Meer en meer worden de gevolgen van het consumeren van ultrabewerkt voedsel duidelijk. Een groot onderzoek onder bijna tien miljoen mensen toonde 32 gezondheidsrisico’s aan. Wetenschappers roepen overheden op met maatregelen te komen, net zoals bij tabak is gedaan.
Leestijd: 6 minuten
Inhoudsopgave
In het Engels heet het Ultra-Processed Food en wordt afgekort tot UPF. UPF is voor de voedingswereld wat AI (Artificial Intelligence) is voor de ICT. Niet alleen staan beide momenteel in het middelpunt van de belangstelling, het betreft ook ongebreideld geknutsel aan effecten op ons welzijn en welbehagen, zonder de consequenties ervan te overzien. Wetten en kaders ontbreken.
Eerder riep de Verenigde Naties de periode 2016-2025 uit tot Decade of Action on Nutrition, als onderdeel van haar Duurzame Ontwikkeling Doelstellingen (doelstelling 12).
Zoals het vaak met nieuwe, onbekende dingen gaat, zijn twee aspecten van belang:
1. wat weet en vindt de gemiddelde inwoner ervan en
2. wat is de werkelijke impact.
Onbewuste consument
Om met het eerste te beginnen: op 19 februari 2024 berichtte Foodlog over een onderzoek [PDF] door EIT Food Consumer Observatory dat zich richt op de beleving van ultrabewerkt voedsel door de consument. Tienduizend consumenten uit zeventien landen en ook de driehonderd leden van het Citizen Participation Forum, namen deel aan dit onderzoek. En wat blijkt? De consument voelt zich onzeker en maakt zich zorgen over de gezondheidsrisico’s. “De meerderheid gelooft ook dat sterk bewerkte voedingsmiddelen bijdragen aan obesitas, diabetes en andere leefstijlgerelateerde gezondheidsproblemen.” Die meerderheid heeft gelijk, dat zien we hierna.
Opmerkelijk is dat we enerzijds een snel stijgende markt voor ultrabewerkt voedsel zien, van ontbijtgranen en proteïnerepen tot en met snelle, makkelijke voor-bereide maaltijden en fast food. En anderzijds de overheidscommunicatie vasthoudt aan de Schrijf van Vijf met meest losse, hele ingrediënten – okay, kaas en brood zijn bewerkte zuivel respectievelijk graan, maar toch. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is in een gemiddeld huishouden de helft van het voedsel ultrabewerkt. In arme gezinnen is dat tegen de 80%. Hoe dat in Vlaanderen en Nederland is, is onbekend, hoewel de nieuwe Voedselconsumptiepeiling van het RIVM (Wat Eet Nederland) wel veel inzicht geeft. (De Maag Lever Darmstichting schrijft op 24 augustus 2020 “Zo zorgt ultrabewerkte voeding in Nederland voor bijna 80% van de totale dagelijkse energie-inname. Bovendien is 90% van de dagelijkse geconsumeerde toegevoegde suiker afkomstig uit ultrabewerkt voedsel.”)
Ultrabewerkt voedsel betreft, volgens de NOVA-classificatie, voedingsmiddelen waarin kleurstoffen, gemodificeerd zetmeel, eiwitisolaten, emulgatoren, smaakstoffen, verdikkingsmiddelen en andere additieven zijn verwerkt. Maar ook verpakte gebakken producten en snacks, koolzuurhoudende dranken, suikerhoudende ontbijtgranen en kant-en-klaarmaaltijden, ondergaan vaak meer dan één industriële bewerking. Vaak met chemisch gemanipuleerde goedkope ingrediënten. En ze bevatten vaak veel toegevoegde suikers, vetten en/of zout, doch weinig vitamines en vezels. Ultrabewerkt voedsel kan ook de dressing op een salade zijn. Veel plantaardige vervangers van dierlijke producten zijn ultrabewerkt. Er worden uiterst inventieve (chemische) processen op losgelaten om acceptabele structuren en texturen te krijgen; om op kippenvlees te lijken, om op koeienmelkkaas te lijken en dergelijke. Zij bevatten veel eiwitisolaten, oliën, emulgatoren, gommen enzovoorts.
32 Schadelijke gezondheidsproblemen
The Guardian meldt op 28 februari 2024 dat uit onderzoek blijkt [PDF] dat ultrabewerkt voedsel gerelateerd is aan maar liefst 32 schadelijke gezondheidsproblemen. Hieronder: grotere kans op hartkwalen, kanker, diabetes type 2, slechte geestelijke gezondheid en vroegtijdige sterfte. Het onderzoek is op 19 januari 2024 gepubliceerd in BMJ en omvat gegevens van 9,9 miljoen mensen. Het is daarmee ’s werelds meest uitgebreide in haar soort. Het werd uitgevoerd door deskundigen van onder andere Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health (VS), de Universiteit van Sydney (AU) en de Sorbonne Universiteit (FR).
Eerdere studies hadden al een verband gelegd tussen ultrabewerkt voedsel en een slechte gezondheid, maar er was nog geen alomvattende beoordeling van het bewijs op dit gebied (wij schreven er in 2018 over). Om deze kloof te overbruggen, voerden onderzoekers een overkoepelende review uit – noem het een samenvatting op hoog niveau – van 45 verschillende meta-analyses van 14 overzichtsartikelen die een verband leggen tussen ultrabewerkt voedsel en negatieve gezondheidsresultaten, en die in de afgelopen drie jaar waren gepubliceerd.
Naast de aangetoonde relatie met de 32 gezondheidsproblemen meldden de wetenschappers dat grotere consumptie van ultrabewerkt voedsel ook in verband staat met hogere risico’s op met name hartfalen (50% meer kans op overlijden), veel voorkomende psychische stoornissen (48%-53% meer kans, 22% meer kans op depressie), diabetes type 2 (12% meer kans) en sterfte (niet door hartfalen of diabetes, 21% meer kans).
Achtergestelden
Je begrijpt dat deze onderzoeksmaatregelen roepen om overheidsmaatregelen om de volksgezondheid te borgen. Dr. Chris van Tulleken, een van de betrokken wetenschappers en vooraanstaand expert op dit gebied, zegt: “We hebben een goed begrip van de mechanismen waardoor deze voedingsmiddelen schadelijk zijn. Voor een deel komt dit door hun slechte voedingsprofiel – ze bevatten vaak veel verzadigd vet, zout en vrije suiker. Maar de manier waarop ze worden verwerkt is ook belangrijk. Ze worden gemaakt en op de markt gebracht op manieren die overconsumptie stimuleren. Ze zijn bijvoorbeeld meestal zacht en energierijk en worden agressief op de markt gebracht, meestal aan achtergestelde gemeenschappen.”
Het verslag in BMJ eindigt met de vaststelling dat meer onderzoek nodig is. Het bewijs dat ultrabewerkt voedsel verschilt van onbewerkt is er, en het verband met ongunstige invloed op de gezondheid. Verschillen zijn te vinden in de slechtere eetgewoonten van de mens, de verdringing van pure voedingsmiddelen uit het dieet, en veranderingen in de fysieke structuur van ons eten door de intensieve ultra-verwerking.
Survival of the fittest
Deze uitspraak duidt het Engelse fit niet op de lichamelijke conditie, maar op passend. Miljoenen jaren overleefden planten en dieren in een biotoop die hen het beste paste, de andere redden het niet, dan wel op een andere plek. Ook het beschikbare voedsel bepaalt mede of een dier of plant kan overleven.
Op 28 februari 2024 stond in BMJ het artikel ‘Reasons to avoid ultra processed foods’ [PDF] van de hand van Braziliaanse wetenschappers, verbonden aan Universiteit van Sao Paulo. Zij schrijven:
“Er is geen reden om aan te nemen dat mensen zich volledig aan deze producten kunnen aanpassen. Het lichaam kan erop reageren als het nutteloos of schadelijk is, dus onze systemen kunnen aangetast of beschadigd raken, afhankelijk van hun kwetsbaarheid en de hoeveelheid ultrabewerkt voedsel die wordt geconsumeerd.”
De mens, die ultrabewerkt voedsel produceert, onderwerpt de mens aan een vorm van natuurlijke selectie. Correctie: onnatuurlijke selectie.
Overheden moeten ingrijpen: behandel voedselindustrie als tabaksindustrie
De Brazilianen zeggen: “Het is nú tijd voor VN-agentschappen, samen met lidstaten, om een raamverdrag over ultrabewerkte voedingsmiddelen te ontwikkelen en implementeren, analoog aan het raamverdrag over tabak.” Dat sluit aan bij wat op 18 september 2023 al bij EenVandaag werd gezegd. “Slechte voeding maakt ons ziek, steeds meer zorgen bij wetenschappers: ‘Behandel voedselindustrie als tabaksindustrie’.“
Voor wie nog twijfelt over ultrabewerkt voedsel
Op 5 september 2023 publiceerde The Guardian een overzicht van 19 dingen die iedereen over ultrabewerkt voedsel behoort te weten. Lees dit.
Ook het tv-wetenschapsprogramma Focus besteedde er op 21 maart 2024 aandacht aan. Kijk hier.