Op dinsdag 18 januari j.l. publiceerde NRC groot op de voorpagina 'Fors ontbijt maakt dik'. Een boud statement, maar NRC Handelsblad is dan ook een kwaliteitskrant dat haar publicatie uiteraard op gedegen onderzoek baseert. Zou je zeggen. Maar het dagblad gaat hier op flagrante wijze in de fout. Op een manier waarvoor ze andere media eerder graag op de vingers tikten.
(Dit stuk staat, met dezelfde woordelijke inhoud ook op Hollands Glorie.)
Eigenlijk zijn we het een beetje moe, zoveel onzin en halve waarheden die de media publiceren. En dat zelfs NRC Handelsblad zich hiertoe verlaagt, is hopelijk geen teken aan de wand. Zijn er nog echte journalisten?
Het tegendeel lijkt waar
Want als er al een conclusie getrokken mag worden is het: een fors ontbijt maakt slank. Waar gaat het om? Duitse onderzoekers van de Technische Universiteit van München publiceerden op 17 januari 2011 onderzoeksresultaten op een kleine wetenschappelijke website Nutrition Journal. Het betreft een onderzoek onder een geringe populatie naar de relatie tussen ontbijt en obesitas. Wij vermoeden dat het om een afstudeerproject gaat. De enige werkelijke conclusie die de onderzoekers trekken is dat uit de resultaten van hun onderzoek geen conclusie te trekken is. In hun bijlagen van hun rapport verwijzen ze naar een groot Brits onderzoek waarbij de wetenschappers concluderen dat een ontbijt met meer calorieën onder mensen van middelbare leeftijd tot gewichtsafname kan leiden.
Sensatiezucht
Medisch redacteur van NRC Handelsblad, Wim Köhler, vindt het gerechtvaardigd om, daar het om een onderzoek in het kader van obesitas gaat, de kop 'Fors ontbijt maakt dik' te plaatsen. Uit correspondentie met de man blijkt impliciet dat hij het onderzoeksrapport niet heeft gelezen, zich baseert op de samenvatting en zelf creatief harde conclusies heeft getrokken. Jumping into conclusions, zouden de Britten zeggen.
NRC heeft zelf deze kop bij het bericht verzonnen en op de voorpagina geplaatst. Het is schokkend te zien hoeveel (elektronische) media het bericht in NRC voor waar hebben aangenomen en een bericht met dezelfde dan wel een gelijkluidende boodschap hebben gepubliceerd, waarbij de link met obese mensen verloren is gegaan. Hetgeen op haar beurt gevolgen kan hebben voor de gezondheid van veel mensen. Denk aan hen die neigen tot anorexia. Wij vinden dit onverantwoorde journalistiek, nee: sensatiezucht.
Ingezonden brief afgewezen
Een vijfdejaarsstudent medicijnen, die niet geheel toevallig enigermate bekend is met de materie, stuurt kort na het verschijnen van het stuk per e-mail een ingezonden brief aan NRC waarin zij wijst op de onvolledigheid van het onderzoek en dat de krant het niet kan maken deze kop te plaatsten. Haar argumenten worden door Köhler terzijde geschoven. De ingezonden brief haalt de kolommen van de krant niet.
Köhler creëert eigen waarheid
Köhler antwoordt o.a. "Het onderzoek was gedaan in het licht van de discussie over de vraag of niet/normaal/zwaar ontbijten bruikbaar is als strategie bij obesitaspreventie en -behandeling. Het is daarom voor een krant best toegestaan om in de kop de link naar 'dik maken' te leggen." En: "Ik heb in het artikel geen gegevens gevonden over de BMI van mensen die hun ontbijt overslaan en die steeds stevig ontbijten in de normaal-gewicht-groep. [….] In de kop was sprake van 'fors' ontbijt. Ook in het stuk wordt aangegeven dat het echt om een flink ontbijt ging, niet om een gewone boterham en een glas vruchtensap. De goede lezer zal hier niet snel uit concluderen dat niet ontbijten helpt om af te vallen, hoewel dat best nog eens waar zou kunnen zijn, maar ik zal dat niet op basis van één onderzoek in de krant zetten."
Straatje schoonvegen
Wim Köhler poogt zijn straatje schoon te vegen. De student wijst hem in een tweede e-mail op zijn misvatting en citeert uit het rapport. "In de conclusie van het onderzoek staat daarom dat minder ontbijten een manier zou kunnen zijn om minder calorieën op een dag in te nemen en dat dit eventueel gebruikt kan worden om obesitas te bestrijden. Of dit inderdaad behulpzaam kan zijn voor gewichtsverlies is echter nog niet duidelijk. 'Whether or not this approach really favours weight loss has to be examined in further interventional studies. At present prevailing data are rather equivocal' staat in het Duitse rapport." Oftewel: de onderzoekers zelf durven geen enkele conclusie te trekken. Köhler daarentegen wel. En de student wijst hem er ook op dat in het stuk weldegelijk naar het gewicht en de BMI is gekeken van de wel en niet-ontbijters: 'All groups had a similar BMI and total daily energy intake was not different.' (Zie verder bij Bijlage.)
Fors ontbijt maakt dik? Integendeel.
Nutrition Journal behoort volgens de Wageningen UR niet tot de toonaangevende wetenschappelijke bladen/websites. Het Duitse onderzoek betreft geen doorwrocht wetenschappelijk onderzoek; het is hoogstens een verkennende studie. Bovendien kende het een vrij kleine referentiegroep. Het leest als een afstudeerproject. Maar het is alleraardigst om te lezen dat de Duitse onderzoekers in hun rapport verwijzen naar een groot Brits onderzoek onder 6.764 mannen en vrouwen. En hoe luidt daar de conclusie? 'Redistribution of daily energy intake, so that more energy is consumed at breakfast and less energy is consumed later in the day, may help to reduce weight gain in middle-aged adults.'
Dus als er al een conclusie te trekken is, is het: een fors ontbijt maakt slank.
Hollands dieet goed voor zaadcelproductie
Deze sensatiekop verscheen medio oktober 2010 in diverse kranten en haalde ook de tv. NRC Handelsblad en VPRO's Noorderlicht fileerden de conclusies feilloos: het betrof een schamel onderzoek en de onderzoekster Vujkovic erkende dat de kop van het persbericht (de conclusie) eigenlijk niet klopte. Journalisten van andere media prikten deze ballon niet door en namen het bericht klakkeloos over. Wij waren trots op NRC Handelsblad. Een kwaliteitskrant. Maar NRC gaat met haar 'Fors ontbijt maakt dik' op vergelijkbare wijze in de fout. En als zij daar op vriendelijke wijze daar door een student op wordt gewezen, veegt medisch redacteur Köhler dit onder de mat.
Eerder in opspraak
Opmerkelijk? Ach, niet echt. Köhler was al eerder in opspraak gekomen. Zo publiceerde hij lovend over een medicijn tegen vetzucht, Rimonabant. Bij gebruik bleek dit middel tot halicuneren en zelfdoding te leiden. Het is inmiddels van de markt gehaald. De krant werd in nogal stevige bewoordingen aangevallen door Micha Kat en NRC spande een kort geding tegen de man aan. De rechter gaf Kat echter gelijk (zie hier) met de aantekening "De passages zijn dermate provocerend geschreven dat de gemiddelde lezer van de website van [gedaagde] zal begrijpen dat deze beschuldigingen niet letterlijk moeten worden opgevat en niet serieus genomen kunnen worden."
Raar. NRC spant een kort geding aan omdat de krant en Köhler in extreme bewoordingen worden weggezet. Zelf is Köhler van mening dat het nogal normaal klinkende 'Fors ontbijt maakt dik' door de goede lezer wel op haar juiste merites wordt ingeschat.
Niet dus. Getuige allerlei media c.q. collega journalisten, die zich op het stuk in NRC beroepen.
Bijlage
'In the present analyses 5 out of 280 obese subjects (1.8 %) never had breakfast. 180 patients never skipped breakfast and the other 95 occasionally skipped breakfast. All groups had a similar BMI and total daily energy intake was not different. In the normal weight group total daily energy intake of those with regular breakfast consumption (n=68) was significantly higher (1826 ± 18.4 kcal/d) compared to the 32 subjects who skipped breakfast occasionally (1691 ± 31.5 kcal/d; p<0.001) while body weight was not different between these 2 groups, which indicates 13 that energy expenditure has to be considered as well. In this context it is noteworthy that the regular breakfast eaters in the NWCR reported more physical activity.'
Wat zegt dit citaat: De onderzoeksgroep bestond uit 280 obese mensen, waarvan vijf nooit ontbeten, 180 altijd en 95 soms. Er bestond geen verschil in BMI tussen deze groepen. Dus mensen die altijd ontbijten waren niet dikker dan de mensen die nooit ontbijten. Er zijn dus geen aanwijzingen dat ontbijten dik maakt.
Van de groep van honderd mensen met een normaal gewicht namen 68 altijd een ontbijt, 32 mensen sloegen regelmatig het ontbijt over. Ook hier werd geen verschil in gewicht in deze groep geconstateerd, dus geen aanwijzingen dat ontbijten dik maakt.
De opmerking dat degenen die een ontbijt namen meer fysieke inspanning rapporteerden dan de anderen, is tevens een aanwijzing dat het nodig is om ook naar het energie verbruik te kijken en niet alleen naar het aantal calorieën op de dag.
Enkele media die de onwaarheid verder verkondigden, o.a.:
www.zesta.be/nieuws/uitgebreid-ontbijten-maakt-toch-dik
www.musicmeter.nl/forum/4/5624
www.gezondbezig.nl/voeding/stevig-ontbijt-blijkt-toch-niet-zo-gezond/
www.dagversmenu.nl/2011/01/19/stevig-ontbijt-helpt-toch-niet-bij-afvallen/
