Voor Sint-Jan (24 juni) moet de Sint-Jansui worden gerooid. Het is de vroegste ui die we kennen. Inmiddels is het een zeldzaam Nederlands gewas dat o.a. in Slow Food’s Ark van de Smaak is opgenomen. Het is een bijzonder uitje dat zich alleen vegetatief laat vermeerderen.
Sint-Jansui (Allium x cornutum) werd vroeger, en nu ook nog, vooral rond Utrecht geteeld. Deze peervormige ui is geschikt om in te maken maar minder om mee te bakken of te koken (zoeter, weeïg van smaak). Rauw verwerkt is de Sint-Jansui ideaal. Hij heeft een goede, soms scherpe en naar knoflook neigende smaak. Dat hij voor Sint Jan (24 juni) moet worden geoogst, kan een verklaring zijn voor de naam, maar mogelijk is er ook een verband met het kapittel van Sint Jan, dat naast de Utrechtse Dom een kruidentuin had.
Sint-Jansui is in Nederland verdrongen door lente-c.q. bos-ui en sjalotten. Een vergelijkbare ui wordt nog wel in Kroatië (ljutika), Duitsland (Johannislauch), Frankrijk (ciboule vivace of cive de Saint Jacques) India (pran), Tibet, Canada en de Antillen (cive rouge) geteeld.
Naamgeving
Een oude naam is A. cepa var viviparum. We treffen ook Allium fistulosum var. bulbifera en Allium cepa var. proliferum als Latijnse namen voor deze ui aan. Maar dat is,volgens ons, niet correct. Wageningen UR hanteert, net als veel andere wetenschappelijke bronnen Allium x cornutum. Rond 1900 wordt de ui ook genoemd in het Album Vilmorin, daar als perennial welsh onion.
Teelt
Sint-Jansui (Allium x cornutum) kan niet uit zaad worden vermeerderd, omdat ze triploïde (zie hierna) is. Ze hebben wel bloemen. En er ontwikkelen zich daarentegen wel broedbolletjes (klisters) aan de bloem. Dit heet viviparie. Deze kunnen worden geplant. Het duurt dan twee seizoenen eer er een ui van eetbaar formaat is ontstaan.
De gebruikelijke vermeerdering is door bollen, die nieuw, ondergronds worden gevormd. Net als de tenen bij knoflook, maar dit heeft iets meer van ondergrondse sjalotten. De geplante bol maakt namelijk zijscheuten, dat de nieuwe bollen worden.
| Poten | half augustus (als je ze niet hebt, we hebben ze misschien in onze webwinkel!) |
| op 15 cm afstand. Tussen de rijen 20 cm. Net onder de grond. | |
| Oogst | Rond 1 juni de uien lossteken, opdat het loof sneller afsterft. Voor 24 juni oogsten Om nieuw pootgoed te winnen, een week of twee later (rond 1 juli) |
Grote weerstand tegen koude. Ook al vriest het -25o C.
Bemesting: compost
Door ons wisselteeltschema komt daar waar nu vuchtgewassen staan, volgend seizoen de wortelgewassen en ui. In augustus is het dus lastig Sint Jansui te planten, want de courgettes, mais en pompoenen staan er nog enkele maanden. Dus we potten de uien op, ze lopen gewoon uit en we planten ze uit als de courgetteplanten enzvoorts zijn opgeruimd.
Triploïd
De Sint-Jansui is een triploïdie, dat betekent dat elk chromosoom drie keer in de celkern voorkomt. Elk gen komt dus drie maal voor. Dat is iets uitzonderlijks in de natuur, maar kan bij mensen ook voorkomen. Want voor bevruchting worden de chromosomen over de geslachtscellen verdeeld: stuifmeelkorrels hebben één set chromosomen, eicellen (in de stampers) hebben een andere set chromosomen. Het komt ook veelvuldig voor dat er vier of zes sets chromosomen voorkomen. Dat is allemaal gelijk te verdelen. Maar drie niet. Triploïdie organismen kunnen zich (dus bijna alrijd) niet geslachtelijk voortplanten.
Analyse van de moleculaire markers (iso-enzymen, RFLP en RAPD ) maakt het verwarrend om te oordelen waar deze ui precies uit is ontstaan. In elk geval Allium cepa (gewone ui), A. Roley (hoog uit de Himalaya) en vermoedelijk A. pskemense (zuid Kazachstan, Kirgizië, Oezbekistan). Andere bronnen zeggen Allium cepa, A. farctum (Pakistan, Afghanistan) en A. rhabotum (?).
Het zijn er in beide gevallen drie, hetgeen dan ook de verklaring voor triploïdie kan zijn.
Leuk verhaal. Ik heb ze dit jaar ook gekweekt. En met succes. Hoe kun je deze ui inmaken? Heb geen idee hoe dat moet.
Groetjes
Paul
Ik heb eerlijk gezegd nog nooit ui ingemaakt. Dus ik kan je op dit vlak niet helpen. Google wil wel eens helpen (en soms zoek ik met de Engelse tekst, geeft vaak beter resultaat.
als je zoekt op ‘Amsterdamse uitjes’ dan kom je meerdere recepten tegen die goed zijn.
Er is een artikel verschenen op landgoedgroenten over het inmaken van st. Jansui.
http://www.landgoedgroenten.nl/wp/?p=520
Dag Norbert,
Dank je wel voor deze interessante beschrijving rond de St.Jansui.
Ik ken het niet, heb knolletjes gekocht en wil er mee aan de slag.
Waar ik wel aan twijfel is of hetzelfde is als Cives in Frankrijk.
Ik stond gisteren daarrond in de tuin ook te twijfelen.
Wat hier in La Manche als cives wordt bestempeld, maakt geen bol aan en cives kan helemaal niet tegen – 25 graden hooguit min vijf….
Een fijne dag nog een hartelijke groet,
Anne
Ik ben op zoek naar St-Jansui-bolletjes. Weet iemand een adres waar ik ze kan kopen?
Mijn moeder maakte ze vroeger, jaren ’60, in als zilveruitjes. Zelf kon ik ze de laatste jaren wel eens kopen op groentrmarkten aan de Belgische kust. Ik zelf gebruik ze dan in sudderpotjes.
Dag Dorothe,
Ik heb wel wat over die je dan zelf kan planten.
Groet,
Rob Vogelsang
Hi Rob,
heeft u toevallig nog wat van deze bijzondere uitjes over?
groetjes Annemiek
Bij Rob of in onze webshop staan er nog een paar.