(Naakt-)slakken

Origineel: 25 september 2017, regelmatig bijgewerkt. Laatste update: 28 juli 2024

Leestijd: 11 minuten

Slakken, en met name naaktslakken, zijn de terroristen van de sier- en moestuin. Ze vreten zaailingen weg en grotere planten aan. Chemisch bestrijden is niet de oplossing voor de biologische tuinier, maar wat rest dan? Studenten onderzochten op verzoek van Michel Smits van Tuinderij Amelis’ Hof de mogelijkheden.

Het advies van de studenten van Advident luidt:

Een combinatie van middelen. Een ervan is het aantrekkelijk maken van de tuin voor de predatoren, de roofdieren. Zoals vogels, egels, kikkers, padden en kevers. En de andere is de J-vormige barrière – ook bekend als de slakkenmuur of het slakkenscherm – om de bedden met nematoden (aaltjes) er in.

In dit artikel leunen we zwaar op de inhoud van hun rapport. Open het hier (PDF) en de inhoud mag worden gebruikt mits u zich houdt aan deze regels van Creative Commons.

Ecosysteem

Slakken spelen een belangrijke rol in het ecosysteem. Ze verteren dood organisch materiaal en levende organismen. Maar de negatieve kant weegt heel zwaar: Ze vreten de door ons geliefde en gekoesterde planten aan of soms helemaal op.
Op plekken waar op ecologisch verantwoorde wijze landbouw wordt bedreven of getuinierd, komen veel slakken voor. Voorkomen is beter dan genezen, maar we gaan er pas over nadenken als de slakken er al zijn. Dus genezen.

Een stabiel ecosysteem lijkt de beste oplossing, maar je moet daar ook wel de juiste omstandigheden voor hebben en kunnen creëren. Door met bestrijdingsmiddelen te gaan strooien, die ook andere dieren kwaad kunnen doen, ontstaat er onbalans.
Toen we onze moestuin primo 2004 met 200 m² uitbreidden was het feest! De eerste twee jaar hebben we vrijwel elke avond van april tot de late nazomer met de zaklamp naar slakken gezocht. Eerst doodden we ze op het pad, onder de klomp, maar later pletten we de zeer kleine, jonge naaktslakken met de duim op de houten rand om het moestuinbed. De jaren daarna werd het slakkenbestand vanzelf minder.
Vogels weten dat onze tuin een walhalla is en we treffen regelmatig padden aan. Er is een soort balans ontstaan.

Wegslak

Er zijn heel veel slakken op de wereld, in termen van soorten en rassen en aantallen. Ze zijn het meest succesvolle weekdier. Zo zijn er ongeveer 35.000 soorten landslakken. In de volksmond wordt oncerscheid gemaakt tussen huisjesslakken en naaktslakken.

Binnen de groep naaktslakken is de wegslak een veelvoorkomende. Zijn naam is een contradictie, de slak rukt op in menige tuin. Dus dat heeft niets van ‘weg slak’, maar daar gaat dit artikel wel over.

We onderscheiden groefweg vier soorten naaktslakken, de spaanse wegslak (8-12 cm), de gewone wegslak (10-15/20 cm) en de zwarte wegslak (10-15 cm). In principe zijn ze lastig te onderscheiden, omdat de gewone wegslak alle kleuren kan aannemen, ook zwart. En de zwarte wegslak kan ook rood worden. Maar de gewone wegslak heeft altijd een rode rand rond de voet.
Het maakt niet uit wie of wat of hoe ze heten, we willen er vanaf, in onze tuin.

De grootste vreter van alle naaktslakken is de Spaanse wegslak. Arion vulgaris (onjuiste maar ook gangbare naam: Arion lusitanicus ), is er in de kleuren zeer donkerbruin, lichtbruin tot oranje en legt tot wel 400 eitjes per jaar in de grond. Dat kan 5 – 10 cm diep gebeuren. Ze is rond de zeventiger jaren in De Lage Landen gekomen. In augustus paren de Spaanse wegslakken, gaan dan eitjes leggen en het jaar daarop is het feest.

# 4, de tijgerslak

En dan is er nog nummer vier, de tijgerslak. Die is tenminste makkelijk te herkennen, niet alleen door de grootte (15-20 cm), maar ook door de gestreepte c.q. gevlekte huid.
De tijgerslak is naast plantenvreter ook een kannibaal en eet andere naaktslakken. Maar dat is geen reden om deze te koesteren.
En dan is er nog de gevlekte akkerslak, de slanke kielnaaktslak,

Alle slakken eten verse groenten, ze vreten ook aan bieten, wortels, laag groeiende sperziebonen,  noem maar op. Het zijn ware terroristen.
Maar omdat ze overwegend uit water bestaan, over leven ze geen vorst. Om te overwinteren zoeken ze vorstvrije plekken, bij gebouwen, kassen en in composthopen.

Film van Kraut & Rüben

Voordat we verder gaan is het misschien aardig deze film te bekijken. Er is geen alomvattende oplossing en koffieprut en eierschalen werken niet.

Roofdieren

Er zijn natuurlijke controlemiddelen – dat wat in de directe omgeving voorhanden is – en biologische – aankoop van het een en ander. Roofdieren zijn o.a.:

1. Slakken rapen

Wij, u en ik. ‘s Avonds laat met de zaklamp de tuin in en slakken rapen. Zeer effectief.

2. Koester uw kevers

Met name de tuinloopkever heeft een voorkeur voor kleinere naaktslakken. Kevers jagen ‘s nachts, de tijd waarin de slakken ook actief zijn. Dus dat komt goed uit.

3. Duizendpoten en hooiwagens

Duizendpoten jagen op slakken, hooiwagens (die spinnen met de lange poten) hebben de dieren minder hoog op de menulijst staan.

4. Vogels

Vogels, kippen, merels, lijsters en spreeuwen. Kippen houden ook van zaailingen in de moestuin, dus dat is niet zo’n tof plan om die in een moestuin tekeer te laten gaan. Bovendien moet op sommige plekken rekening worden gehouden met roofdieren als vossen en buizerds.
Merels, lijsters en spreeuwen daarentegen zijn erg welkom. Maar spreeuwen zien we bij ons nooit, merels en lijsters wel.

5. Eenden

Met name de Indische loopeenden schijnen verkikkerd te zijn op slakken. Maar onduidelijk is welke schade ze toebrengen in een tuinderij.

6. Egels

Egels zie je vaak als bestrijder in teksten naar voren komen. Maar dat is betrekkelijk. Ze eten van alles, vooral kevers en rupsen. Niet louter naaktslakken. En ze houden niet van slakken met een dikke huid, zoals de zwarte wegslak.

7. Reptielen

Ringslangen eten huisjesslakken en vermoedelijk ook naaktslakken. Hazelwormen eten naaktslakken, dat pakweg 40% van hun dieet uitmaakt. (Wij zijn gezegend met de aanwezigheid van ringslangen en hazelwormen in onze tuinen, maar of die ook in de moestuin komen… nooit daar aangetroffen.)

8. Kikkers en padden

Kikkers hebben een vijver nodig, padden niet. Een paddenpoel in de moestuin aanleggen? (Wij hebben nabij een vijver en treffen regelmatig padden in de moestuin aan.)

9. Het boek 34 Planten om mee te tuinieren

In de tabellen achterin het boek zochten we het op: een thee van absintalsem, een gefermenteerd extract van kruisbladwolfsmelk, koud aftreksel van rabarberblad. Het is het proberen waard, als u het boek in huis hebt.

Aaltjes

Het beste, maar extern aan te schaffen, schijnen aaltjes te werken. Nematoden.Het aaltje Phasmarhabditis hermaphrodita werkt goed om naaktslakken te bestrijden. Niet huisjesslakken. Ze parasiteert de dieren. Jonge slakken bevinden zich nog in de bodem, daar waar de aaltjes zijn. De slakkenkadavers worden niet gegeten door kevers, waardoor de aaltjes zich vermeerderen.

Dus in de vroege lente Phasmarhabditis hermaphrodita loslaten. Ze verlangen een temperatuur boven de vijf graden en vochtige grond. Dus misschien moet u wel sproeien voor de aaltjes, niet voor de planten 🙂

Maar aaltjes? Die willen we toch niet in de moestuin? We planten toch afrikaantjes tegen aaltjes? Aaltjes of nematoden zijn een verzamelnaam voor minischule wormpjes. Er zijn bladaaltjes, stengelaaltjes, wortelknobbelaaltjes en wortelaaltjes, Voor onze gewassen is het wortelaaltje van de families Pratylenchus en Rotylenchus ongewenst. De afrikaantjes Tagetes patula en Tagetes erecta scheiden een stof af waar de eerste, Pratylenchus, niet tegen kan.

Hindernissen en lokmiddelen

Zorg sowieso voor goed doorlatende grond. Want hoe natter de aarde blijft, hoe prettiger het is voor de slakken en de eitjes.
Het probleem is dus (ook) dat mulchlagen een perfecte habitat voor slakken en slakkeneitjes vormen.

Preventief zijn dehydraterende stoffen, zoals houtas, zaagsel, ongebluste kalk (let op, zie eindnoot) en ruwe, schurende stoffen (scherp zand, eierschalen). Koffieprut werkt ook en hoe hoger het cafeïnegehalte, hoe beter (dus prut van espressomachines die zelf malen is het summum).

We kennen het allemaal wel, de slakjes die onder kistjes, stenen en dergelijke kruipen. Dergelijke plekken creëren maakt het vangen makkelijker. Maar denk ook eens aan

De bierval

Die moet zodanig zijn dat er geen regenwater in kan en tja, aangeraden wordt er één op elke meter te plaatsen. Het kost heerlijk (bruin) bier en u moet het wel elke dag schoonmaken.

Havermout

Strooi op enkele plekken een lekkere laag droge havermout (wel BIO hè :-)). Niet te dik, niet te groot. Als je ‘s avonds laat gaat kijken, zie je er tientallen slakken op. En die kan je dan zo oprapen en ‘ermee doen wat je goed dunkt’.

Grond bewerken in april

De grond bewerken (ploegen) in de tijd dat de eieren worden gelegd is natuurlijk een radicale methode. Maar niet wenselijk voor hen die graag ongeroerde grond wensen.

Gaten prikken

Met een roller over de bodem gaan en gaten prikken. Dit doodt volwassen slakken en werkt negatief op de eitjes.

Plantvrije zone

Een strook plantvrij maken om de moestuin. Het kan helpen als hindernis. Slakken trekken vaak ‘s nachts en dan slapen de vogels. Maar voor andere roofdieren, zoals de kevers, is dit natuurlijk kat in ‘t bakkie.

Koperen ringen of strips

Iemand met een beetje moestuin kan daar geen kapitalen aan besteden.

Elektrisch hek

Niet lang geleden ging een filmpje viraal op de sociale media. Een groentebak werd van een elektrisch hek voorzien. Op de buitenzijde van de planken waren twee draden boven elkaar gespannen. Niet te ver uit elkaar. De slag die eroverheen wil kruipen veroorzaakt sluiting. Het gaat niet dood, maar vindt het onprettig.
Kraut & Rüben testte de effectiviteit van een elektrisch hek. Lees dit.

De conclusie luidt: de prijs is vrij hoog, ongeveer 50 euro voor tien meter. Daarbij komen de kosten van een 9V batterij. Maar een meter kopertape kost tussen de één en twee euro. En, zo je slakkenkorrels wilt gebruiken (zie hierna), die kosten circa 12 euro voor 1 kg. En hier moet je ook rekening houden met het feit dat de korrels in de bodem terechtkomt en andere dieren kan schaden.
Het elektrisch hek is daarom een redelijk alternatief, maar, zoals bij alles, het doet het werk niet het werk alleen. De bedden moeten vrij worden gehouden van bruggen en de batterij moet regelmatig worden gecheckt.

Maar ja, wij hebben twaalf bedden van ca. 6 x 1,5 meter en doen aan wisselteelt. Ook die methode is een beetje begrotelijk.

Laatste redmiddel

IJzerfosfaat, die blauwe korreltjes die ook door Ecostyle worden verkocht, is een laatste redmiddel. Deze hebben namelijk ook een negatieve uitwerking op wormen in de grond. En misschien uw huisdier, als die ze oplikt.

De slakkenmuur

De studenten spreken in het rapport over de omgekeerde J-barrière. Noem het de vorm van de wandelstok. Of de afbeelding hier links. Rond of rechthoekig, maakt niet uit. Het komt er op neer dat slakken niet ondersteboven willen zijn. Ze klimmen tegen de wand op en buigen vanzelf verderop weer richting benee. En om ondersteboven om de scherpe rand naar boven te buigen, blijkt een probleem. Een gesloten slakkenmuur houdt het bed slakvrij.

We hebben ze van aluminium gezien en van plastic. Maar ook een slakkenmuur kost een duit. Wellicht dat u het zelf kunt maken. (Stroken perspex licht verwarmen en dan om een steel buigen? Ronde dakggoten gebruiken door er een deel af te zagen?)

De Grote Oversteek

Min of meer ligt onze moestuin in een L besloten. Dat is een ruim twee meter breed grauwacke pad. Ergens in de zomer van 2017 moest ik ‘s nachts de tuin in. In het schijnsel van de zaklamp zag ik werkelijk honderden slakken, groot en klein, die vanuit de bosrand, over het pad, richting moestuin trokken. Al stampend met mijn klompen liep ik van links naar rechts kruisend het pad af.
Misschien hierdoor, maar dit was eenmalig, want toch is de slakkenschade in onze moestuin gering. Aan de andere zijde, bij de kassen, waar we ook voorzaaien en opkweken, is die groter omdat die echt in de bosrand ligt – zonder pad ertussen.

Oude wijsheden

In het boek The Vegetable Garden (MM. Vilmorin-Andrieux, 1920), wordt aangeraden ongebluste kalk te strooien op de jonge planten en rond de bedden.
Wat verderop, raad men aan kalk en roet te verstuiven over jonge planten. (Dit houdt ook de koolvlieg weg.)
En men raadt aan de grond schoon te houden – dit strookt niet erg met de hedendaagse principes van gezonde, levende aarde en mulchen.
Voorts is het verstandig zaailingen niet direct op de definitieve plaats uit te planten, maar eerst in een kweekbed. Dan worden ze sterker en kunnen op de definitieve plek beter aanvallen van slakken weerstaan.

Eindnoot

Bijna vier jaar na eerste publicatie waarschuwt een lezer voor ongebluste kalk, calciumoxide. Het is zeer gevaarlijk voor de mens. Beter is het dan calciumchloride – dat in vochtvreters wordt gebruikt – in te zetten of – meest veilig, maar niet zo zeer een vochtbinder – calciumcarbonaat. Dat is kalk dat in de landbouw wordt gebruikt.

Links

Test met slakkenmuur
Antislakkenscherm te koop [1]
Antislakkenscherm te koop [2] en de praktijk (ietsje naar onder scrollen)
Slakkenmuur te koop
Garden Organic over slakken
Schneckenabwehr, Schneckenzaun