Wetenschappers: ‘Sterk bewerkte voeding maakt mensen ziek en bedrijven rijk’

Sterk bewerkte voeding is bewezen ongezond voor de mens, maar overheden doen er niets aan. Het is een sluipende plaag voor de mensheid, vergelijkbaar met de opwarming van het klimaat. Niet de minste wetenschappers luiden de noodklok.

In het mediageweld rondom het nieuwe IPCC rapport over de stand van het klimaat is een ander belangrijk wetenschappelijk commentaar helaas een beetje verloren gegaan. Er verscheen een kort artikel in British Medical Journal Global Health met de titel: ‘The need to reshape global food processing – A call to the United Nations Food Systems Summit‘ (PDF). De auteurs zijn allemaal kopstukken, uit diverse landen. Hun conclusie luidt:

Onze voedselsystemen zijn kapot. Sterk bewerkte, industriële voeding maakt mensen ziek. De VN zou haar lidstaten moeten oproepen om de productie, verkoop en consumptie van sterk bewerkte voeding te verminderen en tegelijkertijd verse en minimaal bewerkte voeding goedkoper en beter verkrijgbaar te maken.

Het stuk leest als een vlammende aanklacht – wat het natuurlijk ook is. Wat moet het frustrerend zijn als je als wetenschapper werkt aan gezonde voeding, en er – ondanks steeds duidelijkere bewijslast – gewoon tientallen jaren eigenlijk weinig tot niets ten goede verandert. (Oh ja, sorry, in een klein kikkerlandje aan de Noordzee mag geen snoep meer worden neergelegd bij de kassa van de supermarkt.)

Twee denkfouten

Dit artikel legt een paar zaken waar nog wel eens discussie over is, kort en ultra helder uit. Deze twee denkfouten, zeggen de wetenschappers, moeten we niet maken:

1. Classificeer niet alle bewerkte voeding als fout. Bewerken op zich is niet verkeerd – al duizenden jaren bewerken mensen verse producten om ze makkelijker verteerbaar, lekkerder, of langer houdbaar te maken. Dan gaat het bijvoorbeeld over het malen van graan tot meel; het fermenteren van melk tot yoghurt. Maar ook over het koken van worteltjes, invriezen van verse groente of fruit, of het drogen van peulvruchten of noten. Niks mis mee.
   Wat wel echt fout is is ultrabewerkte industriële voeding. Daarbij worden op grote schaal in fabrieken goedkope landbouwgewassen uit elkaar getrokken tot componenten, waarmee weer nieuwe voedselproducten in elkaar worden gesleuteld die moeten lijken op echte voeding, maar in werkelijkheid vooral ontworpen zijn om goedkoop en lang houdbaar te zijn. En natuurlijk om heel lekker gevonden te worden door de meeste mensen (tot op het randje van verslavend soms), waardoor de consument er meer van koopt.
2. Beschouw niet de hele voedingsindustrie als de vijand. Verreweg de meeste voedselproductie en handel in de wereld wordt gedaan door kleine bedrijfjes of families en betreft verse of licht bewerkte voeding. Dat moet zoveel mogelijk worden gesteund en gestimuleerd. Ultrabewerkt voedsel wordt eigenlijk altijd gemaakt en verkocht door hele grote bedrijven, die hun financiële slagkracht en invloed inzetten om producten agressief te vermarkten en hoge winsten te behalen.
   Ze beïnvloeden ook nog eens de politiek en de uitkomst van wetenschappelijk onderzoek. Brrrr.

Stop met twijfelen

Na het rechtzetten van deze denkfouten beschrijft het artikel zonder veel omhaal van woorden de link tussen gezondheid en ultrabewerkte voeding. Mocht iemand er nog aan twijfelen of die link er is: Stop met twijfelen. Nu.
Want, en hier is een parallel te trekken met de klimaatdiscussie, de bewijzen stapelen zich aan alle kanten op. Dat er altijd een zekere onzekerheid zal blijven is een kenmerk van wetenschap. Er is geen enkele reden waarom je die onzekerheid aan zou willen grijpen en uit zou willen vergroten om net te doen alsof er niks aan de hand is. Behalve dan als je een groot bedrijf bent dat sterk bewerkte voeding produceert of verkoopt. Ook de parallel met de tabaksindustrie dringt zich natuurlijk op: Lekker allemaal blijven roken; mijn oude oompje rookte immers een pakje per dag en is er negentig mee geworden.

Evenveel obees als honger lijden

Een paar cijfers: Er zijn inmiddels ongeveer evenveel mensen fors te dik in de wereld als mensen die dagelijks honger lijden. Meer dan de helft van de voeding die geconsumeerd wordt in rijke landen is ultrabewerkt en dat getal ligt helaas nog hoger bij kinderen en pubers. Het staat onomstotelijk vast dat obesitas ziektes en kwalen kan veroorzaken, met name diabetes type 2, kanker en hart- en vaatziekten. En patiënten met zwaar overgewicht worden vaak zieker van allerlei andere ziektes – zoals, om maar eens iets te noemen, Covid-19 – en hebben vaker last van (en ernstigere) complicaties.
Onderzoek laat ondertussen ook zien dat ultrabewerkte voeding mensen niet alleen ongezond maakt via de route van overgewicht, maar dat er meer aan de hand is. Bijvoorbeeld chemische toevoegingen die weer andere kankers kunnen veroorzaken of de werking van de nieren verstoren. Of, ook heel naar: Voeding die ons gevoel van ‘vol’ zitten onderdrukt, waardoor je maar door blijft eten. Gunstig voor de fabrikant!

Alles bij elkaar is het wetenschappelijke bewijs overweldigend sterk. En andersom geldt ook: een gezond voedingspatroon leidt tot gezonde mensen die tot op hoge leeftijd gezond blijven. Ook dat is wetenschappelijk onomstotelijk aangetoond.

Milieu-onvriendelijk

En o ja, trouwens, schrijven de wetenschappers: De ultrabewerkte voedingsindustrie is ook nog eens milieu onvriendelijk, door het gebruik van zo goedkoop mogelijke ingrediënten. Dat bevordert de meest foute intensieve landbouw, het gebruik van veel grondstoffen voor productie en transport, en natuurlijk moet er dan ook nog een plastic verpakking omheen.

Onderaan hun artikel doen de wetenschappers een oproep: Overheden van de wereld, kom in actie! Op dit moment is veel overheidsbeleid op het gebied van gezonde voeding maar halfbakken. De consument moet via websites en TV-spotjes worden geïnformeerd en kan dan zogenaamd zelf een gezondere keuze maken. En het bedrijfsleven mag – op basis van vrijwillige maatregelen – zelf verbeteringen doorvoeren, die echter altijd blijven hangen in het verbeteren van de samenstelling van ultrabewerkte producten (minder zout, minder suiker, minder verzadigde vetten). En zelfs dat lukt niet.

Strakke richtlijnen nodig

De wetenschappers stellen dat dat überhaupt niet gaat werken, want op die manier blijft ultrabewerkte voeding gewoon bestaan, het ene ingrediënt wordt misschien vervangen door het andere, maar het blijft ongezond.
En we kunnen van consumenten simpelweg niet verwachten dat ze helemaal op eigen kracht de omslag maken – gedragsverandering is ontzettend lastig, en tja, wat zou je ook, als al die ongezonde zaken gewoon verkrijgbaar zijn in de winkel en nog heftig gepromoot worden ook? Veel mensen redeneren dat het blijkbaar wel meevalt met de ongezondheid; als het echt zo slecht voor je is, dan zou het wel verboden zijn, toch?

Wat nu echt eens moet gebeuren, zeggen de wetenschappers, is dat overheden strakkere richtlijnen neerzetten. Om te beginnen moeten voedingsrichtlijnen worden aangepast zodat ultrabewerkte voeding er geen plaats meer in heeft. Daar zijn al goede voorbeelden van, zoals bijvoorbeeld in Brazilië (uit 2014!). En verder moeten overheden veel scherper beleid maken dat ervoor zorgt dat ‘echte’ voeding aantrekkelijker wordt en dat ultrabewerkte voeding van het menu verdwijnt. Hear, hear.

De FAO hanteert de NOVA-classificatie waarin de mate van bewerktheid wordt uitgedrukt: 4 is ultrabewerkt. Het hoeft niet altijd ongezond te zijn. Soms is de nutriscore A, maar meestal D of E. Kijk hier eens.

Leestips:
Slik je dat – Joanna Blythman dook in de wereld van ultraprocessed food en “the worst has yet to come”
Eating on the wild side of Supergroente en Powerfruit (slechte titel) – Jo Robinson zoekt uit wat de voedingswaarden van groenten en fruit zijn
Ultrabewerkt voedsel vergroot de kans op kanker