Recepten met aubergine

Aubergine

Solanum melongena
Aubergine, eierplant, eiervrucht (Nederlands); aubergine (Engels -Groot-Brittannië, Ierland), eggplant (Engels – VS, Australië, Canada, Nieuw-Zeeland); Aubergine, Eierfrucht (Duits), Melanzani (Duits – Oostenrijk); aubergine, melongene (Frans); berenjena (Spaans); melanzana (Italiaans)

Historie

Naam
http://w4.siap.sagarpa.gob.mx/AppEstado/monografias/Imagenes/Berenjena2.jpgHoewel sommige cynici stellen dat het mode is om de betekenis van alle woorden, al dan niet via kronkels, naar het Sanskriet te herleiden, lijkt het er wel heel erg op dat het woord aubergine oorspronkelijk uit het Sanskriet komt. En wel als volgt: wij namen het over uit het Frans. De Fransen namen het over van het Catalaanse albergínia, die het afleidden van het Arabische as al-badhinjan (Spanje was honderden jaren Moors gebied, vandaar). De Arabieren hebben het overgenomen van het Perzische (Iraanse) badingan die het van het Sanskriet vatinganah hebben. Een andere theorie is dat het afgeleid is van auberge (herberg), van het Spaanse albéchigo, van het Spaans-Arabische (Andalusisch?) albérsiq dat van het Griekse woord voor Perzisch afkomt. Dan zijn we ook in Perzië (Iran).

[Noot MergenMetz: Wat een herberg met de vrucht te maken heeft, is ons nergens duidelijk geworden.]

In Amerika, Canada en Nieuw-Zeeland en Australië wordt het eggplant genoemd. Het verwijst naar de kleine gele en witte aubergines die in de 18e eeuw in Europa werden geteeld. Ze leken op kippen- en ganzeneieren. In andere delen van de wereld, waar het Engels ook nog regelmatig als voertaal wordt gebruikt (Zuid-Afrika, India e.d.) wordt de naam brinjal (brown jolly is weer Engelstalige verbastering daarvan) gebruikt, dat direct aan het Perzisch is gerelateerd.


Herkomst
Het solanum in de Latijnse naam geeft aan dat de aubergine botanisch gezien familie is van de tomaat en de aardappel. Doch ze komt niet uit de Nieuwe Wereld, maar uit de heel erg oude wereld. Aubergines stammen uit India en wat vandaag de dag Pakistan heet. Ze zijn al zo’n 4000 jaar in de keukens van zuidelijk Azië bekend. Rond 500 v Chr zou ze China hebben bereikt. De Chinezen hebben eigen variëteiten geselecteerd. De eerste geschreven aanwijzingen over het gebruik van aubergines in de keuken dateren van 544 n Chr. Ze staan vermeld in Qi Min Yao Shu, (Qimin Yaoshu / Ts’i Min Yao Shu) een oud Chinees werk van de geroemde wetenschapper Jia Sixieover landbouw, dat iets als ‘belangrijke technieken voor het welzijn van de mens’ betekent.

aubergine - Qi Min Yao Shu.pngAubergines komen niet in Griekse en Romeinse geschriften voor. Men neemt aan dat de Saracenen (van origine een Noord-Arabisch volk) ze als eerste in Andalusië in cultuur hebben gebracht (ca. 7e eeuw). Vanaf de 9e eeuw was de aubergine razend populair in de Arabische, Turkse en Perzische/Iraanse keuken. Pas in de 15e eeuw zijn aubergines geïntegreerd in de Italiaanse keuken. En pas sinds pakweg 1975 werd de aubergine ook in Nederland gemeengoed en wordt ze in kassen geteeld. Het o.i. niet onwaarschijnlijk dat na de Tweede Wereldoorlog de Indonesische en Molukse landgenoten hebben bijgedragen aan de inburgering van de terong, zoals de aubergine daar wordt genoemd.


Gekke Appels
Bestand:AlbertusMagnus.jpgZo rond de 16e eeuw hadden de Spanjaarden zo hun eigen kijk op de aubergine ontwikkeld. Het verhaal gaat dat ze het als een krachtig afrodisiacum zagen en noemden het berenjena – dat liefdesappel zou betekenen.

Hoewel sommigen het zien als een verbastering van het Arabische-Perzische bâdenjân. De Italianen zagen het echter anders: die verbasterden berenjane het tot melanzana, wat eigenlijk mela insana – gekke appel – betekent. Noordelijk Europa viel niet voor de aubergine. Hoewel Albertus de Grote (zie afbeelding), Duits filosoof en theoloog, ze toch echt al eens beschreef in een van zijn werken (13e eeuw). Maar dan letterlijk naar het Italiaanse mela insana. Dus bleef men ze in onze streken liever ‘gekke appels’ noemen en naar verluidt geloofde men daar ook in: men was bang om na het eten ervan ook daadwerkelijk gek te worden. Heel lang was de aubergine dus in noordelijk Europa niets meer dan een sierplant.

In [10] lezen we dat de Arabieren bedengaim of melongena gaven aan de langwerpige aubergines. Dat zijn die die we kennen. Wat gewoon een perfecte verklaring is voor berenjena en melanzana: gewoon verbastering van het Arabisch.

Rembert Dodoens noemt de aubergine in zijn Cruydt-Boeck (1554), en wel de witte en de paarse. Ze heten dan nog (Dul) Appel of Verangenes.

[Noot MergenMetz: manzana is Spaans voor appel en amor voor liefde, dus de link van berenjana met de betekenis liefdesappel zien wij niet. De aubergine wordt overigens wel met die connotatie in de Kamasutra genoemd, pag 69.]

De derde president van Amerika
White Eggplant in Monticello's Vegetable GardenDe Spanjaarden brachten de aubergines naar de Nieuwe Wereld, met name Brazilië (1650). Het duurde tot ca. 1850 voordat ook Noord-Amerika kennis maakte met de aubergine als voedsel. Dat kwam door Thomas Jefferson, o.a. derde president van de Verenigde Staten, die in 1806 zaad ontving van een Franse vriend. De eerste vijftig jaar werd het echter, naar goed Noord-Europees gebruik, vooral als sierplant beschouwd. In de tuin van Monticello, Jeffersons woning en landgoed in Charlottesville, Virginia, groeit naar verluidt nog steeds een aubergine met witte vruchten (klik hier).


Commerciële teelt
De aubergines die bij de reguliere groenteboer of supermarkt liggen, hebben geen contact meer met de aarde. In tweeërlei zin:

http://www.eggplants.eu/photos/proces/02.jpg

  • ze worden op subraat geteeld (en krijgen hun voeding via water)
  • ze worden geënt op de onderstam van tomaten; dat levert een grotere productie op

Productiegegevens 2008

China 18.000.000 ton
India 8.500.000 ton
Egypte 1.000.000 ton
Italië 275.000 ton
Nederland 38.000 ton (bron: Productschap Tuinbouw) ca. 34.000 ton wordt geëxporteerd naar Duitsland en Groot-Brittannië.

Culinair

Kijk voor recepten met aubergine hier.
Aubergines moeten mooi glanzend en stevig zijn als u ze koopt.  Volgens Jane Grigson en haar Groentekookboek heeft de grootte geen invloed op de smaak. (Er is o.i. wel degelijk smaakverschil tussen de diverse soorten aubergines.)
Te vroeg geoogste aubergines zijn minder lekker en bevatten nog een hoeveelheid solanine.

http://www.redfyrecookers.co.uk/recipe/img/aubergine.jpg Aubergines zijn er in heel veel soorten en maten. Langgerekt, kleine ballen, grote peren. Wit, geel, donkerpaars (aubergine), lichtpaars, gestreept, groen. Zo kent Thailand kleine, witte. Zeer smaakvol en ze gaan soms in zijn geheel in een gerecht. Wij zijn gewend aan de wat grote peervormige: donkerpaars. Die wordt altijd in plakken of blokjes gesneden. Of uitgehold.
aubergine - klein wit.jpg Het is een solanum en er zit dus solanine in. Dat is in grote hoeveelheden giftig. Een aubergine moet dus niet rauw worden gegeten, anders krijgt u maag- en darmklachten.

Solanine behoort tot de alkaloïden, die op hun beurt niet zo erg zijn. Alkaoïden zitten ook in de aubergine en geven het een bittere smaak.

aubergine - rond wit-paars.jpg In principe wordt de aubergine niet geschild. Dus dat betekent alleen het kroontje en steeltje verwijderen. Daarna, conform het recept dat u gebruikt, in plakken of blokjes snijden.

 

aubergine - lang groen.jpg Beroemde gerechten
Twee moeten we er noemen: moussaka. We denken dat dit Grieks is, maar in feite komt het uit de landen van Balkan en Midden-Oosten.  En Imam Bayildi – de priester viel flauw – een Turks aubergine-gerecht.

Bitter / olie
Het in plakken snijden en met zout bestrooid en een halve dag een vergiet leggen doet het vocht en de bitterstoffen eruit trekken. Zegt de een. Anderen beweren dat de alkaloïden gewoon in de aubergine achterblijven, maar dat het zoutingsproces de smaak ervan verdoezeld. Het zout verandert wel de tekstuur. Het drijft namelijk het vocht eruit, dus de cellen/vezels zakken in elkaar. Als ze dan in olie worden gebakken, absorberen ze veel. Nagezouten aubergines absorberen veel minder olie.


Bewaren

De houdbaarheid varieert van drie dagen tot een week. Aubergines zijn niet lang houdbaar en zeker niet in de koel-/ijskast. Bij temperaturen < 100 C treedt bederf op: ingezakte bruine plekken in de schil. Bewaar gewoon in een niet te warme keuken of bijkeuken. Onrijpe exemplaren rijpen na op kamertemperatuur.
Inmaken kan ook, kijk eens hier.


Voedingswaarde

Per 100 gram rauw:

calorieën 25 kcal
water 92,3 gr
eiwitten (proteïne) 0,98 gr
vet (lipiden) 0,18 gr
koolhydraten 5,88 gr
voedingsvezel 3 gr
suikers 3,53 gr
disachariden  die, als ze er zijn, vormen een onderdeel van de koolhydraten
mineralen natrium 2 mg; kalium 229,2 mg; calcium 9 mg; magnesium 14  mg; fosfor 24 mg; ijzer 230 µg; koper 81 µg; zink 160 µg, mangaan 232 µg; selenium 0,3 µg
Vitaminen:
Retinol (A) 1 µg (en beta caroteen 14 µg)
thiamine (B1) 39 µg
riboflavine (B2) 37 µg
niacine (B3) 649 µg
pantotheenzuur (B5) 281 µg
vitamine B6 84 µg
folaten (totaal – B11/ B9) 22 µg
cobolamines (B12) 0
ascorbinezuur (C) 2,2 mg
vitamine D 0
vitamine E (alfa-tocopherol) 300 µg
Vitamin K (phylloquinone) 3,5 µg
Aminozuren o.a. 9 mg aan tryptofaan; 37 mg threonine, 186 mg glutaminezuur
Lipiden:
Verzadigde vetten 34 mg
Enkelvoudig onverzadigd 16 mg
Meervoudig onverzadigd  76 mg
Cholesterol  0

Nul is ook een waarde. Wat onbekend is, is niet ingevuld.

Gezondheid
De aubergine is geen bron van vitaminen, wel van voedingsvezel en mineralen. Het eten van aubergine wordt om die reden aangeraden voor een goede darmwerking. Bètacaroteen heeft een verband met het verlagen van de kans op kanker en hartklachten. Maar als dat het doel is, kunt u beter wortelen eten.
En dan nog dit: Onderzoeksgegevens die wij niet hebben kunnen verifiëren, maar ook niet onvermeld willen laten, zouden uitwijzen dat aubergines een gunstige invloed hebben op het cholesterolgehalte in het menselijk lichaam.
Sommige mensen hebben last van huidirritaties na het eten van aubergines, m.n. zij die al last van hooikoorts hebben.

Teelt

aubergine- bloem.jpg Eigenlijk is de aubergine een vaste plant, die vaak als eenjarige wordt geteeld. Ze is in principe – in Nederland/België – een kasplant. Bij een heel mooie zomer kan ze ook buiten staan en vruchten dragen. Maar welke tuinder weet tevoren hoe de zomer wordt?
Onze bijbel [2] zegt letterlijk: “De amateurteelt onder koud glas is eigenlijk al een randgeval. De vollegrondsteelt heeft slechts een kleine kans van slagen.”

De warmste plek is nog niet warm genoeg. Het mag overdag niet onder de 20o C komen. Bij 25-30o voelen de planten zich prettig.

http://www.ecoumene.com/contents/media/aubergine_little_finger.jpg De hoogte varieert van 40 cm tot 1½ meter en de grove bladeren zijn 10-20 cm lang en 5-10 cm breed. De stam is ietwat stekelig en de bloemen zijn fraai paars met mooie gele meeldraden. Botanisch gezien is de vrucht een bes.

Bestuiving
Aubergines zijn zelfbestuivers. (Tik af en toe tegen de plant om bestuiving te bevorderen.) Na bevruchting duurt het 3 weken tot er een vrucht is van tussen de 250 en 400 gram. Ook uit niet bestoven bloemen kunnen aubergines groeien, maar deze zijn kleiner.

Zaaien medio februari – medio maart, binnen (220-250 C). Na ca. 14 dagen heeft u plantjes – uh, kiemen.
Eind maart oppotten
Uitplanten eind april – begin mei onder koud glad (koude bak, kas) Koude bak is gezien de mogelijke hoogte niet erg handig.
De onderlinge afstand moet 50-60 cm zijn. Ze houden van ruimte, onder en boven de grond.
Oogst begin juli – eind september
Er vormen zich meer en grotere vruchten als een plant 3-4 hoofdtakken kent met elk 2-3 vruchten. Andere scheuten verwijdert u dan regelmatig.

Plantafstand: 65 x 65 cm

Water: Zowel bij het zaaien en later mag de bodem niet uitdrogen. Als de plant groter is rijkelijk (3-5 liter per plant) gieten – ook om de kans op verwelkingziekte uit te sluiten alleen bij de wortels gieten.

Snoeien: in de kas houdt u 3 of 4 takken over en bindt u de plant op, als tomaten of door er stokken bij te zetten. De planten moeten worden gediefd (zoals bij tomaten) en overtollig blad wegnemen. Na het 9e of 10e blad verschijnen de eerste bloemen.  Voor een goede vruchtzetting is veel licht nodig.

Tip: verwijder verwelkte bloemblaadjes en ook de bloemen die vlak naast een vormende vrucht zitten. Het wegnemen voorkomt botrytis.


Bemesting

Veel compost. Aubergines hebben honger. Mulch de planten om ze extra voeding te geven.


Bodem & standplaats

Alle grondsoorten en wat kalkrijk. In principe in de kas: De plant houdt van tropische temperaturen: ‘s nachts niet te ver onder de 200 C  en overdag is 300 tot wel 450 C best lekker voor de plant – niet onder de 200 C, in elk geval.
De warme hoek in een kas, waar het niet te veel doorwaait. De zuidmuur.

Luchtvochtigheid: Veel bronnen hebben het over een hoge luchtvochtigheid voor aubergine. Ook op sites van professionele telers is dat het geval. [2] & [4] zeggen daar niets over. Een Spaanse overheidssite spreekt echter van droge warme lucht. In The Organic Way (zomer 2009), het magazine van Garden Organic (HDRA), staat “Aubergines have almost the same growing requiremenst as peppers and tomatoes, but require a bit more warmth.” In elk geval: tomaten willen geen hoge luchtvochtigheid. [4] zegt zelfs dat de teelt met die van tomaten overeenkomt….


Rassen

[2] raadt aan: Lange violette, alleen onder glas. Oeuf Blanc, kan in potten. Boulanger, (imperial) black beauty (rond, geplooid), Turkse oranje, voor in de kas.
[4] raadt aan: Solara F1, die iets koelere omstandigheden aankan, Casper (ivoorwit), red egg (rood, dus).
[10] noemt als oude rassen daarnaast: applegreen, bambino (paars, rond); listada de Gandia (langwerpig); Rossa di Rotonda (rood, rond, tomaat); violette longe hâtive (langgerekt); white sword (langgerekt);
Andere Nederlandse bronnen hebben goede ervaringen met moneymaker (een hybride), manchurain black egg.


Zaadteelt

Kan alleen van zaadechte aubergines, dus niet van F1’s. Laat de vrucht erg rijp worden. Rimpelig en ingevallen en de glans is weg. Hoe ouder hoe beter. (Ze gaan een beetje muskusachtig ruiken.)

Als de verouderde vrucht slechte plekken vertoont: deze wegsnijden om verdere aantasting van zaad te voorkomen. Het best is natuurlijk met gave vruchten te werken. Pel de aubergine, d.w.z. ontdoe ‘m van zijn vel. Dat kan met de hand. Dan ziet u de lijnen waarin de zaden zich bevinden. Voorzichtig de vrucht kneden en de zaden eruit knijpen. Doe dit in een bak water om te voorkomen dat de zaden wegspringen. (Er zijn meer zaden aan de voorkant van de vrucht, dan aan de steelkant.) Sommige zaden drijven, andere zinken. In principe bewaart u de gezonken zaden omdat dit een teken van vruchtbaarheid is, maar omdat auberginezaad licht is, kan alles drijven en bewaart u dus al het zaad. Leg de zaden op een blad ergens te drogen en bewaar ze daarna koel en droog. (Houdbaarheid: 4 jaar.)


Ziekten en belagers

Aubergines zijn niet ongevoelig voor ziekten. Met name de schimmelaantasting botrytis (houd de plant goed open, door te dieven en blad weg te plukken). Verwelkingziekte is de belangrijkste belager van aubergines. De planten hangen er treurig bij en verwelken. De ogenschijnlijk nog goede vruchten smaken slecht. Slaapziekte is een bodemschimmel die voorkomt op gronden met een slechte structuur. En qua beestjes: witte vlieg, bladluizen, spint, trips…. enfin, ongeveer alles.

Literatuur: [1] Food Plants of the World; [2] Handboek Ecologisch Tuinieren; [3] Planten voor Dagelijks Gebruik; [4] Groente & Fruit Encyclopedie; [5] Wikipedia 02/12-01-2009; [6] The Oxford Companion to Food; [7] USDA National Nutrient Database for Standard Reference [8] The Organic Way (zomer 2009); [8] Kraut & Rüben, 02-2017; [9] Vegetables in South-East Asioa, Herklots, 1972; [10] Sturtevant’s Edible Plants of the World; [11] Das Lexikon der alten Gemüsensorten

Plaats een reactie