Wat is gezonde voeding?

We nemen aan dat auteur Hans Kraak met ‘77 Fabels & Feiten over onze Voeding’ opinies over ons eten wil bijstellen en misverstanden wegnemen. Dat lijkt niet te lukken. Misschien omdat een fenomeen als voeding zoveel verschillende aspecten telt, maar ons inziens ook door zijn streven om wijs en genuanceerd over te willen komen. Het is derhalve wel een boek om je eigen mening te vormen of te sterken.

Kraak gaat in op opinies als ‘Van koolhydraten (suikers) word je dik en val je niet af’ of ‘Melk is niet goed voor hart en bloedvaten’ of ‘Suppletie met antioxidanten beschermt tegen kanker’ of ‘Van rood vlees krijg je kanker’.  Hij antwoordt hier op met ja/nee/beide en licht dit toe.

Met je gezonde verstand ben je een stuk beter af

Één onderzoek is geen onderzoek, stelt hij in zijn hoofdstuk over de voedselvoorlichting in Nederland. “Officiële voedingsadviezen zijn gebaseerd op consensus in meerdere onderzoeken, bedenk dat ze vooral gericht zijn op de totale populatie […] terwijl ons eten een persoonlijke keuze met individuele gevolgen blijft.”  En in de laatste alinea van dit hoofdstuk: “Vooralsnog ben je met je gezonde verstand bij een keuze in de winkel een stuk beter af, daarbij de algemene voedingsrichtlijnen en andere betrouwbare voedingsinformatie in het achterhoofd houdend. [….] Helaas heeft de voedingswetenschap (nog) niet alle antwoorden voor ieder individu voorhanden. Het blijkt nog steeds moeilijk om het zekerheid vast te stellen wat wel of niet gezond is als het om voeding gaat.”
Dit boek is dus geschikt voor alle dertien miljoen voedingsdeskundigen in Nederland.

Koopadvies

We kunnen geen oprecht koopadvies voor dit boek geven, maar het verschaft wel veel informatie en inzicht. Dus een ‘ja’ voor mensen die zich met voedselproblematiek bezig houden, maar als u als ‘gewoon consument’ denkt nu eindelijk eens helderheid te krijgen: nee.

Titel	77 fabels & feiten over onze voeding
Van	Hans Kraak
Uitgever	Uitgeverij Lias
ISBN	978 90 8803 047 5
Verschenen	24 april 2014
Prijs	€ 17,95
Verkrijgbaar bij	Alle boekhandels en indien u online wenst te winkelen, raden we de Libris-webwinkel aan. Dan verdienen de boekhandels zelf ook nog iets.

Trends

Discussies over voedingswaarde, gezond en ongezond zijn heikel en inzichten en standpunten veranderen met de dag. Trends komen, trends gaan. Goeroes komen, goeroes verdwijnen. Het ene wetenschappelijke onderzoek wordt een paar jaar later achterhaald door het andere. Dat alles op zich is al voedsel voor de (sociale) media. Dit boek ademt wel erg de sfeer van Wageningen Universiteit & Research (WUR), vinden wij. Kraak is werkzaam geweest voor o.a. het Voedingscentrum, ministerie van Landbouw en is momenteel hoofdredacteur van Voeding Nu. Als men weet dat het Voedingscentrum grotendeels wordt gefinancierd door het ministerie van Landbouw (thans EZ), dan is duidelijk met welke paplepel hij is groot gebracht.

Veel commentaren zijn niet helder, en juist dat lijkt het doel van dit boek

Lekker puur en eerlijk

Gelukkig houden wij, net als Kraak, niet van goeroes. Geloven we niet in super food, geloven we niet in de raw food beweging, geloven we niet in diëten die vet of koolhydraten uit de weg gaan, geloven we niet dat de mens van nature geen vlees of vis at en wat al niet meer.  Wij geloven in lekker, puur eerlijk en seizoensgebonden eten. Zo mogelijk zonder bestrijdingsmiddelen en zonder allerlei vage additieven. ‘’Don’t eat anything your great-grandmother wouldn’t recognize as food,”

is een citaat van Michael Pollan.

Bij veel van de tekst en uitleg bij de 77 opinies kunnen we vraagtekens zetten, omdat ze niet helder zijn. En dat lijkt toch wel de missie van dit boek. We pikken er twee  uit. Houd u vast.

17. Van rood vlees krijg je kanker

Nee, zegt Kraak. “Het is niet zo dat je kanker krijgt als je rood vlees eet.” En vervolgens schrijft hij dat er in (rood) vlees belangrijke voedingsstoffen zitten. Nu is het wel zo dat zelfs de WHO in 2007 afraadt (veel – niet meer dan 500 gram per week) rood vlees te eten omdat het de kans op darmkanker verhoogt. Dat is nog eens in 2011 bevestigd. Dit staat ook met zoveel woorden in dit boek, maar ja, dan begint de auteur weer te nuanceren. “Er is onder voedingsdeskundigen wel wat discussie over de WCRF-bevindingen”

 en, verderop “Berichten over de relaties tussen voeding en kanker kunnen verwarrend zijn, de ene keer krijg je het van dit, de andere keer van dat. Ook de uitkomsten van rapportages van het WCRF kunnen veranderen; zo zullen er vanaf 2015 weer nieuwe aanbevelingen komen.”
Zo nuanceer je alles weg. Maar kennelijk houdt Kraak van een rare gebakken biefstuk.

---

61. Groente en fruit bevatten minder voedingsstoffen dan vroeger

Nee, zegt Hans Kraak. We geloven er niets van.

In het boek ‘Eating on the Wild Side’ maakt Jo Robinson – op basis van uitgebreid en divers wetenschappelijk onderzoek – duidelijk dat onze hedendaagse groente- en fruitrassen behoorlijk aan voedingswaarde hebben ingeboet. En dat het aanbod, ook in de breedte, is verschraald. Kraak bagatelliseert dat met veel omfloerstheid. Misschien wel om onlustgevoelens te sussen.

Hij probeert  aan de hand van het artikel ‘Vitamines weg uit groenten (De Telegraaf, 16 april 2008) de stellingname van die krant, dat landbouwgewassen minder vitaminen en mineralen bevatten, te weerleggen. Onder andere door te wijzen op verschillende bodemtypen (arme zandgrond versus vette klei). Via het voorbeeld van de roestige spijkers die na verloop van tijd de hortensiabloemen blauw kleuren, komt Kraak op het toevoegen van voedingsstoffen aan de bodem. Bodemverrijking op maat van of voor het te telen gewas.

---

Ruiken we hier kunstmest?“Zonder kunstmatige stikstof zou de wereldbevolking volgens berekeningen van milieudeskundigen niet verder gegroeid zijn dan 3 miljard mensen. De teller staat inmiddels op 7 miljard…..” [En wordt beleid gemaakt voor 9 miljard, MM] Horen we hier een pleidooi voor intensieve landbouw met kunstmest? Ja, maar Kraak zou Kraak niet zijn als dat vervolgens weer wordt genuanceerd, omdat uitspoeling van meststoffen ook weer niet goed is. Dus dat aspect laten we links liggen. “De afname van nutriënten in gewassen in de loop der jaren zou daarom eerder moeten worden gezocht in de veredeling of het gebruik van bestrijdingsmiddelen.”

Uiteraard. Maar het moge duidelijk zijn dat door veredeling hoog producerende gewassen ontstaan die, om die productie te kunnen leveren, veel kunstmest en bestrijdingsmiddelen nodig hebben. Dat is de grond van het bestaan van Syngenta, Monsanto, Bayer e.a.

Sorry, meneer Kraak, dat is het idee niet

Vervolgens stapt hij over naar de ‘groene revolutie’ – de ontwikkeling van de intensieve landbouw in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Dat de opbrengst van een aantal gewassen de afgelopen decennia is verdubbeld en dat bij veredeling is gekozen voor snelle groeiers. 
“Het idee is dat de nieuwe gewassen door de snelle groei minder vitamines en mineralen bevatten.” Sorry, meneer Kraak, dat is het idee niet. Het idee is dat vandaag de dag de aangeboden groenten minder voedzaam zijn.

Het gaat niet om oude gegevens met nieuwe te vergelijken, maar om oude en moderne rassen

“Het aantal studies dat wijst op historische verschillen in voedingswaarde is echter beperkt.” En dan verwijst hij naar oudere voedingswaardentabellen, die niet kunnen worden gehanteerd. “Gegevens van toen en nu zijn moeilijk te vergelijken.” Jo Robinson heeft kennelijk andere bronnen. Maar ook daar gaat het niet om. Het gaat niet om een vergelijk van de voedingswaarde van de elstar appel in 1914 (toen bestond ze nog niet) en 2014. Het gaat om de voedingswaarde van oude en van nieuwe rassen gewassen.

Robinson schrijft bijvoorbeeld dat oude appelrassen veel voedzamer zijn dan nieuwe. Dat in de golden delicious of elstar veel minder nutriënten zitten dan in een oudere granny smith of schone van boskoop.  Het gaat niet om ‘historische verschillen’ het gaat om oudere rassen en nieuwe rassen. En dat is wel te meten, vandaag nog, voor zover die oude rassen niet zijn uitgestorven.

Domper

Bijzonder leuk is dat hij schrijft “Het gaat om complexere verbindingen als flavonoïden en vitamine C. Volgens verschillende onderzoeken komen deze stoffen in biologische producten meer en in hogere concentraties voor dan in producten in de reguliere teelt.”  Maar dan komt de domper: “Het lijkt erop dat de teelt van biologische producten meer overeenkomt met de manier van telen en de omstandigheden van vroeger, maar op basis daarvan kun je niet concluderen dat er nu minder voedingsstoffen in groente en fruit zit dan vroeger. Hoewel de verschillen in voedingswaarde tussen biologisch en regulier geteelde producten is bevestigd, is het de vraag of deze verschillen zo groot zijn dat ze effect hebben op de gezondheid.”

Kleine verschillen, kleine invloed

Met de redenering die Kraak hier probeert neer te zetten, zou je uiteindelijk kunnen betogen dat het maar de vraag is of groente en fruit zonder voedingswaarde effect op de gezondheid heeft. Het lijkt ons evident dat verschillen wel invloed hebben op de gezondheid. Kleine verschillen, kleine invloed. Grote verschillen, grote invloed.

Er wordt verwezen naar een onderzoek van Alterra (Wageningen UR) waarbij bodem, klimaat en rassenveredeling zijn meegenomen. “… dat er geen sprake is van een algemene daling van het nutriënten gehalte in voedingsmiddelen. Wel werd de beleidsmakers geadviseerd verder onderzoek te doen naar de verschillen tussen vroegere en huidige landbouwgewassen, de relatie tussen landbouwpraktijken en voedingswaarden te verbeteren, en de voor- of achteruitgang in voedingswaarden te monitoren.”

Volgt u het nog? Weet u nog wat de stelling was?

Stelling 61 luidt: Groente en fruit bevatten minder voedingsstoffen dan vroeger.
We vrezen dat de meeste lezers bij dit soort verhandelingen afhaken en aannemen wat Kraak aan het begin concludeert: ‘Nee’. Wij zijn, mede door het lezen van het boek van Jo Robinson, ‘Ja’ toegedaan.