Sjef Meijman is de afgelopen periode in het nieuws geweest met zijn Varkenstractor. Wij kennen Sjef van onder andere onze samenwerking om met varkens de Japanse Duizendknoop te bestrijden. En het lijkt erop dat de varkenstractor een uitstekende vervolgstap daarop is.
Preciesiebewroeting
De Varkenstractor is een mobiele eenheid van varkenshok en afgebakende buitenruimte waar de dieren kunnen wroeten en lopen. Het is een grote (ijzeren) verrijdbare stellage. De “wanden” van de buitenruimte zijn uitklapbaar, zodat het op maat kan worden ingezet. Minimaal 4 x 2 meter, maximaal 4 x 10 meter. Hierdoor kan precisiebewroeting worden gedaan. Zie het als een landbouwmachine in alle opzichten.
Je moet er maar opkomen. Een link met de inmiddels al gebruikelijke kippentractor ligt voor de hand. Afbeelding: Sjef Meijman
Als ik hem over de Varkenstractor bel, zegt Sjef dat ons project in Oosterbeek om de Japanse Duizendknoop te bestrijden een van de inspiratiebronnen was. Daar lopen negen dieren op een terrein van 4.500 m2. Eigenlijk zou “drukbegrazing” beter zijn. Telkens een klein stukje stevig bevreten en bewroeten.
Zelf had hij ook varkens lopen in gebied van Staatsbosbeheer, nabij zijn woonplaats Veenhuizen. Sjef vertelt dat uit een gesprek met de boswachter duidelijk de behoefte bleek om de dieren gericht ergens te kunnen plaatsen.
“Varkens eten en wroeten waar ze willen en het zou leuk zijn als de dat heel gericht doen, zei de boswachter,” zei Sjef. “Mijn varkens liepen ook een keer bij De Tuinen van Weldadigheid. Tuinder Lambert Sijens wilde een strook schoon hebben, maar was als de dood dat de dieren van zijn bieten ernaast zouden eten.” Door de telefoon klinkt een brede grijns.
CALL #3
Het Venlose Museum van Bommel van Dam heeft samen met de gemeente Venlo een fonds opgezet voor kunst die bijdraagt aan een circulaire economie. (Zie hieronder.) Men kende Sjef Meijman van een project over grensoverschrijdende kunst in 2010. Ze nodigden hem mei 2018 uit om in te schrijven op CALL #3: Nieuw perspectief voor voedselproductie.
Hij stuurde het idee voor de Varkenstractor in. Door de jury werden drie voorstellen gehonoreerd, waaronder dit. Sjef mocht een prototype ontwikkelen.
Er was direct belangstelling van de HAS (Hogere Agrarische School) uit Den Bosch, waar een project mobiele veehouderij loopt, en van Buitengewone Varkens.
Buitengewone Varkens
“Buitengewone Varkens was direct heel enthousiast. Ze zeiden: ‘We willen meteen tien Varkenstractors.’ Het maakt hun bedrijfsvoering wel makkelijker. En Josse Haarhuis [een van de eigenaren, MergenMetz] zag het meteen zitten om met de varkens het bos in te gaan om eikels te laten eten. Maar daar zitten nog wel wat problemen aan qua regelgeving,” vertelt Sjef.
Met de Varkenstractor krijgt het varken weer de rol die het tot honderd jaar geleden ook had. Toen, en de vele eeuwen daaraan voorafgaand, ging een varkenshoeder met een groep varkens akkers en bos langs om deze schoon te maken en te bemesten.
Een prachtig Duitstalig boek waarin dit staat beschreven, heet ‘Wan God Mast gift’, C.L. ten Cate, 1972, PUDOC, Wageningen. Hierin staan o.a. schema’s die besturen van steden en dorpen opstelden en die aangaven wanneer en op welke plek de varkenshoeder met zijn dieren moest zijn.
“De Varkenstractor is een voorbeeld van hoe landbouw en veeteelt in elkaar kunnen overlopen. Het geeft een andere kijk op de voedselproductie. Het varken is altijd ons spaarvarken geweest,” zegt Sjef.
Van Zaltbommel naar Venlo
De officiële lancering van het prototype was dinsdag 7 mei
2019 in Zaltbommel, bij het Restaurant Bommels Bakhuys. Het is louter toeval
dat ‘bommel’ zowel in de plaatsnaam als in de naam van het museum voorkomt. Het
was gewoon praktisch: Bij dit restaurant lopen dieren van Buitengewone Varkens èn
het is binnen bereik voor studenten van de HAS in Den Bosch.
In september gaat de Varkenstractor naar Venlo. Het komt bij kinderboerderij Hagerhof, van waaruit het in en rond Venlo wordt geplaatst.
Uitpakken prototype 
Sjef in prototype in Zaltbommel 
Op zijn breedst 
Zeven varks
Foto’s: Sjef Meijman
15.000 varkens
“De HAS heeft een dependance in Venlo. De kinderboerderij heeft daar op zich niets mee te maken, maar we willen de dieren onder de aandacht van de mensen brengen. De verhouding tussen consument en voedsel mag wel wat worden verbeterd,” licht Sjef toe. Eigenlijk wilde hij een echte varkenshouder erbij betrekken, maar dat lukte niet.
“De varkenshouders die ik sprak vonden het een lachertje. Ik was bij een op bezoek die 15.000 dieren op stal had. De man regelt alles met de computer: voervoorziening, mestafvoer. Ik heb daar geen varken gezien. Ik zag alleen maar beelden van mestlijnen en voermeldingen. Die boer zei tegen mij: ‘Als alles goed gaat, zie ik geen varkens.’ Maar dat gebeurt niet vaak, want er is altijd wel een storing. Een mestband die vastloopt of zo.”
Eigenlijk zijn ze bang
De varkensboeren rond Venlo hebben volgens hem andere ideeën over duurzaamheid. Zij aarzelen en denken dat als de varkens buiten komen, de dieren subiet ziek worden. Ze zien een mestprobleem en vatten duurzaamheid vooral op als reststromen uit de voedselindustrie naar de varkens gaan. Een van de boeren verwerkt de te korte frieten van McDonalds. Ze zetten dus net als vroeger, toen veel mensen nog een varken of twee achter het huis hadden, voedselresten om in vlees. Alleen vandaag de dag ziet niemand dat.
“Maar,” besluit Sjef, “eigenlijk zijn ze gewoon bang.”
Hij oppert een ander idee: met de Varkenstractor langs de huizen gaan en de mensen gooien emmers etensresten bij de dieren.
Wat er gebeurt als de Varkenstractor een tijd in Venlo heeft gestaan, is voor Sjef nog niet duidelijk. Hij wil graag vanuit het prototype een aantal echte maken.
Praktische aspecten
UBN
Als je varkens houdt, heb je een UBN nodig (Uniek Bedrijfsnummer). Dat hoort bij een locatie. Het veld met Japanse Duizendknoop in Oosterbeek heeft een UBN, anders mogen er geen varkens lopen. Met een mobiele eenheid als de Varkenstractor moet daar slim mee worden omgegaan.
“Je mag wel met je varkens wandelen, als je maar weer op de oorspronkelijke plek [UBN] terugkomt. Hoe lang je mag wandelen, een uur of een dag, een week of een maand, is niet duidelijk. Dat gaan de studenten van de HAS uitzoeken.”
Misschien moet de Varkenstractor wel een UBN krijgen en niet het grondstuk.
Water en voer
Het hok van de Varkenstractor kent een drinkwatertank en een voervoorziening. Want de varkens moeten wel gevarieerd eten, dus worden bijgevoegd.
“Voor Buitengewone Varkens hangt er een voersilo, daar kunnen de dieren voortdurend uit eten.” In Oosterbeek voeren buurtbewoners de dieren twee keer per dag bij.
Uitbreken
Varkens zijn bijzonder sterk. De kans dat ze het uitschuifbare raster slopen is groot. Daarom is aan de binnenkant een spiraalvormig uitrekbaar schrikdraad gemonteerd dat op zonnecellen werkt.
Over Sjef Meijman
Sjef Meijman is kunstenaar en houdt van de boerderij. Hij noemt zich beeldend agrariër. In 2008 was hij ooit nieuws – onder andere bij De Wereld Draait Door – met een plantendiscotheek. Planten zouden beter groeien met muziek, dus wat stimuleert de groei meer dan een disco voor plant en mens?
In 2010 deed hij met collega-kunstenares Elles Kiers het project Het Varkensjaar, waarin ze met vier varkens een trektocht maakten. Dat kon op landelijke belangstelling rekenen. In de periode 2012 t/m 2014 trok het project Varkenshuis de aandacht, dat hij eveneens samen met Elles Kiers deed en onder de paraplu van de PeerGroup. Er werden Bonte Bentheimers in de bewoonde omgeving geplaatst: buurtbewoners onderhouden de dieren en er wordt uiteindelijk geslacht. Het was een succes, alleen in een wijk in Tilburg bestond weerstand. Elders in Tilburg ging het uitstekend.
Japanse Duizendknoop
In Oosterbeek (gemeente Renkum) lopen in 2019 voor het vierde jaar negen Bonte Bentheimers op ca. 4.500 m2 de Japanse Duizendknoop te bestrijden. Dat project hebben wij, samen met Sjef opgezet. Sjef had immers al ervaring met de dieren in een bebouwde omgeving.
Doorgaans beginnen we in april met kleine, net afgespeende, biggen van een week of twaalf die medio oktober weer weg worden gehaald. Meestal geslacht. Hoewel het duidelijk effect heeft, is nog niet alle duizendknoop verdwenen: het terrein is te groot. Daar waar de varkens toeven, is het weg.
Beter is het om de dieren telkens intensief een klein stuk grond te laten bewroeten. Bij schapen op een vergraste heide noemt men zoiets drukbegrazing. De dieren in Oosterbeek staan achter schrikdraad en hebben een vast hok en een vaste drinkplaats. Bovendien kent het terrein een langgerekte wadi met enorme keien en veel grote bomen. Dus het is niet makkelijk om de paaltjes te verzetten. Beter ware het om telkens 1000 à 1200 m2 te laten bewroeten. Of nog kleinere stukken. Met de Varkenstractor is dat een makkie.
CALL – Circular Art Lab Limburg
Venlo heeft de ambitie om een innovatieve kennisstad te worden. In 2012 was er de Floriade en in en rond de stad zijn veel agrarische bedrijven. Museum van Bommel van Dam, gevestigd in Venlo, nam het initiatief voor CALL – Circular Art Lab Limburg, dat een samenwerking met de gemeente is. Bedoeling is ontwerpers en kunstenaars uit te dagen ideeën en concepten indienen voor een circulaire economie – C2C (cradle-to-cradle). Hergebruik staat dus centraal. En het klinkt meer Limburgs dan het is, want Sjef Meijman komt uit Veenhuizen. Lees er hier meer over.
En hier een in 360 graden opgenomen interview:
Er is telkens een open oproep (call), met een andere focus. Een commissie selecteert vier ideeën en vraagt hen deze verder uit te werken.
Call #1: Wat doen we met regenwater in de stad? (Waterkringloop in de stad.)
Call #2: Hoe maken we wijken aantrekkelijker? (Gezonde woningmark.)
Call #3: Hoe stimuleren we natuurinclusieve landbouw? (Nieuw perspectief voor voedselproductie.)
Call #4: Hoe verleiden we de burger bij de energietransitie? (Waar wachten we op?)
