Heeft u zich wel eens afgevraagd waarom oud glaswerk vaak een versiering met reliëf kennen? Het antwoord staat in dit prachtige boek over de regentenfamilie Van Loon, medeoprichters van de VOC. Het huis aan de Amsterdamse grachtengordel is nu een museum.
Het boek heet ‘Dineren aan de gracht’ en gaat over de familie Van Loon en de eetgewoonten in de context van de tijd waarin de generaties Van Loon leefden. En natuurlijk de bereidingen van de maaltijden. De familie was gekend om de diners waarbij een keur van nationale en internationale gasten aanschoven. En ook vandaag de dag kan men in het museum een ruimte huren om daar te genieten van een diner.
Van oktober 2018 tot medio januari 2019 was er aan dat dineren een speciale tentoonstelling geweid. Deze recensie is daarvoor te laat, maar dat maakt het boek niet minder waardevol. Integendeel. Het is een juweeltje.
‘Dineren aan de gracht’ is uiterst prettig geschreven, rijk geïllustreerd en zeer informatief. De relatie van eetgewoonten, huishouding (Upstairs, Downstairs), servies, bereidingen en dergelijke met het wereldse, het huis en de familie en vooral andere families, regenten, notabelen en meer, geeft het een extra diepe dimensie. Een stukje vaderlandse geschiedenis van de andere kant gezien. Een zeer verzorgd boek, ook voor wat betreft voetnoten en literatuurlijst.
Achterin het boek zijn een dertigtal fraaie negentiende-eeuwse recepten opgenomen die uit de kookschriftjes van de familie (nou ja, de koks van de familie) komen. Ze zijn bewerkt door Janny van der Heijden. Voor als u zelf eens wilt dineren als de Van Loons. Met of zonder duur servies.
| Titel | Dineren aan de gracht – Aan tafel bij Van Loon |
| Van | Janny van de rHeijden en Willem te Slaa (conservator van het museum) |
| Uitgever | Nijgh & Van Ditmar (Nijgh Cuisine) en Museum Van Loon |
| ISBN | 978 90 388 0558 0 |
| Verschenen | 2 oktober 2018 |
| Prijs | € 30,99 |
| Verkrijgbaar bij | Alle boekhandels en indien u online wenst te winkelen, raden we deze webwinkel van een echte boekhandel aan. Dan blijven die ook bestaan. |
Zilverwerk, daarmee toonde men rijkdom. Niet alleen bij de Van Loons. Het is opmerkelijk dat er in het algemeen weinig zilveren serviesgoed bewaard is gebleven; de verklaring is doch simpel: in barre tijden smolten welgestelden het servies om tot betaalmiddel. Dat is de reden dat er in musea meer tinnen en aardewerk servies is.
De familie Van Loon kwam uit Loon op Zand en vestigde zich in 1604 in Amsterdam. Ongeveer toen de Gouden Eeuw begon. Dat was dus een perfecte timing. Na 1720 was het afgelopen met de dominantie van de Republiek der Nederlanden, het bleef wel een van de rijkste landen, maar handel werd rentenieren en beleggen. De Van Loons behielden hun vooraanstaande positie in de 18e eeuw. Misschien was het wel om dat tot uitdrukking te brengen, toen in 1824 Jonkheer Willem van Loon het grootste zilveren servies dat er bestond – althans, voor particulieren – bestelde.
Cacao
Omdat wij van MergenMetz nog een andere hobby hebben (ClearChox) springt de volgende zin eruit: “Opvallend genoeg [….]heeft Jan van Loon, een van de meest prominente familieleden uit de achttiende eeuw, wel een grote bijdrage geleverd aan de toevoer van cacao op de Nederlandse markt. Daarmee faciliteerde hij een uiterst modieus maar kostbaar fenomeen: het drinken van chocolade.” Jan van Loon was bestuurder van de WIC (West-Indische Compagnie) en de Sociëteit van Suriname (een particuliere onderneming die Suriname bestuurde) en combineerde daarmee zijn zakelijke belangen. Het is van alle tijden. Of het nu premier Mark Rutte is die in 2018 de dividendbelasting voor Unilever wilde afschaffen, of Jan van Loon. De WIC was gekend om de goudhandel, de slavenhandel en cacao.
Het familiewapen lijkt niet veel tot de verbeelding over te laten, doch heeft niets met slavenhandel te maken. De kruizen zijn molenijzers, die verwijzen naar het molenrecht, de waterkorenmolen, dat de familie bezat in Loon op Zand, de hoofden van Moren verwijzen naar de handel door Willem van Loon met de Levant en Constantinopel (Istanbul). Anderen stellen dat de hoofden verwijzen naar de VOC-tijd.
Porselein
Het boek kent eetcultuur als uitgangspunt, maar wijdt fijn uit over allerlei. Of het nu de goede banden van Nederland met het nieuwe Amerika is – waardoor de banden met Groot-Brittannië danig verslechterden, dat dit leidde tot de Vierde Engelse Oorlog en als gevolg waarvan de WIC zo’n beetje alle handelsposten verloor. Maar zo ook over Europees porselein en de ontstaansgeschiedenis van porseleinfabrieken in Nederland (1759). De familie Van Loon was investeerder in de Loosdrechtse porseleinfabriek De Mol – dominee Joannes de Mol had de failliete boedel van de eerste fabriek overgenomen. Maar ook die ging ter ziele in 1784 en de aandeelhouders werden uitbetaald in porseleinen servies. Ook de Van Loons.
Maar daarmee is de geschiedenis van Nederlands porselein niet ten einde – lees het boek, zouden we willen zeggen. En ook niet de bespiegelingen rond andere vormen van servies en tafelzilver. Zeer boeiend.
Geen portret
De negentiende eeuw kende veel Franse invloeden. Het ging, zeker in het begin van dat tijdperk, niet goed met de Van Loons, die het van de wereldhandel moesten hebben. En, niet te vergeten, van het automatische recht op bestuursfuncties dat ze kwijtraakten. Curieus is de vermelding dat men denkt dat daarom een fatsoenlijk portret van Jan Willem van Loon ontbreekt – men had toentertijd het geld er niet voor. Zijn zoon Willem van Loon huwde echter de steenrijke Anna van Winter en daarmee kwam een einde aan de armoedige tijd. Hier ligt weer een mooi verband met het boek van Mak over de Sixen. We zouden kunnen zeggen dat het allemaal inteelt is: Van Loon, Six, Van Lennep en ook de Oranjes horen bij de kliek.
Het echtpaar Van Loon – Van Winter had duidelijk de oude luister van de familie hersteld.”
Wie het boek van Mak heeft gelezen, maar ook de NTR-serie over de tachtigjarige oorlog, weet dat de regentenklasse nu niet bepaald Oranjegezind waren. Willem I ging ruimhartig om met het verheffen van families tot de adelstand, om zo “de trouw van de oude regentenklasse veilig te stellen.”
En zo leefden de Van Loons voort, tot vandaag de dag. Maar hun maatschappelijke rol is, zoals bij veel adel, danig veranderd. De Tweede Wereldoorlog zorgde voor een smetje op het familieblazoen. Willem Hendrik van Loon huwde met de ‘eenvoudige’ Thora Egidius, dochter van de Deense consul, maar met grote Duitse familie. Thora werd rond 1896 ‘dame du palais’ van Koningin Sophie Emma – dit is een fout in het boek
Misschien aardig om te vermelden dat de familie ook in hun eigen voedsel voorzag. Buiten de stad lag boerderij Langerlust.
Wij vinden het een ontzettend boeiend boek, geschiedenis opgediend op fraai servies, zou je kunnen zeggen.
En dan nog de recepten van Janny van der Heijden zijn gebaseerd op de kookschriftjes ten huize van Van Loon. Ze zien er verrukkelijk uit, mooie foto’s en zeer maakbare gerechten en gerechtjes. Het hoeft niet hazepeper met spruitjes te zijn, een soufflé Parmesan is ook heel leuk. Of, komende zomer de artisjokken met ravigitesaus?
