Een ode aan de veelzijdige walnoot

Wij werkten een paar jaar mee aan een project om, in Gelderland, de teelt van noten en de verkoop ervan in korte ketens te stimuleren. Dat project komt nu tot een voorlopig einde en het heeft onder andere veel inzichten opgeleverd in wat een walnootboom, behalve noten, zoal oplevert. Student Damian de Ruiter en docent Dick van Dorp (beide Van Hall Larenstein) schreven een mooi rapport, waar wij hier uit putten.

Meer noten eten

Walnoten zijn uiteraard gewoon lekker. Om te eten bij de borrel, in de muesli of over een salade. Of verrukkelijke nocino van maken. En ze zijn gezond. Ze zitten boordevol goede vetten, mineralen en vezels.
Maar we eten met z’n allen sowieso veel te weinig noten, dat moet omhoog, zegt ook het Voedingscentrum. Maar, zo vinden wij, dan toch liever niet importeren uit China of Californië (in geval van walnoten) of Turkije (in geval van hazelnoten). Notenteelt kan ook prima in Nederland – in het kader van het project: in Gelderland maar er zijn ook veel initiatieven in andere provincies, met name in Overijssel en Limburg.
Het levert in de vorm van agroforestry-achtige systemen allerlei voordelen op, van CO₂-buffering en meer biodiversiteit tot landschapsverfraaiing en bodemverbetering. En, niet te vergeten, voor boeren kan het een mooie extra inkomstenstroom betekenen.

De hoofdzaak

De noot is natuurlijk het primaire product, de hoofdzaak, van notenteelt. Die kun je zó eten. Maar je kunt noten ook verwerken tot olie, likeur, meel of eiwitpoeder. Of andere creatieve zaken zoals notenzuivel of ingrediënt in vele producten. Maar er is meer. De bolsters, de schalen, de tussenschotjes, het blad, het notenhout… allemaal kunnen ze nuttig worden gebruikt. En voeding is niet de enige gebruiksmogelijkheid: wat dacht je bijvoorbeeld van kaarsen? Of verf? Of cosmetica?

Bolster en schaal

De bolster is het zachte omhulsel waarin de harde schaal van de walnoot zich bevindt. Als de noot gezond rijpt dan scheurt of barst op een gegeven moment de bolster open en valt de noot, beschermd in zijn harde schaal, op de grond. De bolsters blijven in de boom hangen en vallen vroeger of later naar beneden. Onrijpe noten, of noten waar iets mis mee is, blijven soms nog opgesloten in hun bolster.

Iedereen die wel eens geprobeerd heeft die bolster eraf te krijgen weet: ze geven nogal af. Je krijgt er hevig bruin-zwarte handen van. En die verkleuring ben je niet zomaar kwijt. Schijnbaar werd dit kenmerk onder Roma-groepen gebruikt om criminelen zichtbaar te maken. Het is dan ook niet verbazend dat van walnoot bolsters een prima inkt of verfstof te maken is.
We kraken de noot.

De harde schalen van walnoten blijven na het pellen over. Hetzelfde geldt voor hazelnoten, ook die hebben een harde schil. Ze zijn beide prima brandstof. Notenschalen los verkopen als aanmaakmateriaal kan, maar dan vervoer je wel veel lucht. Gebroken schalen persen tot een vorm van blokjes of briketten lijkt een beter idee. Alternatief is om de schalen verder te verpulveren tot een poeder. Dat kan namelijk uitstekend worden gebruikt als alternatief voor microplastics of andere substanties in cosmetica (scrubmiddelen en tandpasta) en in polijstmiddelen (voor het afstralen van verf, maar ook voor huishoudelijke polijstmiddelen). Een ander idee is om het poeder als vulmiddel te gebruiken, als alternatief voor zand, bijvoorbeeld in bokszakken. Het voordeel van notenschalenpoeder is dan natuurlijk dat het, als het voorwerp waarin het zit eenmaal wordt weggegooid, volledig biologisch afbreekbaar is. En ook in een vuilverbrandingsinstallatie is notenschalenpoeder fijner dan zand. Want het brandt.

Tussenschotjes

In een walnoot zitten twee helften noot, die op een klein punt aan elkaar verbonden zijn, maar waar verder een soort houtachtig tussenschotje tussen zit. Dat tussenschotje kun je apart houden bij het kraken van de noten. Ze zijn namelijk bruikbaar om een kennelijk zeer gezonde thee van te brouwen. Onze trouwe Verhelst (Groot Handboek Geneeskrachtige Planten) zegt veel over walnoten, maar niks specifiek over deze tussenschotjes. Dus tja, we weten het niet zeker. Maar het schijnt ook gewoon lekker te zijn.

Perskoek

Als noten uitgeperst worden om olie te winnen, blijft er aan de ene kant olie over, en aan de andere kant een perskoek. In die koek zitten alle velletjes en vezels plus restjes olie en veel eiwitten. Het wordt over het algemeen direct aan boeren of aan veevoerproducenten verkocht. Interessant kan zijn om die perskoek hoogwaardiger te gebruiken, als mensenvoer. Er wordt al geëxperimenteerd met verwerking tot energierepen, meel of als toevoeging in bakkersproducten. Bierbostel, ook zo’n eiwit- en vezelrijk restproduct, wordt immers ook steeds vaker gebruikt in koeken, repen of brood.

Blad

Het blad van walnoot heeft allerlei speciale inhoudsstoffen. Het kan infectiewerend en ontstekingsremmend worden ingezet. Volgens Verhelst, zowel inwendig als uitwendig. Gedroogd walnootblad is te koop in gezondheidswinkels of kruidenspecialisten. Je kunt er thee van zetten, het in je badwater doen of er mee gorgelen. Het is ook insectenwerend dus je komt het wel tegen als ingrediënt in anti-insectensprays. En op erven plantte men vroeger een walnoot bij de mestvaalt, de keuken of de stal, om vliegen en muggen weg te houden.

Tenslotte heeft het blad een hoog eiwitgehalte en zou dus inzetbaar zijn als veevoer, eventueel gecombineerd met de perskoek in een geperste brok of iets dergelijks. Gek genoeg kom je gedroogd walnootblad op internet vooral tegen als voer voor… garnalen! Maar ook als snack voor konijnen en andere knaagdieren. Dat het blad giftig zou zijn lees je ook wel eens, maar dat klopt dus niet. Misschien in grote hoeveelheden?

Hout

Tijdens de groei van de notenbomen ontstaat af en toe snoeihout. Dat kan worden versnipperd en gecomposteerd, of als strooisel op vloeren of in tuinen worden gebruikt. Hout kan uiteraard ook altijd als brandstof worden verstookt. Maar snippers of andere restanten uit de notenproductie kunnen heel goed als startpunt dienen voor het kweken van schimmels. Er komt steeds meer toepassing voor mycelium als biologisch afbreekbaar bouwmateriaal, van bakstenen en gevelpanelen tot doodskisten!
Terug naar hout.
Het echt goede walnotenhout komt van volwassen bomen. Als die naar het eind van hun levensduur toe lopen – wat zomaar honderd jaar of langer kan zijn – dan kunnen ze worden gekapt. Een nieuwe boom wordt geplant, en het hout van de oude wordt verwerkt tot planken. Die worden vervolgens schitterende tafels of andere meubels. Maar kan ook als fineer worden ingezet (vooral de wortelpartij). En voor houten geweerkolven of – véél beter – muziekinstrumenten. (Notenhout is waardevol. In Frankrijk plantten boeren van de ene generatie op het erf een boom voor de volgende. Die het dan op late leeftijd kapte en de opbrengst als pensioengeld gebruikte.)

Er zijn zoveel mogelijkheden náást de noot zelf. In een wereld waarin het hopelijk weer normaal wordt dat niets wordt weggegooid is dat een hoopvolle gedachte.