Dit boek dat gaat over het gebruik van planten als heilzame middelen op het gebied van mentale zaken, is een heuse aanwinst. Geschreven door twee Engelse wetenschapsters met groene vingers, behandelt het een grote diversiteit aan planten. Je vindt er zowel wetenschappelijke onderbouwing als praktische toepassing. Ondanks storende slordigheden – in de vertaling of in het origineel? Wij weten het niet – toch een aanrader.
Planten bevatten allerlei gezonde stoffen. Om te eten – vitaminen, mineralen, vezels – maar in veel gevallen hebben ze ook met een medicinale werking. Al duizenden jaren worden planten als medicijn gebruikt, maar in onze moderne tijd is dat in onbruik geraakt – het is iets voor wonderlijke types aan de randen van de samenleving. Toch kantelt dat langzaam, nu steeds meer wetenschappelijk onderzoek laat zien dat planten wel degelijk als medicijn kunnen worden gebruikt. Zeker naarmate de interesse toeneemt voor simpele, natuurlijke oplossingen voor huis-, tuin- en keukenkwaaltjes.
De schrijvers van dit boek zijn gepokt en gemazeld als wetenschappers. Elaine Perry (de moeder) is emeritus professor in de neurowetenschappen aan de universiteit van Newcastle. Maar nu is ze vooral curator van de Dilston Physic Garden. In die tuin is een grote collectie heilzame planten waarmee onderzoek gedaan wordt, vooral op het gebied van de effecten van planten op ons mentale functioneren. En Nicolette Perry (de dochter) afgestudeerd in de farmacognosie aan King’s College in Londen en directeur van de Dilston Physic Garden. Met het wetenschappelijke karakter van hun werk zit het dus wel snor. Sterker nog, dat is het hele idee: De traditionele kennis van het gebruik van planten als medicijn ontsluiten, toetsen aan de kennis van nu, en uitvinden of planten ook in de moderne tijd een effectief medicijn kunnen zijn. Specifiek voor mentale en neurologische kwalen.
De kennis legden de auteurs vast in dit boek, waarvan de oorspronkelijke Engelstalige versie dateert uit 2018. Best vreemd eigenlijk dat het nu pas vertaald is. De Nederlandstalige versie heeft een voorwoord gekregen van Lieve Galle, een in Nederland wat minder bekende Vlaamse herboriste en wildplukster.
Het is een wat wonderlijke keuze, omdat zij juist wat meer aan het vage eind van het kruiden-spectrum opereert. En er is hier en daar wat informatie aan toegevoegd over de wettelijke status van bepaalde planten en preparaten, die in ons land soms anders is dan in het Verenigd Koninkrijk en, verrassend genoeg, in België soms weer anders dan in Nederland. (Waar die informatie vandaan komt en wie de bewerking en de vertaling heeft gedaan is niet duidelijk, wat het lastig maakt om de kwaliteit ervan te duiden.) Maar goed, het boek is er, en dat is positief. Het is een fijn boek.
| Titel | Planten en kruiden voor de geest – Voor meer energie, een beter geheugen en emotioneel evenwicht |
| Van | Nicolette en Elaine Perry |
| Uitgever | Sterck & De Vreese |
| ISBN | 978 90 5615 878 1 |
| Verschenen | 4 oktober 2022 |
| Prijs | € 24,95 |
| Verkrijgbaar bij | Koop dit boek bij je lokale boekhandel van steen en cement. Of anders bij de webshop van een echte winkel, zoals deze. |
Thematische indeling
In dit boek is gekozen voor een thematische indeling. Dat is complex, want sommige planten hebben een brede werking en zouden dus eigenlijk in meerdere hoofdstukken terug kunnen komen. Helemaal aan het eind is er ook nog een hoofdstuk over deze ‘alleskunners’. Maar als je een specifieke plant zoekt, dan kun je gelukkig gebruik maken van de prima index.
De hoofdstukken zijn ingedeeld als volgt (vet gedrukt de planten die je in de Herboristentuin van De Tuinen van MergenMetz kunt zien):
- Planten met kalmerende effecten, om stress en angst te verlichten (kava-kava, ashwaganda, passiebloem, gotu kola, bittere sinaasappel, bergamot (de citrusvrucht), hartgespan1).
- Planten om het geheugen en de concentratie te verbeteren (getande wolfsklauw2, bacopa, salie, zwarte komijn, rozemarijn, pepermunt, walnoot, blauwe bes3).
- Planten om stemmingswisselingen in evenwicht te brengen en milde depressies te verlichten (Sint-Janskruid, kurkuma, saffraan, zilverkaars, Amerikaans glidkruid, scharlei, chai hu, roos).
- Slaapbevorderaars (valeriaan, hop, kamille, jujube, zure kers, slaapmutsje, echt ijzerhard).
- Pijnstillers (cannabis, arnica, cayennepeper, smeerwortel, schietwilg, moederkruid4, aloë vera).
- Planten die mentale vermoeidheid tegengaan en vitaliteit herstellen (astragalus, ginkgo, (groene) thee, zoethout, knoflook, brandnetel, gember).
- Geestverruimende planten (citrusvruchten, wierook, bijvoet, kattenkruid, alsem, gifsla5, salvia divinorum).
- Alleskunners (lavendel, citroenmelisse, rozenwortel, ginseng, cacao).
Een rijkdom aan planten
Het mooie van dit boek is, dat het zowel inheemse planten noemt als planten uit allerlei windstreken. En het tapt uit vaatjes vol kennis over het heilzame gebruik van planten uit diverse tradities. Je vindt in dit boek heel gangbare Europese tuinplanten (roos, lavendel) naast keukenkruiden (kurkuma, gember, cayennepeper), vruchten (blauwe bes, citrusvruchten) en meer exotische zaken (zoals ashwaganda, ginseng of astragalus). Van die laatste, waarvan preparaten worden verkocht in natuurwinkels of sportzaken, weten veel mensen niet eens dat ze van een plant afkomstig zijn! En wat zijn we blij dat ons favoriete voedingsmiddel cacao het boek gehaald heeft. Kortom, een mooie diversiteit aan planten passeert de revue.
Let op: De naamgeving van de planten in het boek is helaas niet altijd even consequent en duidelijk. Dat is jammer en kan verwarring in de hand werken. Soms lijken het ook gewoon vergissingen of slordigheden. Wij pleiten, mede om deze reden, altijd voor gebruik van de Latijnse naam. Een paar voorbeelden uit de lijst hierboven:
1. In de inleidende pagina gaat het over moederkruid (Tanacetum parthenium), terwijl de plant die beschreven wordt toch echt hartgespan (Leonurus cardiaca) is (en moederkruid elders in het boek staat);
2. Getande wolfsklauw wordt elders in het boek Chinese wolfsklauw genoemd, het is dus hetzelfde: Huperzia serrata
3. Blauwe bes wordt op een andere pagina van het boek bosbes genoemd;
4. Moederkruid wordt elders in het boek aangeduid als koortsbloem, of als moederhart (feverfew is een Engelse benaming voor deze plant, dus misschien is het een letterlijke – foute – vertaling);
5. Gifsla (Lactuca virosa) wordt ook wilde sla (Lactuca serriola) genoemd in het boek. Zie de Latijnse namen: het is niet hetzelfde.
Thematische inleidingen
Elk hoofdstuk van het boek begint met een waardevolle thematische inleiding. Hierin komt namelijk het wetenschappelijke geweten van de schrijvers het meest tot uiting. Ze leggen uit wat er nodig is voor een heilzaam effect, waarom dat zo werkt in de hersenen, om welke stofjes we weten dat het gaat. Dat soort dingen. Dus niet alleen maar empirisch (“….. uit onderzoek met zestien lieve vrijwilligers is gebleken dat het werkt …..”) maar ook echt. En waarom de planten, die in dit hoofdstuk de hoofdrol spelen, dan dus een werking hebben.
In deze inleidingen worden overigens vaak ook nog andere planten genoemd die werkzaam zouden kunnen zijn, en wordt uitgelegd waarom die toch de selectie niet hebben gehaald. Soms is dat omdat ze al in een ander hoofdstuk staan (het nadeel, nogmaals, van de thematische indeling). Soms omdat het onderzoek naar die plant nog niet zover gevorderd is, of omdat er simpelweg nog minder onderzoek naar gedaan is. Want dat we heel veel nog niet weten (of niet meer weten, misschien) wordt ook uit dit boek weer pijnlijk duidelijk.
Per plant een vast stramien
De beschrijvingen per plant volgen een vast stramien. Het gaat eerst over de plant en zijn geschiedenis, waarin ook ruimte is voor een beetje folklore. Natuurlijk ondersteund door een mooie foto. Zo vind je bij Sint-janskruid terug dat het in de middeleeuwen werd gebruikt om demonen te verdrijven (dat staat overigens misschien wel niet zo heel ver af van de aangetoonde werking als antidepressivum).
En dan duiken we de wetenschap in. Er is uitleg over hoeveel onderzoek er gedaan is – dus hoe sterk de claims staan. Zowel bij groepen mensen als in het laboratorium. Jammer dat de vertaling soms hapert, vaak met kromme zinnen, maar soms zelfs zodanig dat niet meer duidelijk is wat er bedoeld wordt. Wat moeten we bijvoorbeeld maken van deze zin: “Sint-janskruid beïnvloedt meer neurotransmitters en hormonen in de hersenen (…) die onder andere de stemming beïnvloeden dan SSRI’s”?
Elke plantbeschrijving eindigt met praktische aanwijzingen van hoe de plant te gebruiken en de veiligheid. Fijn, bruikbaar en, voor zover ik kan beoordelen, volledig.
Frisse kadertjes
Het boek wordt hier en daar opgefrist met kadertjes waarin recepten of andere dingen staan. Die ‘andere dingen’ gaan soms een stap verder – weg van de pure wetenschap van heilzame planten – maar stippen bijvoorbeeld kort de werking van yoga aan, van buiten zijn, of van ademhalingstechniek. Deze kaders slagen er goed in het boek wat lichter te maken – bijvoorbeeld vind je een recept voor een Moscow Mule coctail. Heel gezond.
Dit is een leuk en mooi boek, op wetenschappelijke basis, dat echt iets toevoegt aan de beschikbare literatuur over heilzame planten. Jammer dat er wat onzorgvuldigheden in zitten (in het origineel of in de vertaling? Dat kan ik niet beoordelen helaas), want dat maakt dat je toch weer op andere bronnen terug moet grijpen om je helemaal zeker te voelen over wat er staat.
