de tentoonstelling in het Noordbrabants Museum.)
Natuurinclusief
Als laatste onderdeel van de middag, spreken auteur Elke van Riel en Matthijs Schouten met elkaar. Net als in het boek ‘Anders kijken’, poneert Van Riel vragen en stellingen, waar Schouten op in gaat. In het midden staat, symbolisch, een lege stoel. “Die is voor de natuur,” zeggen ze. Het is een interessante dialoog en Schouten spreekt rap. Zo zegt hij een hekel te hebben aan natuurinclusief. “Dit impliceert onderscheid. De natuur mag ook meedoen,” verklaart hij. Vriend Martin Woestenburg, die naast mij zit, bromt: “Dat zie je ook bij natuurinclusief bouwen: integreer nestelruimte in de gevel. De natuur mag ook meedoen.”
Welke soort wilt u dat het eerst uitsterft?
Schouten, die vele jaren in dienst was van Staatsbosbeheer, spreekt over onze manier van onderlinge omgang en de natuurverbondenheid in Nederland. We moeten leren ‘Anders kijken’. En toegegeven, wat hij allemaal vertelt inspireert enorm.
“Altijd als een vergadering begint, is het met: punt 1, de agenda, punt 2, de notulen van de vorige keer, enzovoorts.” Formeel, strak, procedureel. Hij vindt dat ergerlijk. “Waarom niet eerst aan iedereen vragen: wat vond je vorige week het lekkerst om te eten? Of: welke soort wilt u dat het eerst uitsterft?”
‘Anders kijken’, want daar gaat dit allemaal om, raden wij van harte aan. Het is bespiegelend, het is inspirerend, het opent ogen en maakt ons bewust van de relatie die wij hebben met alles in onze omgeving. We moeten anders kijken. En dan zien we waarom dingen gebeuren zoals ze gaan, maar ook dat we aan het kantelen zijn. Kantel mee. De maatschappij verandert en zo ook het besef dat we deel zijn het geheel op deze aarde We kunnen niet zonder, we staan er niet boven. ‘De natuur’ is niet iets is dat achter het hek begint.
| Titel | Anders kijken – over partnerschap met de natuur |
| Auteurs | Elke van Riel (praat met Matthijs Schouten) |
| Uitgever | Noordboek |
| ISBN | 978 94 6471 4098 |
| Verschenen | 10 december 2025 |
| Prijs | € 22,90 voor een gebonden boek |
| Verkrijgbaar bij | Koop het bij een boekhandel van steen en cement. Maar als je online wenst te winkelen, raden we deze webwinkel aan. |
Over het boek
Het boek ‘Anders kijken’ is door Elke van Riel in de stijl van een interview geschreven: heldere vragen en stellingen met kortere en langere antwoorden of betogen van Schouten. Het voorwoord van Van Riel is kort en aansprekend. Ze gaat in op de huidige toestand van de wereld, de onzekerheid die daarmee gepaard gaat, maar ziet ook allerlei nieuwe initiatieven.
“Over deze grote – en kleinere – vragen wilde ik graag in gesprek gaan met filosoof, ecoloog en boeddhist Matthijs Schouten.” Dat werd dit boek. ‘Anders kijken’ is in drie thema’s gedeeld: geloof, hoop en liefde.
Geloof: wie denken we te zijn?
Ons mens- en wereldbeeld verandert ongekend snel
Van Riel leidt dit eerste deel van ‘Anders kijken’ in met voorbeelden. Zoals het Wereld Natuur Fonds (WNF) dat nu als slogan heeft “Be one with nature” en vijftig jaar geleden was het “Natuurbehoud is zelfbehoud“. Of de VVD-minister Christianne van der Wal die dondersgoed begreep waar het om ging, maar opgevolgd door Wiersma van de BBB (over anders kijken gesproken). De verandering gaat met horten en stoten, zullen we maar zeggen. Dat leidt tot vragen als: “Veel mensen zéggen nu wel dat we als mens ook natuur zijn, maar toch stemt een groot deel van de Nederlanders op partijen die weinig op hebben met de natuur. Hoe is dat te rijmen?”
Of: “Klimaatwetenschappers en ecologen kijken al naar allerlei relaties en waarschuwen dat we gevaarlijke tipping points naderen in klimaatsystemen en dat ecosystemen op instorten staat. Waarom handelen we daar niet naar?” Het antwoord van Schouten moet je zelf maar lezen. “We leven in een waanzinnige tijd” is de laatste zin ervan.
Hoop: Eilanden worden een archipel
Aan de slag met een ander verhaal over de wereld
Het lijkt een vanzelfsprekend thema in ‘Anders kijken’: hoop doet leven. De eerste vraag aan Schouten is dan ook: “Waar ontleen je vooral hoop aan?” Dat blijkt de snel groeiende en sterker wordende onderstroom te zijn, die hij waarneemt. Je kunt zeggen dat de verhuftering van de maatschappij, die pakweg vijftien jaar geleden voor het eerst werd benoemd, nog steeds voort raast, maar aan de andere kant ontstaan allerlei initiatieven als Land van Ons, Herenboeren, Héérlijk van hier en ja, voedselbossen. In de bouwwereld is natuurinclusief bouwen opgepakt, er worden bouwmaterialen hergebruikt et cetera. Maar ook hier gaat het met horten en stoten. En [om aan te sluiten bij Den Outer] de natuur krijgt in meer en meer gemeenten rechten. Natuur is niet langer een linkse hobby, doch “In de bovenstroom zit nog steeds het idee: de wereld is van ons en we kunnen ermee doen wat we willen.”
Hoop leeft. Het borrelt overal, maar helaas komen ook populisme en fascisme op. En Trump. “De wereld is op dit moment volkomen aan het verdwazen.”
Liefde: waarom je altijd van betekenis bent
Op zoek naar herverbinding met de natuur
Liefde lijkt het meest diverse deel van het boek ‘Anders kijken’. Het gaat over plantintelligentie, over rituelen, chaos en de haat van extreemrechts jegens transgender mensen, de vraag waarom fascisme telkens weer opkomst doet, natuur in de stad, het lied ‘Tree, tree what do you think of me‘, America First (zelfzucht), en de haiku van Matsuo Bashõ, Japanse dichter uit de 17e eeuw. Het lijkt een rare haiku, maar, zo legt Schouten uit, het is een uiterst diepzinnige:
Wanneer je goed kijkt,
bloeit er een herderstasje
onder de heining!
Matsuo Bashõ
(Tijdens het gesprek met Van Riel in de collegezaal, haalt Schouten dit ook aan. En hij zegt tegen het publiek: “Kennen jullie het herderstasje? Het is een klein onkruid, dat in dit geval onder de heg groeit.” Onkruid? Hoorden we dat goed, meneer Schouten?)
De Kleine Matthijs
En het boek ‘Anders kijken’ eindigt met de veelzeggende, grappige anekdote over De Kleine Matthijs. Schouten vertelt het in de zaal, maar het staat ook op een van de laatste bladzijden van het boek. Dus dat moet je zelf maar lezen.
