Plant in het zonnetje: vier eetbare heesters

Niet één plant in het zonnetje maar dit keer een kwartet van wat minder bekende grote eetbare heesters en kleine boompjes. Ze stammen alle uit verre landen en zijn uitstekend geschikt voor tuinen in ons klimaat. We hebben gekozen voor een aantal soorten waar we ervaring mee hebben, die wij (a) zelf in de tuin (of in pot) hebben en/of (b) die geschikt zijn voor arme zandgrond en (c) die redelijk tot goed verkrijgbaar zijn. (d) Uiteraard zijn ze eetbaar. Het was lastig kiezen!

We schrijven over planten die we kennen. We hebben ze soms als plant of boom, soms ook als zaad in voorraad. Ook enkele van de in dit stuk genoemde variëteiten. Dus als je geïnteresseerd bent: kijk in onze webshop!

De feijoa of Braziliaanse guave (Acca sellowiana) is al eerder uitgebreid beschreven (lees het hier). En dat geldt ook de pawpaw (Asimina triloba).

Uiensoepboom – Toona sinensis

Ook wel bekend onder de naam Chinese mahonie. Komt van oorsprong voor in een brede regio in Azië, inclusief Noord-Korea, China, Nepal, Myanmar, Thailand en delen van India en Indonesië. Wij hebben er een in onze Eetbare Siertuin, echter, die wil het niet van harte doen. Deze boom houdt van een rijke en meer vochtige grond (klei). Dan kan hij hard groeien en groot worden; geef hem dus de ruimte.
Hij is ook geschikt voor kleinere tuinen. Dat komt omdat hij zich uitstekend laat knotten. Het knotten (elke twee tot drie) stimuleert de aanmaak van prachtig vers schot, een beetje als een wilg, en je kunt dan het blad goed plukken.

Het blad
Want dat blad, daar gaat het om. Kneus het tussen je vingers en je ruikt meteen de sterke hartige geur: uiensoep! Gebruik het om gerechten op smaak te brengen. De jonge scheuten kun je ook wokken. En Toona sinensis wordt zelfs aangeraden als hartig smakende kiemgroente; mijn ervaring is dat het zaad lastig en onregelmatig kiemt, dus dat is dan toch wat ingewikkeld. Plus dat het zaad lastig verkrijgbaar is en kostbaar in grote hoeveelheden.

Zoek je iets bijzonders voor in je tuin, kijk dan uit naar de variëteit ‘Flamingo‘ waarvan het jonge blad roze is. Doe dat dan alleen als je een tuin hebt met geschikte grond – zo’n roze boompje is niet goedkoop en het is jammer als het snel weer sterft. Wij hebben jonge bomen en zaad in onze (web-)winkel, van de variëteit, ‘North Red‘, die roodbruin uitloopt. Beide verkleuren na enkele weken naar groen.

Aardbeiboom – Arbutus unedo

De aardbeiboom komt uit het Middellandse Zeegebied. Daar groeit hij uit tot een echte boom, bij ons blijft hij vaak kleiner en meer struikvormig, hij groeit gewoon ook langzaam. (In Monaco tref je hem aan als een haagplant tussen de wegen.) Hij is redelijk winterhard, maar heeft wel een zonnige beschutte plek nodig. En bij heel strenge vorst moet je hem beschermen. Er bestaan meerdere cultivars die verschillen in groeikracht, bladvorm en bloemkleur. Voor de vruchten maakt het allemaal weinig uit.

Vruchten
Gek genoeg is deze boom verwant aan de heide, en dat zie je vooral aan de trosjes van klokvormige wit-roze bloemetjes. Hij wordt als winterbloeier aangemerkt (oktober tot maart) maar bij ons bloeit doorgaans in de nazomer, september-oktober. Erg mooi, dat wel. Op vruchten heb ik hem nog niet kunnen betrappen, jammer, want die zijn eetbaar (en lijken in de verte op aardbeien). Er is waarschijnlijk een goed gevestigde boom en een lange warme zomer voor nodig. Of de vruchten ook lekker zijn daarover verschillen de meningen; ze worden vooral verwerkt (onder andere in likeuren) dus dat vertelt dat ze waarschijnlijk niet zo lekker zijn om vers te eten.
Deze struik of boom is in principe groenblijvend; onze ervaring tot nu toe is echter dat het blad in herfst/winter wel lelijk wordt of zelfs afsterft. Ik heb de aardbeiboom vooralsnog als kuipplant omdat het stekje dat ik kreeg nog zo ontzettend klein was. En: Norbert had de aardbeiboom al eens eerder in de Eetbare Siertuin aangeplant, maar dat was mislukt. Dus ik wilde het eerst eens aankijken in een pot. Ik denk dat hij toch iets voedselrijkere grond nodig heeft dan wij in onze tuin ter beschikking hebben, ondanks dat je in de boeken leest dat deze boom op veel verschillende bodems uit de voeten kan, mits niet te nat. Hij doet het als kuipplant uitstekend.

Appelbes – Aronia spp.

Wat een fijne heester is de appelbes. We hebben er meerdere in onze Eetbare Siertuin en ze doen het daar prima. Ze doen het dus ook goed op armere grond en doorstaan, eenmaal gevestigd, uitstekend droge periodes. En ze hebben geen tot nauwelijks last van ziekten en plagen. Meteen maar een waarschuwing: in gebieden met natte zurige grond kan appelbes zich goed uitzaaien – vogels vinden de bessen erg lekker en verspreiden het zaad. Wij hebben daar nog niets van gemerkt, maar het kan tot problemen leiden. In Nederland wordt de plant actief bestreden in bijvoorbeeld natuurgebieden rond Giethoorn en bij de Nieuwkoopse plassen. Dus als je in een vergelijkbare omgeving woont, plant je beter geen appelbessen in je tuin.
Van oorsprong komt de zwarte appelbes, Aronia melanocarpa, uit het oosten van de Verenigde Staten. Er bestaat ook een rode appelbes, Aronia arbutifolia, die rode bessen heeft. De rode kom je minder vaak tegen omdat de bessen zuurder zijn en de heester minder snel groeit. Tenslotte is er een natuurlijke hybride van deze twee soorten (Aronia x prunifolia), met donkerpaars tot zwarte bessen, die volgens sommigen beter als afzonderlijke soort kan worden beschouwd.
In de achttiende eeuw werd de appelbes voor het eerst naar Europa gebracht, met vooral de teelt in koude gebieden zoals Scandinavië, Polen en Rusland in gedachten. De appelbes is namelijk zeer winterhard. Daar, in het hoge noorden van Eurazië, is waarschijnlijk ook de hybride Aronia x mitshurinii, die nu vaak Sorbaeronia mitschurinii wordt genoemd, ontstaan. Genetisch onderzoek heeft uitgewezen dat deze een hybride is tussen Aronia melanocarpa en Sorbaronia aucuparia (lijsterbes). De variëteit Amit, die wij verkopen, is er zo een.

Hoogte x breedte
De appelbes is een heester die ongeveer even breed als hoog wordt, meerstammig en met een beetje een bolvormig uiterlijk als hij vrij kan uitgroeien. Er bestaan verschillende soorten en rassen die onder andere verschillen qua maat, let daar dus op als je bijvoorbeeld graag een compacte variant wil voor in een kleinere tuin. De Amerikaanse rassen die te koop zijn, zoals Viking en Nero, zijn vaak op basis van de hybride Aronia prunifolia. Maar allemaal hebben ze witte schermvormige bloemtrossen in het voorjaar die veel voedsel voor insecten opleveren, vrij dikke zwart-paarse bessen in trossen in het vroege najaar, en schitterend rode herfstkleuren. Omdat ze hun blad verliezen en een vrij open structuur hebben kun je er heel goed vroege voorjaarsbollen onder planten, of bijvoorbeeld maartse viooltjes, of (eetbare) winterpostelein. Tegen de tijd dat die zijn uitgebloeid komen de heesters in blad en bloei.

Bes
Van de bessen wordt gezegd dat ze tot de gezondste behoren die er zijn. Je moet de rijping goed in de gaten houden want, zoals gezegd, de vogels vinden ze ook erg lekker. Je bent ze zomaar ineens allemaal kwijt. Als je de vogels voor bent, weet dan dat ze vooral geschikt zijn voor verwerking. Rauw zijn ze wat bitterzoet en wrang, met een wat droge (astringente) structuur. Je kunt ze wel eten maar echt lekker is anders. Maar om sap van te persen of jam van te maken, en dat te combineren met andere vruchten, zijn ze uitermate geschikt. In het winkeltje van een Poolse kwekerij troffen we ook gedroogde bessen voor thee. (Of doe er eens iets heel anders mee zoals in dit recept.) Teelt en verwerking van aronia zijn in opkomst, ook grootschalig, mede omdat de bessen prima machinaal te oogsten zijn.

Augurkenstruik – Decaisnea fargesii

Oorspronkelijk komt deze heester uit oost-Azië (India, Nepal, Bhutan, Myanmar, China), een beetje hetzelfde verspreidingsgebied als de uiensoepboom. Het is een mooie struik die het bij ons in de Eetbare Siertuin prima doet. Ik lees in verschillende bronnen dat het vooral een opgaande struik zou zijn, dat herken ik niet, bij ons is hij juist meerstammig en vrij breed uitlopend, een meter of 2-3 hoog. Hij kan nog wel wat hoger worden (zeker in meer vochtige, rijkere grond die wel goed doorlatend moet zijn) en laat zich ook goed snoeien. Hij is goed winterhard maar vooral jonge planten kunnen gevoelig zijn voor late nachtvorst, net zoals de bloemen. Een beschutte plek in halfschaduw is het beste. Wij hebben ook jaren gehad dat er geen vruchten verschijnen en andere jaren wel. Waarschijnlijk ligt dat dus daaraan. Dit jaar (2023) was heel goed, met twee grote clusters vol dikke blauwe peulen.

Blauwe worstplant
Want dat is de grootste attractie van deze heester, de paarse peulen, die wel tien centimeter lang kunnen worden en nog het meest op de peul van een tuinboon lijken. Die beginnen groen en onopvallend maar kleuren in het najaar (oktober) knalblauw. Je gelooft bijna niet dat het echt is. Tussen het geel wordende herfstblad een waar kleurenspektakel in de tuin. In het Engels heet deze plant overigens ‘Blue sausage fruit‘, blauwe worstplant, en dat vind ik een veel betere naam. (Of ‘Dead man’s fingers‘, ook zeer passend, maar wel wat gruwelijk).
De peulen zijn gevuld met zwarte zaden in een grijswittige doorzichtige pulp. Die pulp is eetbaar en smaakt zoetig. De zaden zijn niet te eten. Sommigen zeggen dat het naar banaan of naar watermeloen smaakt. Nou ja, als je dat graag wil. Ik vind het eerder wat flauw en weeïg zoet. Het scheiden van zaden en pulp is nog wel een karweitje, de binnenkant van de peul kent slechts een heel dun laagje vruchtvlees. Je leest overal dat je de pulp ‘eruit kunt schrapen’. Gebruik het als vervanging van ander fruit (watermeloen) in recepten, of maak er ijs mee. Het schijnt ook veel pectine te bevatten dus handig om toe te voegen aan andere vruchtenmengsels (jams) die moeten stollen.
Je kunt de augurkenstruik goed zaaien, het duurt natuurlijk dan wel een tijdje voor je zo’n mooie grote struik hebt. Wij hebben binnenkort weer zaad te koop.