Aristocratische familieleden; echte kamille en Roomse kamille onder de loep

In de herboristentuin van MergenMetz kennen we echte kamille (Matricaria recutita) en Roomse kamille (Chamaemelum nobile). Ze staan vlak naast elkaar, in het vak met kruiden die de spijsvertering bevorderen. De twee kamilles lijken op elkaar, maar, zoals hun Latijnse namen aantonen, ze zijn geen directe familie van elkaar. Ze behoren beide tot de composietenfamilie. Net als bij familieleden die erg op elkaar lijken zie je de verschillen pas als je ze goed van dichtbij bekijkt. Tijd om deze twee nichtjes onder de loep te nemen. En wat doen ze in het spijsverteringsvak?

Herkomst

Echte kamille is eenjarig en van oorsprong inheems in Zuid- en Oost-Europa, Noord-Afrika, India en West-Azië. In de Romeinse tijd deed ze haar intrede in Nederland. Tegenwoordig groeit echte kamille in heel Europa, Noord-Amerika en zelfs Australië. In de tijd van de oude Egyptenaren stond de plant al in hoog aanzien; zij beschouwden haar als de bloem van de zonnegod Ra.

Roomse kamille is daarentegen een vaste plant en afkomstig uit het Middellandse Zeegebied en is inheems in Zuid-Europa. Nu is ze ook verder in Europa, Noord-Afrika en West-Azië te vinden. In het Middellandse Zeegebied kent de plant een lange medicinale geschiedenis.

Naam

Echte kamille heeft veel synoniemen. Ook de Latijnse namen zijn meerdere keren aangepast of worden zelfs door elkaar gebruikt. De meest gebruikte Latijnse namen zijn Matricaria recutita (Verhelst, 2019) en Matricaria chamomilla (Rijpkema, 2021). Vroeger werden de Latijnse namen Chamomilla recutita en Chamomilla vulgaris gebruikt. Matricaria betekent ‘voor moeders’ en verwijst naar enkele toepassingen van kamille bij vrouwenkwalen, zoals menstruatiekrampen.

De naam Chamomilla is een samenstelling van de Griekse woorden chamos, wat grond betekent, en melos, appel. Deze naam, ‘grondappel’, verwijst naar de zoetige appelgeur die beide kamilles hebben.

De oude Latijnse naam van Roomse kamille is Anthemis nobilis. Nobile betekent ‘edel’ en geeft aan dat Roomse kamille een nog hoger aanzien had dan de echte kamille. In het hele Middellandse Zeegebied, het oude Egypte en Griekenland had de plant een centrale plaats. En ook veel noordelijker was ze bekend als één van de negen heilige kruiden in de Saksische cultuur. Waarom genoten deze vorstelijke nichtjes zo’n hoog aanzien en werden ze – ondanks hun gelijkenis – ieder apart zo gewaardeerd?

Uiterlijk

Om deze twee aristocratische leden van de composietenfamilie uit elkaar te kunnen houden, is het goed om hun verschillen te leren kennen.
Op het eerste gezicht lijken de twee kamilles op elkaar. Beide hebben een kenmerkende kruidige en licht fruitige geur, die aan appels doet denken. Ook hebben beide bloemen die bestaan uit gele buisbloemen in het hart, omringd met witte lintbloemen. Die zijn eindstandig, wat betekent dat op elke steel een bloem staat. De bloemen van beide planten staan – vergeleken met andere kamilles – op lange stelen.
De Roomse kamille bloeit iets later, vanaf juli, maar beide bloeien door tot aan de herfst in september/oktober. Aan een plant zie je dus zowel bloemknoppen, bloeiende en uitgebloeide bloemen. Wanneer je de bloemen goed bekijkt, zie je dat de bloemhoofdjes met de gele buisbloemen van plat meer kegelvormig worden naarmate de bloei vordert. Als gevolg hiervan richten de witte lintbloemen van zich van horizontaal meer naar beneden. Het verschil tussen de echte kamille en Roomse kamille kun je zien door een bloem open te snijden. Je ziet dan dat de bloembodem van de echte kamille hol is.

De echte kamille komt veel vaker in het wild voor. Wanneer je de planten naast elkaar ziet staan, zoals in de kruidentuin van MergenMetz, zie je dat de echte kamille wat hoger is. Ook zijn de bloemen iets kleiner. Wanneer echte kamille op armere grond staat blijft ze wat lager, zo tussen de 15-30 cm. Wanneer ze op een rijkere grond staat, kan ze tot 50 cm hoog worden. De plant is dus een goede indicator voor de hoeveelheid voedingsstoffen in de bodem.

Echte kamille is dus niet heel kieskeurig, zolang de bodem maar goed doorlatend is. Ze groeit op dijken, akkers en in bermen en op een neutrale tot licht zure zandige, leemachtige tot stikstofrijke grond. Wanneer de grond net is omgewerkt, is echte kamille helemaal in haar element. Roomse kamille groeit goed op droge zandige grond.

Een ander verschil is te zien aan de steel. Recutita in de naam van de echte kamille betekent ‘zonder haar’. Echte kamille heeft een rechtopstaande ronde en onbehaarde stengel. De stengel van de Roomse kamille is wel behaard. Ook waaiert de echte kamille met haar sterk vertakte stengels naar boven breed uit. De plant is dus van boven breder dan van onderen, terwijl de Roomse kamille dit vaker andersom heeft.

Vervolgens zie je opvallend verschil in het blad. Van echte kamille hebben de bladeren een fijne structuur. De lange dunne bladeren zijn rolrond en meervoudig veerdelig. Dit betekent dat de bladeren zich sterk vertakken. Hierbij blijven ze lijnvormig. De bladeren van de Roomse kamille zijn twee tot drie keer geveerd met korte smalle lobben (blaadjes).

Het innerlijk

De reden waarom beide planten in het verleden elk afzonderlijk zo gewaardeerd werd, komt door de rijke inhoudsstoffen. Volgens de overlevering en wetenschappelijk onderzoek werkt echte kamille goed bij ontstekingen en Roomse kamille bij erge kramp, zoals bij menstruatiekramp, maar ook bij kramp in maag en darmen.

Matricine
De bloemen van vele kamillesoorten bevatten matricine, een sterk ontstekingsremmende bitterstof. De echte kamille bevat meer matricine dan de Roomse kamille, waardoor de echte kamille beter in te zetten is bij klachten met ontstekingen. Matricine werkt bij uitstek ontstekingsremmend op de slijmvliezen. Zo is echte kamille goed in te zetten bij ontstekingen van het maag- en darmslijmvlies, bij brandend maagzuur en buikgriep. Vroeger kreeg je misschien een kopje kamillethee voorgeschoteld wanneer je verkouden was. Matricine is oplosbaar in water en helpt ook goed bij griep en verkoudheid. Uitwendig werkt echte kamille goed bij ontstekingen van het mondslijmvlies en tandvlees. De stof werkt eveneens kalmerend, pijnverdovend en regenererend op de huid.

Bitterstoffen
Ook Roomse kamille werkt goed op de spijsvertering dankzij de bitterstoffen. Ze verbetert de eetlust en werkt bij een opgezette buik. Uitwendig is haar ontstekingsremmende werking eveneens goed in te zetten bij ontstekingen van het mondslijmvlies en tandvlees. Goede redenen waarom de twee kamilles in onze tuin in het vak voor spijsverteringsklachten staan.

Chamazuleen
Een bijzondere werking hebben de twee kamilles als etherische olie. Etherische oliën worden voornamelijk uitwendig gebruikt. Wanneer etherisch olie gemaakt wordt van echte kamille – door stoomdestillatie – zet matricine zich om in chamazuleen. Deze stof is blauw van kleur en werkt ook ontstekingsremmend, hoewel iets minder dan matricine. In de olie van echte kamille werkt het ontstekingsremmende alfabisabolol samen met chamazuleen heel goed bij huidontstekingen. De etherische olie is weefselherstellend, ontgiftend, bacteriedodend en bevordert wondgenezing.

Esters
De krampstillende werking van Roomse kamille komt nog beter naar voren in het gebruik van de etherische olie. De olie bevat 85% aan esters. Een ester wordt gevormd wanneer een alcohol in aanraking komt met een zuur. Esters komen vooral veel voor in bloemen en rijp fruit en dragen bij aan de bloemige en fruitige geur. Planten maken esters aan om nuttige insecten aan te trekken. De werking van esters is sterk ontkrampend, pijnverdovend, antibacterieel, ontstekingsremmend en kalmerend. Bij erge maagkramp kunnen volwassenen een paar druppels etherische olie zo innemen. Verder werkt de olie antiallergisch, angstverminderend en als antidepressivum. Van alle oliën bevat Roomse kamille de hoogste percentages aan rustgevende esters.

Zoals in de meeste gevallen, bevestigt wetenschappelijk onderzoek naar inhoudsstoffen in de planten de geneeskrachtige werking, die volgens de overlevering vanaf de oude Egyptenaren en eerder bekend zijn. Door onderzoek is nu duidelijk waarom deze twee nichtjes vanuit de oudheid zo naar waarde werden geschat.

Inhoudstoffen overzicht

Bronnen

• Duistermaat, L. (2020) Heukels’ Flora van Nederland. 24^e druk. Groningen/Utrecht, Nederland: Noordhoff Uitgevers bv
• Eggelte, H. (2012) Botanisch woordenboek. 3^e druk. Zeist, Nederland: KNNV Uitgeverij
• Eggelte, H. (2019) Veldgids Nederlandse Flora. 12^e druk. Zeist, Nederland: KNNV Uitgeverij
• Flora van Nederland. Echte kamille. Geraadpleegd op 28-12-2021 via https://www.floravannederland.nl/planten/echte_kamille
• Rijpkema, H. (2021) Aromecum. Aromatherapie van absint tot zonnebloem. 10^e druk. Breda, Nederland: Stichting Aromatherapie en Natuurlijke Gezondheidszorg
• Verhelst, G. (2019) Groot handboek geneeskrachtige kruiden. 9^e druk. Wevelgem, België: BVBA MANNAVITA
• www.desprenk.nl