De onderwereld van de tuin

Een heel aardig boek van veel-tuinschrijver Romke van de Kaa. Het gaat over de ondergrond van de tuin, de bodem, de aarde en alles wat zich daar afspeelt. Zeer verrassend en leerzaam.

Romke van de Kaa is misschien wel de oervader van de Nederlandse tuinschrijvers (zo heel veel zijn er daar ook niet van, hoewel het aantal wel toeneemt). Hij schreef vele boeken, maar is vooral bekend geworden door zijn columns in NRC Handelsblad en door de jaarlijkse Tuinscheurkalender.

In ‘De onderwereld van de tuin’ waagt Van de Kaa zich op wat haast letterlijk te nemen onbekender terrein: de bodem. Hij bekijkt de tuin van onderaf. De ondertitel van het boek is ‘Van microbe tot mol’ en dat neemt Van de Kaa letterlijk: Hij begint klein en eindigt groot.

Ergens in zijn inleidende hoofdstukken schrijft hij: “Het is de samenhang die me boeit, veel meer dan de smaak van een krop sla of de kleur van een flox op zich.” In dit boek slaagt hij er goed in om die samenhang – onder de grond – te laten zien. Met of zonder beerdiertjes, dit boek is van harte aanbevolen.

Het magische woord is samenhang, lijkt het. Recent schreven wij over het boek Hypernatuur, waarin ook alles daar om draait. Maar dan bovengronds. En in het Voedselbos gaat het uiteindelijk ook om de gezonde grond.

Een nieuwe wereld gaat open

Van de Kaa (geboren in 1945) herhaalt zichzelf af en toe, bijvoorbeeld als hij meerdere malen in het boek klaagt over brieven van lezers die hij moet beantwoorden. En soms neigt het een beetje naar ‘opa vertelt’ – “Ik kan me de biologieles op de middelbare school nog goed herinneren…”
Maar, veel belangrijker, de beschrijvingen van de wereld van bacteriën, schimmels, en allerhande kleinere en grotere diertjes ondergronds zijn top. Een nieuwe wereld gaat open. Terecht meldt Van de Kaa dat serieuze bestudering van het leven in de bodem, en de samenhang ervan, nog maar net begonnen is. Marc Siepman was met zijn Humisme de grote voortrekker in Nederland en niet zo lang geleden besloot Wageningen UR meer onderzoek te doen naar wat er zich allemaal in de grond afspeelt.
Maar het gaat hard, mede dankzij moderne technologie.
Aan de andere kant beschrijft Van de Kaa meerdere verbazend grote gaten in (onze) kennis. Bijvoorbeeld als het gaat over beerdiertjes, meercellige diertjes van een halve millimeter lang die met z’n heel velen in de strooisellaag van onze tuinen leven. Er zijn meer dan duizend soorten van bekend. Maar eigenlijk weet niemand wat hun ecologische betekenis is.

Griezelverhalen

In het kader griezelverhalen over vreemde diertjes heeft de schrijver nog veel meer in petto. Bijvoorbeeld de engerling die geen anus heeft, en dus vier jaar lang zijn eigen uitwerpselen opspaart in zijn achterlijf. Of de slijmzwam, een meestal vormeloze massa die op eigen kracht kan bewegen en de kortste weg uit een doolhof weet te vinden. Het idee dat er een harde grens zou bestaan tussen planten en dieren laat je door dit soort voorbeeld een beetje los.

Misschien wel het meest fascinerende onderdeel van de samenhang in de ondergrond vind ik de ontdekking dat planten en bomen via een netwerk van schimmels met elkaar kunnen communiceren, en zelfs stoffen kunnen uitwisselen en doorgeven. Zoiets werd op wonderlijke maar prachtige wijze in beeld gebracht in de film Avatar (2009). Een ondergronds internet, maar dan vele malen subtieler. Alles is verbonden.

Aanvulling
Op pagina 64 begint het hoofdstuk ‘Truffels uit eigen tuin’. Van de Kaa schrijft: “Pasgeleden bezocht ik een truffelgaard in Renkum, op de zuidelijke Veluwezoom. De gaard is geplant in 2013 [….] De eerste oogst wordt elk moment verwacht.”
Dat was januari 2020 het geval. Judith Evenaar had ze mee naar de BIO Beurs en even later schreef Felix Wilbrink erover in De Telegraaf. Wil je ook truffels in eigen tuin? Kom dan naar ons Sint Jan, 19 juni 2021 – Judith zou dit jaar er ook zijn, maar door corona werd ons Sint Jan-evenement afgelast.

En dit schreven wij zelf over De Wageningse Truffelgaard (in Renkum)