In het wetenschappelijk tijdschrift Science van 27 mei 2022 staat een opmerkelijk artikel over genetisch gemanipuleerde tomaten die vitamine D leveren. De vraag is welk belang wordt gediend.
Voor veganisten
Het artikel heeft de titel “Engineered tomatoes get a healthy dose of vitamin D”. Oftewel: gemanipuleerde tomaten krijgen een gezonde dosis vitamine D. Waarom?
Esther van der Knaap, verbonden aan de Universiteit van Georgia, zegt dat vooral goed is voor veganisten.
Ja? Hoezo? Maar?
Vitamine D wordt vooral onder invloed van zonlicht (UVB) aangemaakt. En het zit in dierlijke producten (vlees, roomboter, vette vis). Dus als je veganist bent en veel binnen zit, dan kan je inderdaad een vitamine D-tekort oplopen. Als je een donkere huidskleur hebt, ben je van nature ‘afgestemd’ op een leven dichter bij de evenaar en met meer zon. Dus als je met zo’n kleur huid noordelijker woont, moet je langer buiten vertoeven dan iemand met een bleke huid. Ook hoogte speelt een rol. (Lees dit op de WHO pagina.)
7-DR2 is knock-out
“Als tomaten vitamine D leveren, is dat een grote sprong voorwaarts, want het maakt de mens minder afhankelijk van dierlijk voedsel,” zegt een andere wetenschapper.
“Als aardappels vitamine D leveren, is dat een grote sprong voorwaarts,” kunnen we ook zeggen. In planten komt vooral vitamine D2 voor. Algen en nachtschaden, waaronder tomaten, kennen provitamine D3. (Provitamines worden in het lichaam omgezet in vitamines, in dit geval in vitamine D.) Tomaten maken provitamine D3 aan, maar dat wordt door enzymen, aangestuurd door de genen met de poëtische namen 7-DR1 en 7-DR2, omgezet in andere verbindingen. Maar, zo lezen we: “Martin’s team knocked out 7-DR2, producing tomatoes that, after ripening and exposure to sunlight, offered as much previtamin D3 as two medium eggs.” Gen 7-DR2 werd uitgeschakeld en de tomaat produceerde provitamine D3.
Rijpe tomaten
Het is tot nu toe laboratoriumwerk. Deze zomer beginnen de praktijktesten. Men moet ook nog aantonen dat de provitamine D3 uit de tomaten door het menselijk lichaam omgezet wordt in vitamine D.
En we lezen dat de tomaten zongerijpt moeten zijn. Wie eten zongerijpte tomaten?
In Nederlandse en veel andere Westerse supermarkten en groentewinkels liggen geen zongerijpte tomaten. Kastomaten worden onrijp geplukt (trostomaten nog wel iets rijper dan losse). Vanaf het plukmoment stopt de aanmaak van de voor de mens gezonde stoffen, maar de vruchten kleuren nog wel rood. De gezondste tomaten zijn daarom ingeblikte tomaten; die worden helemaal rijp geoogst (lees dit boek).
Zongerijpte verse tomaten worden in onze contreien eigenlijk alleen door moestuiniers en hun familie gegeten. Maar ja, moestuiniers zijn sowieso vaak buiten en vangen dus voldoende zonlicht. In meer Mediterrane streken, waar tomaten buiten groeien, eet men ook zongerijpte tomaten (daarom zijn de tomaten in een osteria in Italië vaak zo veel lekkerder dan in Nederland). Plus: tomaten of niet, mensen in zuidelijk Europa staan vaker dan wij bloot aan UVB.
Conclusie: zinloos
Tomaten zijn geen basisvoedsel, zoals aardappelen, rijst, brood of pasta. Dus hoe doelmatig zijn tomaten die provitamine D3 leveren? Moeten kantoorveganisten nu elke dag een genetisch gemanipuleerde rijpe tomaat eten? Dat wordt lastig. Maar je zou wel dit soort extra-D3-tomaten kunnen telen voor verwerking (tot bliktomaat, pastasaus, ketchup). Die worden rijp geoogst. En sommige mensen consumeren – als onderdeel van verschillende typen junk food – behoorlijke hoeveelheden tomatensaus en ketchup. Misschien bereik je op die manier wel juist de mensen die het meer dan anderen nodig hebben; die met een minder gezond eet- en leefpatroon. Een probleem daarbij is dat juist bij dit soort voeding de prijs essentieel is. Dus of de fast food-producenten van de wereld een paar centen extra willen uitgeven om duurdere D3-tomaten in te kopen? Dat kun je je afvragen.
Maar gelukkig kun je bij elke drogist potten met vitamine D, D2 en D3-tabletten kopen. Meestal is de D gebaseerd op lanoline, dat wolvet van schapen is. Er bestaat tegenwoordig ook plantaardige vitamine D3, geproduceerd uit korstmossen. En er zijn kastanjechampignons met (extra) vitamine D, zonder genetische trucs.
Golden Rice
Als je dan als wetenschapper zo nodig wilt prutsen en je hobby uitvoeren, kan je beter het vitamine D gehalte van basisvoedsel verhogen. In rijst bijvoorbeeld. Daarin zit van nature noch vitamine D noch provitamine D3. Maar met een beetje genetische manipulatie kom je een eind. We hoeven alleen maar Golden Rice, een goudgele rijst, te noemen. Van nature bevat rijst geen vitamine A. Men heeft, in tegenstelling tot de tomaat, niet aanwezige genen aan of uit gezet, maar genen toegevoegd. Hierdoor bevat de transgene Golden Rice vitamine A.
Vitamine A is belangrijk en vooral voor kinderen. Het tekort wordt als de kwaal VAD aangeduid, wat Vitamin A Deficiency betekent: vitamine A tekort. Dat kan bij kinderen leiden tot blindheid, grotere vatbaarheid voor infectieziekten of, bij zwangere vrouwen, voor allerlei kwalen tot en met moedersterfte.
Golden Rice is geel omdat het bètacaroteen bevat, het voorstadium van vitamine A, ook wel provitamine A genoemd. Bètacaroteen is ook een kleurstof en heeft nummer E160. Het zit van nature in wortels, bataten, boerenkool, spinazie, raapstelen, Romeinse sla en meer. En natuurlijk in het gele vruchtvlees van pompoenen.
In plaats van het ontwikkelen van Golden Rice had de internationale gemeenschap ook kunnen zeggen: Hoe zorgen we ervoor dat mensen voedsel binnen krijgen waarin genoeg vitamine A zit? Oftewel: Zorg ervoor dat minder bedeelden niet enkel rijst eten.
De macht over ons eten
Want het moge duidelijk zijn dat de macht over Golden Rice ligt bij een van de multinationals. In 2000 heeft Monsanto het patent vrijgegeven, opdat andere bedrijven erop kunnen voortborduren. Zo is door Syngenta een Golden Rice 2 ontwikkeld, met 23 x meer caroteen dan gewone Golden Rice. Syngenta is in 2017 overgenomen door ChemChina. In 2016 nam Bayer Monsanto over (effectief 2018).
Uiteindelijk is het een handjevol agrochemiebedrijven dat aan de touwtjes trekt. Zij hebben de macht over ons eten. (Zie Konzernatlas – inmiddels heeft Bayer Monsanto overgenomen.)
In 2013 schreven we al over nieuwe rassen rijst die de honger uit de wereld zouden verdrijven, maar uiteindelijk juist voor hongersnood zorgden. Ze waren onvoldoende robuust om extreme omstandigheden te doorstaan. Zo viel Bangladesh terug op honderd jaar oude rassen, die het goed deden in gebieden met overstromingen vanuit zee, met zout water. En bovendien gedijen veel nieuwe variëteiten pas naar tevredenheid met ondersteuning van pesticiden en fungiciden – die de chemische tak van het agrochembedrijf graag levert.
De vitamine D-rijke tomaat zal ongetwijfeld ook onder het regime van een agrochemiereus vallen of komen te vallen, daar vermeldt Science niets over. Hoe dan ook lossen we het wereldvoedselprobleem niet op door de macht over ons eten bij multinationals te laten berusten. Daar geldt louter economisch gewin en behoud en uitbreiding van macht.
To maat or not tomaat?
Meer voedselfilosofisch kan je je afvragen of een tomaat waarin een gen is uitgezet, nog een tomaat is. En of rijst, waaraan genen zijn toegevoegd, nog rijst is. Is een centaur een mens? (Hoeveel genen kan je in- of uitschakelen, hoeveel vreemde genen kan je inbrengen?)
Wij zijn geen voorstander van genetische manipulatie, ook niet van CRISPR-Cas, wat focust op het aan- of uitzetten van genen of, om het eufemistisch te stellen: nauwkeurige aanpassing van het DNA. Verdedigers van deze techniek stellen dat dit ook in de natuur zou kunnen gebeuren. Misschien. Maar binnen een gezin verschillen de kinderen in meer dan een opzicht van elkaar, dus niet alleen (bijvoorbeeld) van haarkleur. Er speelt bij natuurlijke kruising dus meer dan één gen dat aan of uit is. DNA is een streng van genen, die elk een erfelijke eigenschap vertegenwoordigen. Verstoring van een of meer genen lijdt tot een afwijking. Soms positief, vaak negatief. Door de geschiedenis heen zijn afwijkingen in levende organismen als gevolg van natuurlijke selectie uitgestorven of hebben juist overleefd. De uitgestorvenen representeren ongunstige combinaties van mutaties. En die worden er bij CRISPR-Cas niet meer uitgefilterd. Dus wat ons betreft laten we het aan de natuur over.
Literatuur
Biofortified tomatoes provide a new route to vitamin D sufficiency
Vitamin D3 and its metabolites in the tomato plant
Is provitamin D a UV-B receptor in plants?
In persuit of Vitamin D in Plants
